Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга
— Што здарылася?
— Усё. Я сказаў ясна — не патэлефоне.
Навошта я сеў у той момант за руль машыны?! Мне здавалася, я не даеду да стадыёна. У вачах мільгацелі дамы, прахожыя, я ледзь бачыў колер на святлафорах. Што магло здарыцца з ім? Бойка? Але ж кампанія там была вельмі прыстойная. Так мне ва ўсялякім выпадку здалося, ды і Юрка нармалыіы, спакойны чалавек, які пражыў немалое жыццё, і, нягледзячы на гарачы характар, не палез бы абы-куды. Званок Васільева здаваўся мне не больш чым памылкай. Можа, мне трэба было застацца там, нічога не здарылася б...
Калі я прыехаў, усе нашы былі ў зборы. Васільеў нервова хадзіў па трэнерскай. Вочы пачырванелі, твар — счарнелы.
— Дык ты бачыў яго ўчора?— спытаў Васільеў.
— Бачыў. У адной кампаніі, мы разам зайшлі туды, але я прабыў літаральна некалькі мінут і паехаў дамоў.
Тут ён паглядзеў на мяне з недаверам, але толькі на адно імгненне.
— Ага... А потым усё і здарылася. Ён пайшоў адтуль з адной дзяўчынай. Выклікалі ліфт, дзверы расчыніліся, але ліфт не прыйшоў... Ён, відаць, стаяў спіной да дзвярэй і не бачыў, куды ступіў... Дзяўчына следам за ім. Восьмы паверх... Мне пазванілі раніцой. Вось і ўсё...
Ен сціснуў скроні далонямі.
Раптам я ўбачыў, які ў яго стары твар. Шмат зморшчын, набрынялыя мяшкі пад вачыма. Юрка... Ён ніколі не будзе ўжо старым, маладым таксама. Ніхто не пачуе ягонага голасу. I ўсё з-за мяне. Ён бы не трапіў у тую кампанію, у пракляты ліфт, ён бы спакойна сядзеў дома і сёння быў бы разам з усімі на трэніроўцы. У мяне перасмягла ў роце, кроў ударыла ў галаву.
Васільеў падышоў да мяне.
— Бяда адна не прыходзіць... Усё збіраецца разам. Доктар... Я не мог падумаць... Быццам харошы чалавек. 3 ім было дамоўлена, але калі прыйшлі... Карэспандэнт, яшчэ нехта, сказаў, што ты выпіў. Гэтага, вядома, ніхто не зможа даказаць, але пачалося такое...— ён уздыхнуў.— Трэба паведаміць яго былой жонцы, бацькам, паклапаціцца, каб пахаванне прайшло як след... Нічога не зменіш у гэтай гісторыі, чалавека няма...
Не памятаю, што было далей. Нехта падыходзіў да мяне, распытваў, дзе мы былі з Юркам. Я адказваў, але не чуў свайго ўласнага голасу, потым я прагна курыў у калідоры, і зноў усё адбывалася па-за маёй свядомасцю. Потым мы пешшу ішлі з хлопцамі па вуліцах Масквы, яны ўспаміналі Юрку, а я больш маўчаў. Гадзіны, відаць, праз дзве я апынуўся ў сваёй кватэры. Навошта я пайшоў ад яго? Чаму мяне некуды панесла? Мог жа я, а не ён праваліцца ў шахту ліфта, і цяпер бы не было нічога. Гэта думка здалася асабліва прывабнай, яна ахінула мяне з нейкай лёгкасцю... Пра што гэта я? Чаму, чаму праклятая думка прыйшла ў маю паўпустую галаву і надзейна заняла ў ёй усё месца?
Я лёг на канапу... Столь перада мной пабітая сотнямі трэшчын, як стары чалавечы твар. Я адзін... Зусім адзін. Але ж павінен хто-небудзь быць побач, хоць адзін чалавек. Як захацелася мне ў той момант (як гэта было некалі Ў дзяцінстве — далёкім, незвычайным) прыпасці да грудзей маці, слухаць, як б’ецца яе сэрца (я ў гэткія моманты гаварыў: «Яно ў цябе здаровае, матуля, б’ецца роўна, нібыта гадзіннік»).
