Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга
— Непрыемны тып.
— Ты б убачыла яго некалькі гадоў назад! Дык вось... Мне кампанія не спадабалася, я паехаў, а сябар мой застаўся. А потым — ліфт, шахта, смерць...
Мне раптам захацелася пайсці хутчэй з рэстарана, яна быццам бы адчула мой настрой.
— Ведаеш, нам трэба ехаць. Позна ўжо... Дый на вуліцы свежае паветра.
— Добра, паехалі...
Мы знайшлі таксі і праз нейкіх дзесяць мінут кацілі з Масквы да дома адпачынку.
— Дзякуй табе за цудоўны вечар,— сказала яна.— Мне спадабалася.
— Які цудоўны?!. Нагаварыў абы-чаго.
Яна засмяялася.
— Бывае, а мне сапраўды было прыемна.
Калі мы прыехалі і ўвайшлі ў пусты, сонны замак, я прапанаваў:
— Зойдзем да мяне.
Сам не ведаю, як у мяне вырваліся гэтыя словы.
I адчуў дотык яе гарачай рукі.
— Не трэба. Прыходзь лепей заўтра слухаць музыку.
— Прабач, гэта ў мяне вырвалася міжволі. Добрай ночы.
Я быў удзячны ёй за яе адмову...
14
Ноч навальваецца нечакана, за вокнамі шчыльная шэрая сцяна дажджу. Я пільна гляджу ў цемру, быццам што-небудзь убачу ў ёй. Цемра бясконцая, як космас. Яна аб’ядноўваецца з цемрай тае начы, якая мяне душыла насля пахавання Юркі (твар ягоны быў спакойны, малады. У жыцці ён ніколі гэтак ме выглядаў). Я знаходзіўся ў маленькім пакойчыку з абдрапанымі сценамі, на жалезным ложку. Побач — ваенная форма, лейтэнанцкія пагоны на гімнасцёрцы. У вушах усё яшчэ гучалі словы Васільева:
— Каб выратаваць цябе, трэба строгае пакаранне. Арышт... Ні больш ні менш. Ты афіцэр і павінен адказваць за ўсё па-афіцэрску...
Так, я ж на самой справе афіцэр. Памятаю, як ля варот вайсковай часці ўнутраных спраў, куды мяне своечасова схавалі, хадзіў прадстаўнік арміі і пытаўся ва ўсіх, каго толькі сустракаў, ці не служыць у гэтай часці Кастусь Паўловіч, але папярэджаныя людзі толькі здзіўляліся, маўляў, упершыню чуем. Спробы армейскага клуба забраць мяне ў свае рады закончыліся правалам. Я застаўся дынамаўцам, і тут не абышлося без прыгод (ваенкома, які парушыў нейкі парадак па маім прызыве, тэрмінова адправілі на пенсію). I вось каля мяне афіцэрская форма, я ўглядаюся ў задушлівую цемру і думаю, калі я і сапраўдны афіцэр, то чаму ў мяне няма нічога афіцэрскага пад рукой?..
— Мы схаваем цябе на гаўптвахце, пакуль сціхне. Ніякі карэспандэнт цябе не знойдзе,— кажа Васільеў.— Ты ведаеш, цяпер ім далі гэткую волю, што ніхто не хоча з імі звязвацца. Пісака ўвесь час тырчыць у Цэнтральным савеце, распытвае пра цябе, але дрэннага ніхто сказаць не можа. Пісьмо і словы ўрача нічога яму не дадуць. Я ўпэўнены. Ніхто нічога не дакажа.
— Мне на гэта напляваць...
Ён моцна страсянуў мяне за плячо.
— Што ты гаворыш?! Вазьмі сябе ў рукі.
— Надакучыла браць сябе ў рукі. Увесь час чую адно і тое ж — вазьмі сябе ў рукі. А калі я не хачу?
Выгляд у Васільева стаў крыху разгублены.
— Дзіўна, я ўвесь час лічыў, што ты сур’ёзны чалавек, выдатна ведаеш, чаго хочаш. Я з табой, як мне здаецца, гавару нармальным тонам, а ты... Зразумей, у жыцці будзе нямала момантаў, калі захочацца апусціць рукі. Калі гэта здараецца ў старасці — чорт з ім, можна апускаць... Але цяпер, у тваім становішчы, калі наперадзе вялікая дарога ў спорце, у жыцці, калі ты лічышся амаль што першым нумарам... Не, гэта недаравальна, я прашу цябе, зразумей гэта як мага хутчэй.
