Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга
Назаўтра ў газетных справаздачах напісалі, што я зрабіў у матчы немагчымае; мне пазваніў Васільеў, працытаваў некалькі вытрымак з газет, спытаў, як я сябе адчуваю. Я сказаў, што ўсё нармальна, ляжу і чытаю. На самой справе я сядзеў ля акна, глядзеў на халодныя будынкі ўдалечыні і стараўся ні пра што не думаць. Пазваніў яшчэ Юрка, сказаў, што дзякуючы мне ў яго з'явілася другое дыханне, ён зноў адчувае сябе маладым, яму хочацца проста гуляць у футбол. Я ў сваю чаргу сказаў, што, каб не ён, я б ніколі не забіў гэтыя галы, яму трэба не апускаць рукі, а заўсёды верыць, што ён сапраўдны майстар, якіх у нас нямнога. Юрка прапанаваў праехацца куды-небудзь «у грамадскае месца, дзе шмат дзяўчат, святла і музыкі», але я адмовіўся. Не было ніякага жадання. Потым я доўга хадзіў ля тэлефона, але той маўчаў. Я не здзіўляўся. Я ведаў, яна не пазвоніць.
11
Здаецца, я праспаў усё на свеце — зарадку, сняданак. Пасля позняй юшкі я спаў як забіты, бачыў нейкія ўрыўкі кароткіх сноў, у якіх абавязкова прысутнічаў Станіслаў Пятровіч, чуў ягоныя бясконцыя расказы пра рыбалку, прачынаўся, зноў засынаў... Калі раскрыў вочы, то ўбачыў, што на вуліцы дождж, у акно задзімае вецер. Я з галавой залез над коўдру, але сну ўжо не было. 3 неахвотай пагаліўся і, нацягнуўшы спартыўны касцюм, пайшоў у сталоўку. У ёй было пуста, усе паспелі паснедаць. Праўда, афіцыянтка заўважыла мяне і пабегла накрываць. Я падзякаваў, сказаў, што няма ніякага апетыту, і папрасіў некалькі шклянак моцнага чаю. Без ахвогы выпіў чай,пайшоў да сябе. Нейкія людзі (я не заўважаў раней іх) паглядаюць на мяне, аб нечым гавораць. Учора Станіслаў Пятровіч гаварыў, што яны нават прасілі наладзіць сустрэчу са мной, але ён, малайчына, адказаў, што я атрымаў траўму і прыехаў усяго на некалькі дзён, каб крыху адпачыць, ачуняць. А, між іншым, мне ёсць што расказаць... Можна ўявіць, як выцягнуліся б ад здзіўлення іхнія твары...
3 салона даносіцца музыка. Мабыць, грае тая дзяўчына з ганарлівым позіркам? Я заходжу ў гасціную, ціха зачыняю за сабой дзверы. Яна адрываецца ад раяля, паглядае на мяне.
— На вуліцы зноў дождж,— кажу я, быццам прашу ў яе прабачэння.
— Дождж,— уздыхае яна.— Вечны дождж.
Некалькі імгненняў яна сядзіць нерухома, потым зноў пачынае іграць.
— Вам падабаецца? — пытаецца яна. Кароткі позірк, ледзьве прыкметная даверлівая ўсмешка.
— Падабаецца.
— Мне — таксама. Гэта Гайдн.
Добра, што мы адны ў гасцінай. Ціш-цішыня ў душы. Я заплюшчваю вочы, і мне здаецца, некуды імчу па начной шашы. Мне ўсё роўна, што там наперадзе чакае мяне, мне прыемна ехаць, вось і ўсё... Ехаць, ехаць.
— Можа, хочаце паслухаць што-небудзь сучаснае? — яе голас гучыць аднекуль здалёк.
— Калі ласка...
Мне здаецца, яна ўзрадавалася свайму адзінаму слухачу. Яшчэ некаторы час мы сядзім удваіх, потым заходзіць нейкая пажылая парачка. Яна кончыла іграць, глядзіць на мяне.
— Ведаеце што, пойдзем вып'ем кавы. Тут добра гатуюць,— прапанаваў я.
— 3 задавальненнем,— згаджаецца яна.
— Шкада,— уздыхае незнаёмы стары.— Вы цудоўна іграеце, мы прыйшлі паслухаць.
Ён, як мне здаецца, непрыязна глядзіць на мяне.
— Прабачце, але канцэрт закончаны,— кажу я.