Я чую яе дыханне, як словы: «Супакойся, сынок, супакойся. Усё абыдзецца, вось пабачыш». Але яе няма, яе не можа быць. Ніколі!
А хто ёсць? Нікога побач... Мне захацелася ў гэты момант прабегчы на вялізнай хуткасці ўздоўж перапоўненых трыбун, міма дзесяткаў тысяч твараў і закрычаць на ўвесь голас: «Мне дрэнна, мне страшна, я зусім адзін!»I вось я закрываю вочы, мне здаецца, што я бягу і крычу. I аднолькавыя твары робяцца раптам рознымі, я углядаюся ў вочы, я крычу праз роўныя прамежкі часу, а ў адказ — урач у белым халаце: «Ён быў п’яны, я бачыў!», міліцыянер: «Мяне вымусілі сказаць няпраўду!», Васільеў: «Я ішоў на рызыку не дзеля яго, а дзеля футбола...»
А што такое ваш футбол? Гульня? Гульня ў што?.. Усё зводзіцца да аднаго: яны забілі альбо не забілі, выйгралі ці, наадварот, прайгралі. Мы для вас робаты, машыны, не больш, вам напляваць на тое, што робіцца ў нашых душах...
Я адкрываю вочы, абліваючыся халодным потам, зноў свідрую позіркам столь, адчуваю сябе вельмі старым чалавекам, а многім старым людзям, як кажуць, не хочацца жыць, яны ўсё бачылі на сваім вяку, і таму ім проста развітацца з жыццём. Што чакае мяне ў бліжэйшыя дні? Пахаванне Юркі, пачуццё віны перад ім... Незакончаная гісторыя з бальніцай. У лепшым выпадку — дыскваліфікацыя. Навошта чакаць гэтага? Я падыходжу да акна. Далёка ўнізе ідзе жыццё незнаёмых людзей. Яны некуды спяшаюцца, у іх ёсць планы, ёсць мэта ў жыцці. Проста перада мной лужына, з вышыні яна маленькая, маленькая. Вакол шэры асфальт... Чым не шахта ліфта? Глыбіня прыкладна тая ж. 3 мяне хопіць, адно імгненне лёту, і цябе няма — у адным замежным часопісе я вычытаў, што самазабойцы не далятаюць да зямлі жывымі. Смерць наступае ў палёце ад разрыву сэрца. Амаль што смерць птушкі. Я стаўлю нагу на акно, у мяне круціцца ў галаве... I раптам нейкая сіла адштурхоўвае мяне да канапы. Толькі не гэта, толькі не гэта. Я накрываюся з галавой. Мне хочацца схавацца — ад акна, ад сябе самога.
Перад вачыма — невялічкая лужына далёка ўнізе над акном і сцены шахты, вельмі вузкай шахты, якая вядзе да яе...
13
— Сама здзіўляюся, чаму я паехала сюды з табой. Нешта неверагоднае.
— Не задумвайся, паехала, і добра.
— Ты гэтак лічыш?
— Так.
Мы сядзім у паўзацемненым кутку ў рэстаране «Савецкі». Я любіў гэта месца і столік на дваіх. Калі мы зайшлі ў рэстаран, швейцар кінуўся да мяне з абдымкамі:
— А мы нядаўна ўспаміналі цябе. Добра, што ты зноў выплыў на паверхню. Той-сёй лічыў, што табе крышка пасля таго, як вярнуўся да сябе. А я ўвесь час быў на тваім баку. I наогул той пісака, на мой погляд, страшэнны падлюка! Даўнавата ты ў нас не быў...
— Паездкі, справы... Не хапае часу, хоць я без вас таксама засумаваў.
— Вось і выдатна.
