Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Так, - сказаў я. - Мы ўжо хацелi канчаць.
- Тады пайшлi.
Я зiрнуў на гаспадара. Ён кiўнуў.
- Тады прывiтанне, - сказаў я.
- Бывайце, - адказаў гаспадар. - Паасцеражыцеся.
Мы выйшлi. На вулiцы пахла снегам. Усюды ляжалi лiстоўкi, падобныя да вялiкiх мёртвых белых матылёў.
- Готфрыда няма, - сказаў Кёстэр. - Дзесьцi тырчыць на адным з гэтых сходаў. Я чуў, што iх будуць разганяць, i думаю, што яшчэ ўсяго будзе. Было б добра захапiць яго да канца. Ён жа не стрымаецца.
- Ты ведаеш, дзе ён? - спытаў я.
- Не дакладна. Але, напэўна, на адным з трох галоўных сходаў. Трэба зазiрнуць на iх. Готфрыда лёгка пазнаць па яго вогненнай шавялюры.
- Добра. - Мы селi ў машыну i панеслiся ў "Карле" да рэстарана, дзе праходзiў адзiн сход.
На вулiцы стаяў грузавiк з палiцэйскiмi. Раменьчыкi фуражак былi апушчаны. Рулi карабiнаў матава паблiсквалi ў святле лiхтароў. З вокнаў звiсалi стракатыя сцягi. Каля ўвахода тоўпiлiся людзi ў форме. Амаль усе маладыя.
Мы купiлi два бiлеты, адмовiўшыся ад брашур, не кiнуўшы нiводнага пфенiга ў скарбонкi i не аб'яўляючы сваёй партыйнай прыналежнасцi. Мы зайшлi ў залу. Яна была запоўнена i добра асветлена, каб адразу выявiць, хто падае голас з месца. Мы спынiлiся каля ўвахода, i Кёстэр, у якога быў вельмi востры зрок, пачаў разглядаць рады.
На подыуме стаяў дужы каржакаваты мужчына i гаварыў. У яго быў гучны грудны голас, якi быў добра чуваць у зале. Гэта быў голас, якi пераконваў, калi нават не асаблiва ўдумвацца ў сэнс прапановы. А сэнс быў лёгка зразумелы. Чалавек нязмушана хадзiў па сцэне, рабiў скупыя жэсты, час ад часу выпiваў глыток вады i жартаваў. Потым ён раптам моўчкi спыняўся, паварочваўся тварам да публiкi i змененым рэзкiм голасам высякаў сказ за сказам, ён выдаваў iсцiны, усiм вядомыя, - пра беднасць, пра голад, пра беспрацоўе, усё больш распаляючыся, вабячы за сабой слухачоў. Урэшце ён палка шпурнуў у залу: "Далей так быць не можа! Патрэбны перамены!"
Публiка шалёна пляскала i крычала, быццам перамены ўжо наступiлi. Чалавек на сцэне чакаў, пакуль супакояцца. Яго твар блiшчаў. А потым наступiла галоўнае - шырока, пераканаўча, нястрымна: абяцаннi за абяцаннямi, цэлы град абяцанняў, i над галовамi слухачоў з'яўляўся купал раю, казачна стракаты, як латарэя, дзе ўсе нумары - выйгрышныя, дзе кожны знойдзе сваё асабiстае шчасце i асабiстыя правы i асабiстую помсту.
Я паглядзеў на слухачоў. Тут былi людзi ўсiх прафесiй, бухгалтары, дробныя рамеснiкi, чыноўнiкi, нейкая частка рабочых i шмат жанчын. Яны цяпер сядзелi ў душнай зале, адкiнуўшыся цi нахiлiўшыся, рад за радам, галава ля галавы. Хвалi слоў накатвалiся на iх, i было дзiўна: якiя розныя яны нi былi б, твары ва ўсiх мелi аднолькавы адсутны выраз, сонныя позiркi, скiраваныя ў туманную далячынь у пошуках фаты-марганы. У вачах была пустэча i адначасова магутнае чаканне, у якiм растваралася ўсё - крытыка, сумненнi, супярэчлiвасцi i пытаннi, штодзённасць, сучаснасць, рэчаiснасць. Той чалавек на сцэне ведаў усё, у яго былi адказы на любое пытанне, рада ў любой бядзе. Было прыемна даверыцца яму. Добра было, што быў такi, хто думаў за цябе. Было прыемна верыць.