У маленькім кафетэрыі нікога няма.
— Вы дарэмна пакрыўдзілі старога,— гаворыць яна і маленькімі глыткамі адпівае каву.
— Шкадую,— пагаджаюся з заўвагай.— Але я меў на ўвазе зусім іншае...
— Думалі пра сябе?
— У нейкім сэнсе... Усім ім падавай станоўчыя эмоцыі, ім напляваць, колькі яны каштуюць на самой справе.
У яе вачах непрыхаваны сум.
— Мне казалі, вы той самы Паўловіч, хоць, паверце, я футболам не захапляюся, але чула. Сама не ведаю, з якой нагоды і калі, але чула.
Мне не хочацца працягваць гэту размову.
— Прабачце, не ведаю вашага імя...
— Галіна.
— Дык вось, Галіна, давайце не будзем сёння пра футбол. Паверце, няма ніякага настрою. Ды сёння я не футбаліст... Наогул не ведаю, хто я. Проста будзем піць каву, і вы расказвайце мне пра музыку. Я ў ёй поўны прафан. Спрабую нешта зразумець, але нічога не атрымліваецца. Нагадваю гарылу, якую толькі-толькі зацягнулі ў канцэртную залу з джунгляў.
Яна ўсміхаецца.
— Не трэба хлусіць, бачыла, як вы слухалі... Чалавек без адчування не можа так слухаць.
— Дзякуй,— адказваю я і гляджу на яе рукі — танклявыя, з доўгімі нервовымі пальцамі.
Яна пачынае расказваць пра сябе: зрабіла памылку — выбрала музыку ў якасці прафесіі, цяпер, праз многа гадоў, стала ясна, што не дасягнула мэты, нечага не хапае, а шляху назад няма. Адно выйсце — пайсці выкладчыцай у музычную школу або яшчэ куды-небудзь. Я ўсміхаюся: ёй добра, у яе ёсць прафесія, а вось у мяне няма літаральна нічога, і далейшая дарога патанула ў тумане.
Мы п’ём каву, слухаем музыку, і раптоўна ў мяне з’яўляецца нечакая ідэя.
— Сумна тут, давайце з’ездзім у Маскву, павячэраем дзе-небудзь.
Яна ўскідвае бровы:
— У Маскву?! На вуліцы дождж, дый на чым ехаць?
— Я ўсё бяру на сябе. Вы згодны?
Галя паціскае плечукамі.
— Хоць і нечакана, але...
Я разумею, трэба ісці ў атаку.
— Вось і добра,— кажу я.— Паўгадзіны на падрыхтоўку, а я паклапачуся пра машыну.
Яна ўздыхае:
— Ад вас так проста не адчапіцца.
Я бягу да Станіслава Пятровіча. Выгляд у яго нечакана пахмурны.
— Дзе цябе носіць? Я заходзіў некалькі разоў... Ты разумееш, што да матча застаецца зусім нямнога.
Чамусьці я зусім забыў пра яго ўчора. Усё юшка...
Супакойваю яго, кажу, што ўсё выдатна помню (хоць некалькі гадзін думка пра матч ніводнага разу не наведала мяне), пройдзе яшчэ колькі часу, і я вымушаны буду прыняць якое-небудзь рашэнне, так што няхай ён не хвалюецца. Вочы ў Станіслава Пятровіча цяплеюць. Трэба цяпер ставіць перад ім задачу.
— Паслухай, мне тэрмінова, на адзін вечар, трэба паехаць у Маскву, на вуліцы дождж, да электрычкі я не дабяруся... Толькі ў адзін бок, вярнуся адтуль сам гэтым жа вечарам.
— Дзіўна... Твая паездка, спадзяюся, звязана з тваім рашэннем?
— Як табе сказаць?..— Я адчуваю, ён заганяе мяне ў куток.— Можна сказаць, што так... У майго даўняга сябра, ты выдатна ведаеш яго прозвішча — Захар’ін,— дзень нараджэння. Я проста не магу не павіншаваць яго. Там будуць нашы. Мне будзе прыемна сустрэцца з імі.
Ён цяжка ўздымаецца з-за стала.
— Ну што зробіш з табой? Калі думаеш ехаць?
— Праз паўгадзіны.
— Добра, машына будзе каля цэнтральнага ўвахода.
— Дзякуй, Станіслаў Пятровіч!
