Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Лухта! - буркнуў Буш, хударлявы высокi мужчына з плоскiм носам i ў рагавых акулярах.
Потэр аж падскочыў.
- Лухта? I гэта гаворыш мне ты, тытунёвая сава!
- Цiха! - крыкнуў Стэфан Грыгаляйт. - Нiякiх скандалаў на куццю!
Ён папрасiў, каб яму расказалi, у чым справа, i прыняў саламонава рашэнне: праверыць на практыцы. Перад спрачальнiкамi паставiлi па некалькi аднолькавых мiсак з мясам, бульбай i капустай. Порцыi былi вялiзныя. Потэр мог пiць, што хацеў, Буш мусiў есцi насухую. Каб надаць канфлiкту вастрынi, Грыгаляйт арганiзаваў таталiзатар, i на абодвух пачалi ставiць.
Потэр абставiўся куфлямi з пiвам, а памiж iмi, нiбы брыльянты ў каралях, паблiсквалi маленькiя чаркi з гарэлкай. Заклад быў на яго карысць - 3:1.
Буш глытаў пражорлiва, нiзка нахiлiўшыся над талеркай. Потэр змагаўся ў адкрытай стойцы. Пры кожным глытку ён зласлiва гаварыў Бушу: "За здароўе", на што той адказваў позiркам з нянавiсцю.
- Мне кепска, - сказаў мне Георгi.
- Пайшлi выйдзем.
Я завёў яго ў прыбiральню, а сам сеў у фае пачакаць. Саладжавы пах свечак мяшаўся з пахам хвойных iголак, якiя згаралi, патрэскваючы.
I раптам мне здалося, быццам я пачуў лёгкiя любiмыя крокi, быццам адчуў цёплае дыханне i ўбачыў перад сабой вочы...
- Пракляцце! - сказаў я i ўстаў. - Што са мной робiцца?
У той самы момант я пачуў магутны рык.
- Потэр! Брава! Алозiус!
Перамагла крэмацыя.
У заднiм пакоi дымiлi цыгары. Разносiлi каньяк. Я ўсё яшчэ сядзеў каля стойкi. Дзяўчаты выйшлi з-за стала, аб нечым энергiчна шушукаючыся.
- Што ў вас там? - спытаў я.
- Для нас таксама ёсць падарункi, - адказала Марыон.
- Ах, вось што.
Я прыхiлiў галаву да стойкi i падумаў: чым цяпер займаецца Пат? Я ўявiў сабе залу санаторыя, камiн, у якiм палае агонь, i Пат за сталом каля акна з Хэльгай Гутман i iншымi людзьмi. Усё было так даўно. Часам я думаў, што аднойчы прачнуся, а ўсё былое прайшло, забыта, знiкла. Няма нiчога надзейнага - нават успамiнаў.
Зазвiнеў званок. Дзяўчаты, нiбы чародка спалоханых курэй, пабеглi ў бiльярдную. Там стаяла Роза са званочкам у руцэ. Яна кiўнула, каб i я падышоў. Пад маленькай ёлачкай на бiльярдным стале стаялi талеркi, накрытыя шаўковай паперай. На кожнай ляжалi скрутачкi з падарункамi i паперкi з надпiсамi. Дзяўчаты ўручалi iх адна адной. Роза ўсё падрыхтавала. Падарункi яна атрымала гатовыя ад дзяўчат i расклала iх на талеркi.
Дзяўчаты ўсхвалявана залапаталi, спяшаючыся, як дзецi, хутчэй паглядзець, што iм дасталася.
- А ты не хочаш узяць сваю талерку? - спытала Роза.
- Якую талерку?
- Тваю. Табе ж таксама ёсць падарунак.
I сапраўды, маё iмя таксама было напiсана шыкоўным рандо, двума колерамi чырвоным i чорным. Яблыкi, арэхi, апельсiны, ад Розы вязаны жакет, ад гаспадынi - травянiста-зялёны гальштук, ад Кiкi - ружовыя шкарпэткi са штучнага шоўку, ад прыгажунi Валi - скураная дзяга, ад кельнера Алоiса паўбутэлькi рому, ад Марыон, Лiны i Лiлi - паўтузiна хусцiнак, а ад гаспадара - дзве бутэлькi каньяку.
- Дзецi, - сказаў я. - Дзецi, гэта ж зусiм нечакана.
- Сюрпрыз? - усклiкнула Роза.