Я прамаўчаў. Я не меў права псаваць ягоны настрой.
I вось — бясконцая, касмічная цемра. Крокі вартавога за дзвярыма. Вечарам ён прынёс мне вялізны кавалак мяса.
— У вашай канторы так усіх кормяць? — спытау яў сяржанта.
Той усміхнуўся:
— Вас загадана карміць, як на зборах. Начальства папярэдзілі, што трэба зберагчы вашы сілы, іначай з іх здымуць галовы.
Усю ноч да самай раніцы я гнаў думкі пра Веру. А можа, усё ж такі варта было пазваніць ёй, можа, у яе яшчэ нічога не было ці наогул не атрымалася з тым дыпламатам? Можа, яна звоніць мне, а я тут...
Раніцой, калі я, як палонны, хадзіў на двары ў гімнасцёрцы без рамяня, мяне паклікаў дзяжурны:
— Вас тэрмінова да тэлефона.
— Хто?
— Ваш бацька. Начальства загадала паклікаць вас да тэлефона.
Я прайшоў у дзяжурны пакой, узяў у рукі трубку.
— Што з табой здарылася?
У бацькі надзіва ўсхваляваны голас.
— Усё нармальна.
— Я ўчора вечарам выпадкова ўключыў тэлевізар і са свайго кабінета пачуў, што ты не ўдзельнічаеш у гульні (тады я яшчэ не ведаў, што бацька мой балельшчык). Захварэў?
— Як табе сказаць...
— Я званіў у «Дынама», мне сказалі, што ў цябе ваенныя зборы.
Я ўздыхнуў вальней.
— Табе правільна сказалі, тата. У мяне ваенныя зборы,— я падміргнуў дзяжурнаму.— Ты ж ведаеш, што я афіцэр унутраных войск. У нас таксама бываюць зборы...
— У самым разгары сезона. Дзіўна... I калі гэта скончыцца?
— Як загадае начальства. Думаю, нядоўга.
Бацька замоўк. Відаць, ацэньваў сітуацыю.
— Я прашу цябе аб адным. Ты не знікай, звані мне. Апошнім часам не вельмі добра сябе адчуваю. Нейкая страшэнная стомленасць...
— Добра, я пазваню ў бліжэйшы час. Ты беражы сябе.
Я паклаў трубку.
— Бацькі ўсе аднолькавыя,— задуменна сказаў дзяжурны.— Нават тут знайшоў. Дарэчы, вам прывезлі спартыўную форму. Адміністратар каманды. Вось сумка. Можаце трэніравацца. У нашай часці нядрэнны стадыён, спартыўная зала. Ёсць футбольныя мячы.
— Дзякуй, але сёння аніякага жадання. Праходжу акліматызацыю ў вашых апартаментах. А заўтра, відаць, пачну.
Я ўзяў сумку з формай і паплёўся ў свой нумар.
Добра, што скончылася ноч, добра... Я лёг і спрабаваў ні пра што не думаць. Шчыра кажучы, унутры ўсё даўно амярцвела, мяне не цікавіла, чым скончыцца ўся гэта гісторыя. Мне не хацелася гуляць у футбол, не хацелася нікога бачыць. Я ляжаў і пераконваў сябе, што ўсё ў маім жыцці нармальна, я нікога не бачу, ніхто не бачыць мяне, мне добра тут, я адпачываю, і таму маё сэрца больш не скача шалёна ў грудзях... Есці я адмовіўся. I днём, і вечарам. Нішто не лезла ў горла. Прыбег усхваляваны дзяжурны:
— Чаму вы адмаўляецеся ад ежы? Наш повар спецыяльна гатуе яе для вас. Ён, можа, і страціў кваліфікацыю, тут не рэстаран, вядома, але ўсё прыстойна.
— Сістэма ёгаў,— адказаў я ўпэўнена,— няма нагрузкі, значыцца, не патрэбны лішнія калорыі. Я ляжу, адпачываю, і есці мне не хочацца.
Дзяжурны падышоў бліжэй:
— А гэта не галадоўка?!