Я цалую яго ў гарачую, мяккую шчаку, хутка пераапранаюся, стукаюся ў пакой да Галі. Яна адчыняе дзверы:
— Я гатовая.
Коратка выкладваю свой план: чорная «Волга» будзе чакаць яе ля варот дома адпачынку. Я буду ў машыне. Гэта так, на ўсялякі выпадак. Станіслаў Пятровіч павінен бачыць, што я паехаў у Маскву адзін.
— Добра,— адказвае яна.
— Вазьмі парасон.
Машына на месцы.
— Добры дзень,— кажу я шафёру і ўважліва гляджу на яго. Прадасць ён мяне Станіславу Пягровічу ці не?
— Добры дзень,— з усмешкай адказвае шафёр.— Курс на сталіцу?
— Туды, але ёсць адна акалічнасць.
— Якая?
— Ля варот мы пачакаем яшчэ аднаго чалавека. Нядоўга, некалькі мінут. Толькі, разумееш, Станіслаў Пятровіч не павінен ведаць, з кім я паехаў у Маскву.
I тут нечакана для мяне шафёр пачынае рагатаць:
— А ён і так здагадаўся...
— Якім чынам?
— Выклікаў мяне, папрасіў, каб я адвёз аднаго вядомага майстра футбола ў Маскву, а потым задумаўся і дадаў, што, відаць, не толькі яго.
— Адкуль ён мог?!
— Вы блага ведаеце Станіслава Пятровіча... Ён на хвіліну задумаўся, а потым сказаў: «Нешта ён падоўгу праседжвае ў музычнай гасцінай каля адной прыгожай дзяўчыны...»
Тут ужо рассмяяўся я.
— Мне здаецца, Сіменон спісваў свайго Мегрэ з твайго шэфа.
Праз нейкую мінуту Галя абтрэсвае парасон, садзіцца на задняе сядзенне машыны, я — побач. I вось ужо перад намі вячэрняя дажджлівая дарога.
— Праз наўгадзіны будзем у Маскве,— гаворыць шафёр, і я заўважаю, што ён прыглядаецца да Галі.
Яна сядзіць у самым кутку, далёка ад мяне, але раптам падсоўваецца бліжэй. Гаворыць ціха:
— Дзякуй табе, я вельмі люблю дарогу.
— Я таксама.
Куды мы едзем з ёй, навошта? Я зноў хачу ўцячы ад сябе, але ці магчыма? I пры чым тут яна?..
12
Я пераканаўся, многія дні з майго жыцця (як, відаць, і з жыцця другіх людзей), знікаюць, быццам іх не было ніколі, а некаторыя застаюцца, жывуць, як старонкі кнігі (хоць часам і вельмі старой), і варта адгарнуць адну з іх, як перад табой раптоўна, неўпрыцям з’яўляюцца, ажываюць усе падзеі таго ці іншага дня да дробязей.
Я памятаю, тады таксама ліў дождж і была незвычайна цяжкая гульня з «Лакаматывам» (на трыбунах сядзела ўсяго некалькі чалавек). Усе мы былі брудныя, мокрыя, і, я ўпэўнены, кожны думаў не пра вынік матча, а пра тое, калі ён у рэшце рэшт скончыцца. I вось — фінальны свісток. Як дзікі чалавек я з незвычайнаю радасцю дарваўся да гарачага душа і з паўгадзіпы, не менш, стаяў пад ім. Хацелася паехаць дамоў і зваліцца ў ложак. Я ўскочыў у машыну і паўсонны каціў па вячэрняй Маскве. На сэрцы яшчэ ляжаў, не знікаў ніяк цяжар пасля нядаўняй гісторыі з Верай, са старым. Я працягваў суцяшаць сябе, што пройдзе нямнога часу і мы зноў абавязкова сустрэнемся з ёй, няхай нават і не так, як гэта здаралася раней, а ў якасці старых сяброў, якім прыемна сустрэцца... На гэтую думку напаўзала другая. Спачатку марудна, але потым усё больш упэўнена яна завалодала мною. Не, так не бывае, яна нічога не адчувае да таго чалавека, яна памятае мяне, думае пра мяне, не можа ж яна столькі часу выдатна выконваць ролю, хоць крыху і незвычайную, але ўсё ж такі (я быў упэўнены ў гэтым) закаханай жанчыны. I таму яна павінна (колькі разоў я чытаў пра гэта ў кніжках, даволі сур'ёзных і не зусім) расчаравацца ў ім і развітацца. I вось тады...