Мы прайшлі ў залу разам з метрдатэлем Парфірычам. Ён чамусьці паглядаў на мяне з некаторай заклапочанасцю, і я падумаў, можа, нейкія чуткі дайшлі да яго (у рэстаране часта бываюць футбалісты), але потым супакоіўся, успомніў, што ён некалькі гадоў назад узяў у мяне пэўную суму грошай. Я і забыў пра іх...
— На сваё старое месца? — спытаў Парфірыч.
— Вядома,— сказаў я і падміргнуў Галі.
— Чакайце! — ён кінуўся да майго любімага століка, за якім сядзелі нейкія людзі.
— Няўжо ён іх згоніць?— спытала Галя.
— Не згоніць, а папросіць выслабаніць столік. Такая ў яго пасада.
— Няёмка.
— Не звяртай увагі.
I вось мы сядзім за столікам, за якім некалі была побач Вера (лепш не ўспамінаць пра гэта). Галя маленькімі глыткамі адпівае шампанскае, гаворыць:
— Адкуль яны ўсе цябе ведаюць? Дзіўна, але ад нашага століка амаль пе адыходзіць афіцыянт, проста нейкі замежны сервіс.
Я ўсміхаюся, сапраўды Парфірыч пастараўся.
— Некалі я любіў бываць тут. Даўно гэта было, Галя, у маладосці.
— А ты што, стары?
— Адчуванпе старасці альбо маладосці, як любіць паўтараць мой бацька, не залежыць ад узросту, усё залежыць ад унутранага стану чалавека. Менавіта там, далёка ўнутры я адчуваю сябе старым чалавекам (і тут я лаўлю сябе на думцы: «Што гэта я ёй расказваю, навошта?).
Відаць, я раптоўна змоўк, чым здзівіў Галю.
Яна ўскінула на мяне вочы (я нават здрыгануўся, якія яны вялікія і празрыстыя):
— Чаму ты замаўчаў, цябе нешта засмуціла?
— Ды так... Гавару табе сумнае нешта, а мы, наколькі я разумею, прыехалі сюды адпачыць?
Яна сказала, што ёй цікава мяне слухаць, таму што яна зусім яшчэ нядаўна адчувала нешта падобнае, калі раптам усё, уключаючы музыку, перастала яе цікавіць, здавалася, ад гэтага адчування будзе немагчыма калі-небудзь пазбавіцца, але потым усё нечакана сцішылася ў душы, зноў пачалі хваляваць здаўна знаёмыя рэчы.
— У мяне чамусь ніяк не праходзіць. I можа не скончыцца ніколі,— раптоўна выпаліў я, а потым дадаў рашуча: — Пайшлі танцаваць. Людзі наўкол, між тым, адчуваюць сябе нядрэнна. Я зайздрошчу ім.
Танцавала яна лёгка, з сапраўдным адчуваннем рытму. Я ўслых пашкадаваў, што не ўмею так. Яна сказала:
— Цікава, я ўяўляла вас зусім іншымі. Мне здавалася, спартсмены, асабліва прадстаўнікі такіх відаў, як твой, нейкія, як бы табе сказаць...
— Гавары проста — крэціны з адной звілінай у галаве.
— Не зусім так, але нешта падобнае. Аднойчы я ў метро чула размову маладых хлопцаў са спартыўнымі сумкамі на плячах. Не пераказаць...
Я сказаў:
— Прабач, але і твае музыканты такое могуць адмачыць! Футбалісты побач з імі часам выглядаюць паказальнымі гімназістамі з правінцыяльнага гарадка.
Яна зрабіла выгляд, што не пачула маіх слоў, пачала есці карэйку, якую тут выдатна гатавалі. Я адчуў, што на душы робіцца лягчэй. Шкада толькі, што на непрацяглы тэрмін, на нейкую гадзіну-дзве, потым вернецца ранейшае, і ад яго не пазбавіцца.
— У цябе засмучоны выгляд, можа, ты шкадуеш, што прыехаў сюды са мной?