Кёстэр штурхануў мяне пад бок. Ленца тут не было. Ён паказаў галавой на выхад. Я кiўнуў, i мы пайшлi. Хлопцы, што стаялi на варце каля дзвярэй, зiрнулi на нас змрочна i падазрона. У вестыбюлi пастроiўся аркестр, гатовы крочыць у залу. За iм быў лес сцягоў i процьма значкоў.
- Выдатна арганiзавана, праўда? - спытаўся Кёстэр на вулiцы.
- Першакласна. Магу судзiць пра гэта як стары кiраўнiк аддзела рэкламы.
Мы праехалi некалькi кварталаў да месца, дзе праходзiў другi сход. Iншыя сцягi, iншыя ўнiформы, iншая зала. Але ўсё астатняе амаль тое самае. На тварах той самы выраз няпэўнай надзеi i вернiцкай спустошанасцi. Перад радамi крэслаў - стол прэзiдыума, накрыты белым стольнiкам. За iм - партыйныя сакратары, прэзiдыум, некалькi энергiчных старых дзеў. Прамоўца, вiдаць,чыноўнiк, быў слабейшы за папярэдняга. Ён гаварыў казённай нямецкай мовай, прыводзiў лiчбы, доказы, усё было правiльна, але, нягледзячы на гэта, ён пераконваў слабей, чым той, другi, якi ўвогуле нiчога не даказваў, а толькi сцвярджаў. Зморана драмалi ў прэзiдыуме партыйныя сакратары, яны ўжо бачылi сотнi такiх сходаў.
- Пайшлi, - праз хвiлiну сказаў Кёстэр. - Яго тут таксама няма. Дарэчы, я так i думаў.
Мы паехалi далей. Пасля духаты ў перапоўненых залах паветра было халоднае i свежае. Машына iмчала па вулiцах. Мы ехалi мiма канала. Лiхтары кiдалi жаўтлявыя рэфлексы на цёмную ваду, якая цiха плёхалася каля бетоннай набярэжнай. Мiма паволi праплыла чорная баржа. Яе цягнуў буксiрны параходзiк з чырвонымi i зялёнымi сiгнальнымi агнямi. Адтуль забрахаў сабака, потым пад лiхтаром з'явiўся чалавек i знiк у люку, якi на iмгненне блiснуў залацiстым святлом. На тым баку канала ярка свяцiлiся дамы заходняй часткi горада. Да iх вёў мост з шырокай аркай. Бесперапынна туды-сюды снавалi машыны, аўтобусы, трамваi. Усё гэта было падобна да iскрыстай стракатай зямлi пад нерухомай чорнай вадой.
- Давай пакiнем машыну тут i пройдзем астатак дарогi пехатой, - праз хвiлiну сказаў Кёстэр. - Не так будзем кiдацца ў вочы.
Мы спынiлi "Карла" пад лiхтаром каля шынка. Калi мы выйшлi, ад нас наўцёкi кiнулася белая коцiка. Некалькi прастытутак у фартушках стаялi крыху паводдаль пад аркай варотаў. Калi мы праходзiлi мiма, яны прымоўклi. Катрыншчык спаў, прыхiлiўшыся да сцяны дома. Старая жанчына корпалася ў адкiдах, зваленых у кучу каля вулiцы.
Мы падышлi да вялiзнага будынка дома-казармы з мноствам флiгеляў, двароў i праходаў. На нiжнiм паверсе месцiлiся крамы, булачная i пункт прыёму рыззя i лому. На вулiцы перад першым праходам стаялi два грузавiкi з палiцэйскiмi.
У адным з куткоў першага двара быў абсталяваны стэнд, на якiм вiсела некалькi картаў зорнага неба. За сталом з паперамi на невялiчкiм узвышэннi стаяў чалавек у турбане. Над яго галавой вiсела шыльда: "Астралогiя, графалогiя, прадказанне будучынi. Ваш гараскоп за 50 пфенiгаў". Яго акружаў натоўп. Зыркае святло карбiднага лiхтара падала на яго жоўты зморшчаны твар. Ён нешта настойлiва ўнушаў слухачам, якiя моўчкi глядзелi на яго - тым жа самым згубленым, адсутным позiркам з надзеяй на цуд, як i слухачы на сходах са сцягамi i аркестрамi.