- Як пiць даць.
Я стаяў сярод iх, разгублены i, дальбог, крануты да глыбiнi душы.
- Дзецi, - сказаў я. - Цi ведаеце вы, калi я апошнi раз атрымлiваў падарункi? Я ўжо i сам не памятаю. Гэта, мусiць, было да вайны. А ў мяне няма нiчога вам.
Усе былi бязмежна радыя, што мяне так здорава ўразiлi.
- За тое, што ты нам заўсёды нешта iграў, - сказала Лiна, чырванеючы.
- Сапраўды, зайграй нам што-небудзь, вось i будзе твой падарунак, заявiла Роза.
- Што захочаце, - сказаў я. - Усё, што захочаце.
- Зайграй "Маю маладосць", -крыкнула Марыон.
- Не, што-небудзь вясёлае, - не пагадзiўся Кiкi.
На яго не звярнулi ўвагi. Яго як "гома" ўвогуле ўсур'ёз не прымалi. Я сеў да пiянiна i зайграў. Усе заспявалi.
Песеньку вясны
Ветры прыняслi...
Маладыя сны,
А цi вы былi?
Гаспадыня выключыла ўсе электралямпачкi. Заставалася толькi святло ад свечак. Нiбы далёкая крынiчка ў лесе, цiха булькатаў пiўны кран, а пласкаступы Алоiс блукаў на заднiм плане, нiбы чорны Пан. Я пачаў другi куплет. З ззяючымi вачыма, з добрымi тварамi мяшчанак дзяўчаты стоўпiлiся вакол пiянiна. I - вось дык дзiва! - нехта заплакаў горкiмi слязьмi. Гэта быў Кiкi - салодкi Кiкi з Люкенвальдэ.
Цiха адчынiлiся дзверы з вялiкай залы. Пад меладычны напеў сюды гужам уплыў хор на чале з Грыгаляйтам, якi палiў чорную бразiльскую цыгару. Спевакi выстраiлiся за дзяўчатамi.
З дому я пайшоў...
Свет багаты цвiў,
А вярнуўся зноў...
Ён пустэльны быў...
Цiха адгучаў хор.
- Выдатна, - сказала Лiза.
Роза запалiла бенгальскiя агнi. Яны шыпелi i стралялi iскрамi.
- Добра, а цяпер што-небудзь вясёленькае! - усклiкнула яна. - Трэба падбадзёрыць Кiкi.
- I мяне таксама, - сказаў Стэфан Грыгаляйт.
У адзiнаццаць гадзiн прыйшлi Кёстэр i Ленц. Мы з бледным Георгi селi за стол каля стойкi. Георгi далi некалькi сухарыкаў, каб паставiць яго на ногi. Неўзабаве пасля гэтага Ленц растварыўся ў шумнай кампанii жывёлапрамыслоўцаў. Праз пятнаццаць хвiлiн мы ўбачылi яго з Грыгаляйтам каля стойкi. Яны скрыжавалi рукi i пiлi на брудэршафт.
- Стэфан! - прадставiўся Грыгаляйт.
- Готфрыд! - адказаў Ленц, i яны выпiлi па чарцы каньяку.
- Я прышлю табе заўтра крывяной i лiвернай каўбасы. Добра, Готфрыд?
- Цудоўна! - Ленц ляпнуў яго па плячы. - Добра, стары Стэфан!
Стэфан ззяў.
- Ты так добра смяешся, - гаварыў ён у захапленнi. - Я люблю, хто так прыгожа смяецца. Я занадта хутка паддаюся суму, гэта мая слабасць.
- I мая! - адказаў Ленц. - Вось таму я i смяюся. Хадзем, Робi, выпi з намi чарку за бясконцы сусветны смех!
Я падышоў да iх.
- Што з тым хлопцам? - спытаў Стэфан i паказаў на Георгi. - У яго вельмi сумны выгляд.
- Яго лёгка зрабiць шчаслiвым, - сказаў я. - Яму патрэбна толькi крыху працы.
- Задачка, - адказаў Стэфан. - На сённяшнi дзень.
- Ён гатовы на любую працу.
- Сёння ўсе на ўсё гатовыя, - Стэфан працверазеў.
- Хлопцу трэба 75 марак у месяц.
- Глупства. Столькi яму не хопiць.
- Яму хопiць, - сказаў Ленц.
