Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Правiльна плача, - сказаў Готфрыд, - у аванс.
Мы прайшлi праз пярэднi двор. Астролаг, усiмi пакiнуты, стаяў перад сваiмi зорнымi картамi.
- Вам гараскоп, панове? - усклiкнуў ён. - Цi паваражыць, што будзе, па руцэ?
- Давай, - сказаў Готфрыд i працягнуў яму руку.
Мужчына нейкi час вывучаў яе.
- У вас парок сэрца, - катэгарычна заявiў ён. - Вашы пачуццi моцна развiтыя, ваша лiнiя мудрасцi вельмi кароткая, затое ў вас добрыя музычныя здольнасцi. Вы шмат марыце, але вы непрыгодны як муж. I ўсё ж я бачу трое дзяцей. Вы - дыпламатычная натура, схiльны да замкнёнасцi. Вы дажывяце да 80 гадоў.
- Усё правiльна, - заявiў Готфрыд. - Мая фройляйн мама таксама казала заўсёды: хто злуецца, той хутка састарыцца. Мараль - знаходка людзей, а не выснова жыцця.
Ён заплацiў, i мы пайшлi далей. Вулiца была пустая. Чорная кошка перабегла нам дарогу. Ленц звярнуў увагу на яе.
- Нам трэба вярнуцца.
- Кiнь, - сказаў я. - Нядаўна мы бачылi белую. Ёсць раўнавага.
Мы пайшлi па вулiцы. Некалькi чалавек iшлi нам насустрач па другiм баку. Гэта былi чатыры маладыя хлапцы. Адзiн быў у новых светла-жоўтых крагах, астатнiя - у ботах, падобных да вайсковых. Яны спынiлiся i ўтаропiлiся на нас.
- Вось ён! - крыкнуў раптам той, што быў у крагах, i пабег да нас праз вулiцу. У наступны момант прагучалi два стрэлы, хлопец адскочыў убок, i ўсе чацвёра кiнулiся з усiх ног наўцёкi. Я ўбачыў, як Кёстэр хацеў кiнуцца за iмi, але потым неяк дзiўна павярнуўся, выпрастаў рукi, выдаў прыглушаны дзiкi ўскрык i паспрабаваў падхапiць Готфрыда Ленца, якi цяжка грымнуўся на асфальт.
На секунду я падумаў, што ён проста ўпаў. Потым я заўважыў кроў. Кёстэр рыўком расхiнуў яму пiнжак, сарваў сарочку... Кроў бiла моцным струменем. Я прыцiснуў да раны хусцiнку.
- Пабудзь тут, я прыганю машыну, - крыкнуў Кёстэр i пабег.
- Готфрыд, - сказаў я, - ты чуеш мяне?
Яго твар пашарэў. Вочы былi прыплюшчаны. Вейкi не варушылiся. Адной рукой я трымаў яго галаву, а другой прыцiскаў хусцiнку да месца, адкуль iшла кроў. Я ўкленчыў каля яго, прыслухоўваўся да яго хрыпаў, яго дыхання, але я нiчога не чуў, усё як амярцвела: бясконцая вулiца, бясконцыя рады дамоў, бясконцая ноч... я толькi чуў, як кроў з цiхiм плёскатам капала на зямлю, i ведаў, што так ужо не адзiн раз магло здарыцца, i не верыў цяпер, што гэта праўда.
Падляцеў на машыне Кёстэр. Ён адкiнуў спiнку левага сядзення. Мы асцярожна паднялi Готфрыда i паклалi на сядзеннi. Я ўскочыў у машыну, Кёстэр даў газу. Мы паехалi ў блiжэйшы пункт хуткай дапамогi. Кёстэр асцярожна затармазiў.
- Паглядзi, цi ёсць лекар. Калi няма, паедзем далей.
Я пабег. Насустрач мне выйшаў санiтар.
- Ёсць лекар?
- Ёсць. Вы некага прывезлi?
- Так. Вазьмiце насiлкi, i хадзем.
Мы паклалi Готфрыда на насiлкi i ўнеслi ў бальнiцу. Лекар ужо стаяў з закасанымi рукавамi.
- Сюды! - Ён паказаў на стол. Мы паставiлi насiлкi. Лекар апусцiў лямпу да самай раны.
- Што гэта?
- З рэвальвера.
Ён узяў ваты, выцер кроў, памацаў пульс, праслухаў яго i выпрастаўся.