- Ота, - звярнуўся я да Кёстэра, якi крочыў перада мной, - цяпер я ведаю, чаго хочуць людзi. Яны хочуць не палiтыкi. Яны хочуць замены рэлiгii.
Ён азiрнуўся.
- Вядома. Яны зноў хочуць у нешта верыць. Усё роўна, у што. Вось чаму яны фанатычныя.
Мы трапiлi ў другi двор, дзе быў шынок, у якiм праходзiлi сходы. Ва ўсiх вокнах гарэла святло. Потым мы пачулi з сярэдзiны шум. У той самы момант з цёмнага бакавога праходу ў двор як па сiгнале ўляцелi некалькi хлопцаў у непрамакальных спартовых куртках. Яны кiнулiся, прыцiскаючыся да сцяны, у дзверы шынка. Пярэднi рыўком адчынiў iх, i ўсе рынулiся ўсярэдзiну.
- Ударная група, - сказаў Кёстэр. - Хадзем сюды да сцяны, станем за пiўнымi бочкамi.
У зале ўзняўся грукат i гвалт. У наступную секунду дзынкнула шыба i нехта вылецеў праз акно. Адразу ж пасля гэтага трэснулi дзверы, з iх вывалiўся клубок людзей, першыя спатыкнулiся, заднiя павалiлiся на iх. Завiшчала, просячы дапамогi, жанчына i пабегла праз вароты на вулiцу. Затым вывалiўся другi клубок. Людзi былi ўзброены ножкамi ад крэслаў i пiўнымi куфлямi. Выскачыў вялiзны цясляр, стаў крышку ўбаку, i кожны раз, убачыўшы перад сабой твар працiўнiка, ён сваёй доўгай рукой апiсваў круг i ўдарамi заганяў таго назад у кучу. Ён рабiў гэта спакойна, быццам сек дровы.
Яшчэ адзiн ком вывалiўся, i раптам мы ўбачылi на адлегласцi трох метраў рыжую галаву Готфрыда, якая трапiла пад руку ашалеламу вусачу.
Кёстэр прыгнуўся i нырнуў у бойку. Праз некалькi секунд вусач выпусцiў Готфрыда, з выразам надзвычайнага здзiўлення падняў рукi ўгору i ўпаў у натоўп, як падпiлаванае дрэва. Адразу пасля гэтага я ўбачыў Кёстэра, якi цягнуў за каўнер Ленца.
Ленц вырываўся.
- Пусцi мяне яшчэ на хвiлiнку, Ота, - хрыпеў ён.
- Глупства, - крычаў Кёстэр. - Зараз паявiцца палiцыя. Пайшлi! Сюды!
Мы пабеглi праз двор, да цёмнага бакавога праходу. Мы спяшалiся недарма. У той самы момант у дварэ загучалi залiвiстыя свiсткi, замiльгалi чорныя каскi палiцэйскiх, яны ачапiлi двор. Мы пабеглi ўверх па лесвiцы, каб не трапiць у рукi палiцыi. З акна на лесвiчнай пляцоўцы мы бачылi, што адбылося потым. Палiцыя працавала блiскуча. Яна перакрыла выйсцi, убiла ў клубок клiн, рассекла натоўп на часткi i пачала адразу вывозiць удзельнiкаў. Першым трапiў разгублены цясляр, якi спрабаваў яшчэ нешта растлумачыць. За нашымi спiнамi адчынiлiся дзверы. Жанчына ў сарочцы з голымi тонкiмi нагамi са свечкай у руцэ высунула ў калiдор галаву.
- Гэта ты? - спытала яна змрочна.
- Не, - сказаў Ленц, якi ўжо ачомаўся.
Жанчына грымнула дзвярыма. Ленц кiшэнным лiхтарыкам пасвяцiў на дзверы. Тут чакалi Герхарда Пешкэ, муляра.
Унiзе стала цiха. Палiцыя паехала, двор апусцеў. Мы яшчэ крыху пачакалi, потым спусцiлiся ўнiз па лесвiцы. За чыiмiсьцi дзвярыма плакала дзiця. Яно румзала цiха, на нешта скардзячыся ў змроку.