- Готфрыд, - адказаў Грыгаляйт, - я стары п'янiца. Добра. Але праца справа сур'ёзная. Яе нельга сёння даць, а заўтра забраць. Гэта яшчэ горш, чым ажанiць чалавека, а заўтра зноў адабраць жонку. Але калi хлопец сумленны i задаволiцца сям'юдзесяццю пяццю маркамi, яму пашанцавала. Няхай прыйдзе да мяне ў аўторак у восем гадзiн. Мне патрэбен памочнiк на ўсякую бегатню па справах саюза i ўсякае такое. Акрамя платы атрымае тады-сяды пакунак мяса. Здаецца, яму не пашкодзiла б крыху падсiлкавацца.
- Гэта цвёрдае слова? - спытаў Ленц.
- Слова Стэфана Грыгаляйта.
- Георгi, - усклiкнуў я, - падыдзi сюды.
Даведаўшыся, у чым справа, ён закалацiўся. Я вярнуўся да Кёстэра.
- Паслухай, Ота, - сказаў я, - ты хацеў бы пачаць жыццё яшчэ раз спачатку, калi б было можна?
- Яшчэ раз гэтаксама?
- Ну.
- Не, - сказаў Кёстэр.
- I я - не, - сказаў я.
XXIV
Гэта здарылася праз тры тыднi, халодным студзеньскiм вечарам. Я сядзеў у "Iнтэрнацыяналi" i гуляў з гаспадаром у "дваццаць адно". Шынок быў пусты, нават прастытуткi не прыйшлi. У горадзе было неспакойна. Па вулiцы ўвесь час праходзiлi калоны - адны маршыравалi пад аглушальныя вайсковыя маршы, другiя, спяваючы "Iнтэрнацыянал". Потым зноў цягнулiся доўгiя маўклiвыя калоны з лозунгамi, якiя патрабавалi працы i хлеба. Шматлiкiя ногi адбiвалi крок па асфальце, быццам гэта iшоў вялiзны няўмольны гадзiннiк. Пад вечар памiж забастоўшчыкамi i палiцыяй адбылася сутычка, у час якой дванаццаць чалавек былi паранены. Цяпер уся палiцыя была ў баявой гатоўнасцi. На вулiцах завывалi сiрэны палiцэйскiх машын.
- Няма спакою, - сказаў гаспадар i адкрыў карты. У яго было шаснаццаць. Вайна скончылася, а спакою няма i няма. А мы ж толькi i марылi пра спакой. Вар'яцкi свет!
У мяне было семнаццаць, i я забраў банк.
- Свет не звар'яцеў, - сказаў я. - Людзi звар'яцелi.
Алоiс, якi стаяў за крэслам гаспадара i "хварэў" за яго, запратэставаў:
- Яны не звар'яцелi, проста сквапныя. Зайздросцяць адзiн аднаму. Ад таго, што ўсяго шмат, у большасцi няма нiчога. Уся справа ў размеркаваннi.
- Вядома, - сказаў я i, узяўшы дзве карты, спасаваў. - Але такое становiшча iснуе ўжо некалькi тысяч гадоў.
Гаспадар адкрыўся. У яго было пятнаццаць. Ён з адчаем зiрнуў на мяне. Потым прыкупiў туза. Перабор. Я адкрыў свае карты. У мяне было толькi дванаццаць ачкоў, i з пятнаццаццю ён выйграў бы.
- Д'ябальшчына! Я кiдаю гуляць, -лаяўся ён. - Якi подлы блеф. Я падумаў, што ў вас не менш васемнаццацi.
Алоiс штосьцi прагундосiў.
Я забраў грошы. Гаспадар пазяхнуў i паглядзеў на гадзiннiк.
- Скора адзiнаццаць. Здаецца, трэба зачыняць. Больш ужо нiхто не прыйдзе.
- Хтосьцi iдзе, - сказаў Алоiс.
Дзверы адчынiлiся. Гэта быў Кёстэр.
- Ёсць навiны, Ота?
Ён кiўнуў галавой.
- Бойка ў залах "Барусii". Двое цяжка параненых, некалькi дзесяткаў лёгка параненых i каля сотнi арыштаў. Дзве перастрэлкi ў паўночнай частцы горада. Адзiн палiцэйскi забiты. Не ведаю, колькi параненых. Ну, галоўнае, вiдаць, пачнецца толькi зараз, калi закончацца вялiкiя сходы. Ты ўжо закончыў?