- Ужо нiчога не зробiш.
Кёстэр утаропiўся ў яго.
- Але ж куля прайшла зусiм збоку. Не можа быць, што так дрэнна.
- Тут раны ад двух стрэлаў! - сказаў лекар.
Ён зноў выцер кроў. Мы нахiлiлiся. Цяпер мы бачылi, што наўскасяк ад той раны, якая так моцна крывянiла, была другая - маленькая цёмная адтулiна ў вобласцi сэрца.
- Ён памёр амаль iмгненна, - сказаў лекар.
Кёстэр выпрастаўся. Ён узiраўся ў Готфрыда. Лекар закрыў раны тампонамi i заклеiў iх палоскамi пластыра.
- Вы хочаце ўмыцца? - спытаў ён мяне.
- Не, - адказаў я.
Твар Готфрыда пажаўцеў i запаў. Рот крыху скрывiўся, вочы былi прыплюшчаны, адно больш, другое менш. Ён глядзеў на нас. Ён увесь час глядзеў на нас.
- Як гэта здарылася? - спытаў лекар.
Нiхто не адказаў. Готфрыд глядзеў на нас. Ён глядзеў на нас неадрыўна.
- Ён можа застацца тут, - сказаў лекар.
Кёстар зварухнуўся.
- Не, - запярэчыў ён. - Мы яго забяром.
- Нельга, - сказаў лекар. - Трэба патэлефанаваць у палiцыю. I крымiналiстам. Трэба ўсё адразу зрабiць, каб знайсцi злачынцу.
- Злачынцу? - Кёстэр зiрнуў на лекара, быццам не разумеючы яго. - Добра, сказаў ён потым, - я паеду i прывязу палiцыю.
- Вы можаце патэлефанаваць. Тады яны хутчэй прыедуць.
Кёстэр цiха пахiтаў галавой.
- Не. Я iх прывязу.
Ён выйшаў, i я пачуў, як загудзеў матор "Карла". Лекар падсунуў мне крэсла.
- Не хочаце прысесцi пакуль што?
- Дзякую, - сказаў я, застаючыся стаяць. Яркае святло ўсё яшчэ падала на акрываўленыя грудзi Готфрыда. Лекар крыху падняў лямпу.
- Як жа тэта здарылася? - спытаў ён яшчэ раз.
- Я не ведаю. Мусiць, з некiм пераблыталi.
- Ён быў на вайне? - спытаў лекар.
Я кiўнуў галавой.
- Гэта бачна па рубцах, - сказаў ён. - I па прастрэленай руцэ. Ён быў паранены некалькi разоў.
- Якая подласць, - сказаў санiтар. - Вашывыя падшыванцы. Тады, пэўна, яшчэ ў полках ляжалi.
Я нiчога не адказаў. Готфрыд глядзеў на мяне. Увесь час.
Кёстэр вярнуўся не скора. Ён быў адзiн. Лекар адклаў газету, якую чытаў.
- Ёсць прадстаўнiкi ўлады? - спытаў ён.
Кёстэр спынiўся. Ён не чуў, што сказаў лекар.
- Палiцыя прыехала? - спытаў лекар яшчэ раз.
- А-а, - адказаў Кёстэр, - палiцыя. Трэба патэлефанаваць, каб прыехала.
Лекар глянуў на яго, але нiчога не сказаў i пайшоў да тэлефона. Праз некалькi хвiлiн прыйшлi два палiцэйскiя чыноўнiкi. Яны селi за стол, i адзiн з iх пачаў запiсваць звесткi пра Готфрыда. Не ведаю чаму, але мне здалося вар'яцтвам адказваць, як яго звалi, i калi ён нарадзiўся, i дзе ён жыў, адказваць цяпер, калi ён быў мёртвы. Я ўтаропiўся на чорны агрызак алоўка, якi час ад часу чыноўнiк слiнiў. Я адказваў механiчна.
Другi чыноўнiк пачаў складаць пратакол. Кёстэр даваў патрэбныя звесткi.
- Вы можаце мне сказаць, як прыкладна выглядаў забойца? - спытаўся чыноўнiк.
- Не, - адказаў Кёстэр. - Я не звярнуў увагi.
Я зiрнуў на яго. Я прыпомнiў жоўтыя крагi i ўнiформу.
- Вы не ведаеце, да якой партыi ён належаў? Вы не бачылi значкоў альбо ўнiформы?