— Вы, таварыш капітан, начыталіся артыкулаў пра ірландскіх барацьбітоў. У мяне няма прычыны аб’яўляць галадоўку, я не хачу здзівіць вашу гаўптвахту. Мне проста не хочацца есці. У вас бывае такое?
— Шчыра кажучы, не магу прыпомніць выпадку, каб я не хацеў есці.
— Вам пашанцавала. Трэба было заняцца як след спортам. Калі чалавек увесь час хоча есці, гэта сведчыць пра тое, што ягоны арганізм працуе, як машына.
— Праўда? — на твары капітана з'явілася ўсмешка.
— Абсалютная. I жанчыны вам, вядома, таксама падабаюцца.
— Яшчэ як!
— Вы маглі б стаць сапраўдным прафесіяналам,— запэўніў я.— У вас усё для гэтага ёсць. Але нам патрэбна таксама і моцныя, маладыя генералы. Жадаю вам дасягнуць гэтага.
Капітан засмяяўся.
— Не чакаў, што сустрэну тут вас.
— Няма нічога дзіўнага. Я таксама не чакаў. Яшчэ ўчора. А сёння я рады адчуваць сябо членам вашай афіцэрскай сям’і.
— А як вы лічыце?.. У нас не самае горшае жыццё?
— У вас проста выдатнае жыццё. Пра такое можна толькі марыць.
— Вось і я кажу, што мне пашанцавала. Кормяць, форму даюць, і ніякіх вытворчых планаў — ні трактароў, ні галоў...
— Прыемна гаманіць з чалавекам, які валодае сапраўдным пачуццём гумару.
Мне здавалася, не пройдзе і хвіліны, як я плюну ў ягоны самаўпэўнены твар. А можа, нават стукну. Кароткі ўзмах рабром далоні (нас вучылі гэтаму неяк на агульнафізічнай падрыхтоўцы), і цела шчаслівага ўладальніка пагонаў, будзе ляжаць пасярод майго нумара.
— Дзіўна,— між тым гаварыў капітан.— Яшчэ некалькі дзён назад я марыў узяць у вас аўтограф для сына, а сёння вы мой падначалены. Я магу вас пакараць, магу накрычаць на вас.
— Жыццё тым і цікавае, што поўнае нечаканасцей. А цяпер, прабачце, капітан, я хачу адпачыць. Самі разумееце — сістэма ёгаў.
— Разумею, разумею,— сказаў ён і закрыў за сабой дзверы.
Я лёг і пачаў успамінаць сваё ранейшае жыццё, тое самае, што скончылася некалькі дзён назад, пакуль я ўпэўнена ішоў да гэтай гаўптвахты. Я здаваўся сабе звярком, над якім хтосьці нябачны праводзіў свой эксперымент, запланаваны, разлічаны да дробязей. Мяне вялі ў адзін бок, потым у другі, а я ішоў, не заўважаючы, што з’яўляюся нечым накшталт драўлянага чалавечка з лялечнага тэатра. Ішоў і вось цяпер апынуўся тут, на гэтым жорсткім ложку, у гімнасцёрцы з лейтэнанцкімі пагонамі. Але эксперымент не скончыўся, ён, вядома, будзе працягвацца, толькі немаведама колькі і да якога выніку ён прывядзе мяне. Што наперадзе? Дыскваліфікацыя... Тады якая — назаўсёды альбо кароткатэрміновая? А можа, яшчэ горш — давядзецца змяніць гэты даволі ўтульны пакой на нешта іншае, маленькае, з кратамі на вокнах?! Я думаю пра гэта абсалютна спакойна, быццам я сам раблюся аўтарам эксперыменту, а звярок, мышаня ці трус, нехта іншы, той, да каго я не маю амаль ніякіх адносін, пачуццяў. Мне прыемна думаць пра гэта пад шэрай салдацкай коўдрай, я абсалютна спакойны, думкі мае цякуць павольна ў невядомым кірунку, і мяне зусім не цікавіць у якім. Я не ведаю, колькі гэтак прайшло часу, можа, многа, а можа, і не. Я пераскокваў з адной думкі на другую, а потым пачуў крокі за дзвярыма. На парозе з’явілася постаць Васільева і дзяржтрэнера «Дынама» па футболе Малыгіна.