- Не, - сказаў Кёстэр. - Да стрэлаў я нiчога не бачыў. А потым я толькi зай... - ён на iмгненне запнуўся, - займаўся маiм таварышам.
- Вы ўваходзiце ў якую-небудзь партыю?
- Не.
- Я пытаю таму, што вы сказалi, што ён ваш таварыш...
- Ён мой таварыш з вайны, - сказаў Кёстэр.
Чыноўнiк павярнуўся да мяне.
- Вы можаце апiсаць забойцу?
Кёстэр цвёрда зiрнуў на мяне.
- Не, - сказаў я. - Я таксама нiчога не бачыў.
- Дзiўна, - сказаў чыноўнiк.
- Мы размаўлялi i нi на што не звярталi ўвагi. Усё адбылося вельмi хутка.
Чыноўнiк уздыхнуў.
- Мала надзеi, што мы зловiм малайцоў.
Ён закончыў пратакол.
- Мы можам забраць яго? - спытаў Кёстэр.
- Шчыра кажучы... - чыноўнiк глянуў на лекара. - Прычына смерцi вызначана дакладна?
Лекар кiўнуў галавой.
- Я ўжо склаў акт.
- А дзе куля? Я павiнен забраць кулю.
- Былi дзве кулi. Яны ў целе. Мне трэба было б... - лекар завагаўся.
- Мне патрэбны абедзве, - сказаў чыноўнiк. - Трэба паглядзець, цi з адной зброi стралялi.
- Няхай, - сказаў Кёстэр на позiрк лекара.
Санiтар паправiў насiлкi i апусцiў святло. Лекар узяў свае iнструменты i запусцiў пiнцэт у рану. Першую кулю ён знайшоў хутка. Яна сядзела не вельмi глыбока. Каб дастаць другую, давялося рабiць надрэз. Ён нацягнуў гумавыя пальчаткi да локцяў i ўзяў зацiскi i скальпель. Кёстэр паспешлiва падышоў да насiлак i закрыў Готфрыду вочы, якiя ўсё яшчэ былi прыплюшчаны. Пачуўшы лёгкi шоргат скальпеля, я адвярнуўся. У нейкi момант я хацеў падскочыць i адштурхнуць лекара, бо мне раптам здалося, што Готфрыд толькi страцiў прытомнасць, а лекар зараз сапраўды зарэжа яго... але я потым ачнуўся. Мы бачылi дастаткова нябожчыкаў, каб разумець...
- Вось яна, - сказаў лекар i выпрастаўся. Ён выцер кулю i аддаў яе чыноўнiку.
- Такая ж самая. З той самай зброi, праўда?
Кёстэр нахiлiўся i пачаў уважлiва разглядаць маленькiя, з матавым бляскам, кулi, якiя качалiся на далонi палiцэйскага чыноўнiка.
- Так, - сказаў ён.
Чыноўнiк загарнуў iх у паперку i схаваў у кiшэнь.
- Папраўдзе, гэта не дазволена, - сказаў ён праз нейкi час, - але калi вы хочаце ўзяць яго дадому... састаў злачынства высветлены, цi не так, доктар? Лекар кiўнуў. - Вы ж i судовы лекар, - працягваў чыноўнiк, - ну тады... як хочаце... вам толькi трэба... можа здарыцца, што заўтра з'явiцца яшчэ адна камiсiя...
- Я ведаю, - сказаў Кёстэр. - Мы ўсё пакiнем, як было.
Чыноўнiкi пайшлi.
Лекар iзноў закрыў i заклеiў раны Готфрыда.
- Што вы хочаце рабiць? - спытаў ён. - Вы можаце ўзяць з сабой насiлкi. Толькi вярнiце iх сюды заўтра да вечара.
- Добра, дзякуй, - сказаў Кёстэр. - Пайшлi, Робi.
- Я дапамагу вам, - сказаў санiтар.
Я пахiтаў галавой.
- Справiмся.
Мы паднялi насiлкi, вынеслi iх i ўладкавалi на два левыя сядзеннi, якiя ўтварылi плоскасць з адкiнутымi спiнкамi. Санiтар i лекар выйшлi i назiралi, што мы робiм. Мы накрылi Готфрыда яго плашчом i паехалi. Праз некалькi хвiлiн Кёстэр павярнуўся да мяне.
- Мы потым яшчэ раз праедзем па той вулiцы. Я ўжо раз быў там. Але было зарана. Магчыма, яны паявяцца.
