Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Прывiтанне! Стары знаёмы!
Нешта мне пачало прыпамiнацца.
- Гвiда Цiс з "Аўгека"!
- Ну вось бачыце, - самазадаволена заявiў Гвiда. - Мы сустрэлiся тады каля гэтай самай ламачыны. З вамi, праўда, тады быў яшчэ адзiн тып. Я яму тады ледзь не ўрэзаў.
Я мiжволi скрывiўся, уявiўшы сабе, што гэты мог урэзаць Кёстэру. Цiс палiчыў гэта за ўсмешку i таксама выскалiўся, паказаўшы даволi папсаваныя зубы.
- Добра... што было, тое прайшло, Гвiда не злапомны. Вы тады заплацiлi занадта высокую цану за гэтую старызну. Мусiць, нешта мелi на гэтым?
- Вядома, - сказаў я. - Добрая машына.
Цiс прагугнявiў:
- Калi б вы паслухалi мяне, вы зарабiлi б больш. I я з вамi. Але забудзем! Хто былое прыпомнiць... Але сёння мы аб'яднаемся. За пяцьсот марак мы купiм гэтую скрыню. Больш нiхто не дасць. Згодны?
Я зразумеў. Ён думаў, што мы тады перапрадалi машыну. Ён не ведаў, што гэта майстэрня - наша. Наадварот, ён думаў, што мы зноў хочам купiць машыну.
- Машына пацягне сёння на паўтары тысячы, - сказаў я. - Ды яшчэ даплата за права эксплуатацыi.
- А я пра што? - загарачыўся Гвiда. - Мы будзем таргавацца да пяцiсот... я буду. Калi мы потым перапрадамо яе, я выплачваю вам трыста пяцьдзесят наяўнымi.
- Не магу, - сказаў я. - У мяне ўжо ёсць каму перапрадаць.
- Але ж... - Ён хацеў прапанаваць мне яшчэ штосьцi.
- Не мае сэнсу, - я пайшоў на сярэдзiну двара.
Да тысячы двухсот ён будзе таргавацца. Гэта мне цяпер было зразумела.
Аўкцыёншчык пачаў з прадметаў абсталявання. Выручка была невялiкая. Дзёшава пайшоў i iнструмент. Дайшла чарга да таксi.
Нехта прапанаваў трыста марак.
- Чатырыста, - сказаў Гвiда.
- Чатырыста пяцьдзесят, - павагаўшыся, сказаў мужчына ў сiняй рабочай кашулi.
Гвiда дагнаў да пяцiсот. Аўкцыёншчык паўтарыў, пазiраючы на прысутных. Мужчына ў сарочцы маўчаў. Гвiда падмiргнуў мне i падняў чатыры пальцы.
- Шэсцьсот, - сказаў я.
Гвiда заматляў галавой i даў семсот. Я працягваў дабаўляць. Гвiда ў адчаi гнаўся. Калi дайшло да тысячы, ён пачаў рабiць мне знакi закляцця, паказваючы мне на пальцах, што я магу зарабiць яшчэ сотню. Ён заявiў тысячу дзесяць. Калi ён пачуў "тысяча сто", то пачырванеў i злосна заверашчаў:
- Тысяча сто дзесяць!
Я заявiў тысячу сто дзевяноста, спадзеючыся, што ён дасць тысячу дзвесце. Я ўжо рашыў спынiцца.
Але Гвiда раз'юшыўся. Ён раззлаваўся, думаючы, што я яго выцясняю. Раптам ён даў тысячу трыста. Я хутка ўзважыў. Калi б ён сапраўды хацеў купiць, то на тысячы двухстах ён спынiўся б. Цяпер ён помсцiў мне i паддаваў азарту. Пасля нашай размовы ён быў упэўнены, што я буду таргавацца да паўтары тысячы, i не бачыў небяспекi.
- Тысяча трыста дзесяць, - сказаў я.
- Тысяча чатырыста, - хутка адказаў Гвiда.
- Тысяча чатырыста дзесяць, - павагаўшыся, даў я.
Я баяўся трапiць у пастку.
- Тысяча чатырыста дзевяноста! - Гвiда глянуў на мяне пераможна i кплiва. Ён быў упэўнены, што добра падкузьмiў мяне.
Я вытрымаў яго позiрк i прамаўчаў. Аўкцыёншчык паўтарыў суму адзiн раз, другi i падняў малаток. У той момант, калi ён стукнуў, аддаючы машыну Гвiда, пераможны выраз твару ў яго змянiўся на здзiўлены. Нiчога не разумеючы, ён падышоў да мяне.
- Я думаў, што вы хочаце...
- Не, - сказаў я.
Ён апамятаўся i схапiўся за галаву.
- Чорт! Цяжка будзе растлумачыць у фiрме! Я думаў, вы дадзiцё паўтары тысячы. I ўсё ж - хоць на гэты раз я забраў у вас гэту тачку!
- Што i трэба было, - сказаў я.
Гвiда не зразумеў. Толькi калi ён убачыў Кёстэра, якi падыходзiў да нас, да яго дайшло, i ён учапiўся сабе ў валасы.
- О божа, гэта ваша машына? Асёл я, дурны асёл! Паддаўся! Клюнуў! Гвiда, так табе i трэба! Трапiць на элементарны падвох! Але няхай сабе! Самыя бывалыя хлопцы трапляюць на прасцейшую нажыўку. Але я сваё вазьму.
Ён сеў за руль i паехаў. Мы глядзелi ўслед машыне, i на душы ў нас было не вельмi радасна.
Аполуднi прыйшла Мацiльда Штос. Трэба было разлiчыцца з ёй за апошнi месяц. Кёстэр аддаў ёй грошы i абяцаў пагаварыць з новым гаспадаром майстэрнi. Можа, ён возьме яе прыбiральшчыцай. Юпа мы ўжо ўладкавалi да яго. Але Мацiльда пахiтала галавой.
- Не, пан Кёстэр. Не хачу. Косцi ўжо не гнуцца.
- Што ж вы будзеце рабiць? - спытаў я.
- Пайду да дачкi. Яна замужам у Бунцлаў. Вы чулi пра Бунцлаў?
- Не, Мацiльда.
- Пэўна, пан Кёстэр чуў.
- Таксама не, фраў Штос.
- Дзiўна, - сказала Мацiльда. - Нiхто не чуў пра Бунцлаў. Я ўжо шмат у каго пыталася. А мая дачка ўжо дванаццаць гадоў як там замужам. За сакратаром канцылярыi.
- Тады Бунцлаў, напэўна, ёсць на свеце. Можаце быць упэўненая. Раз там жыве сакратар канцылярыi...
- Я i кажу. Але ўсё роўна смешна, што нiхто не чуў, праўда?
Мы пагадзiлiся.
- А чаму вы за ўвесь час там не былi нi разу? - спытаў я.
Мацiльда заўсмiхалася.
- Так атрымалася. Але трэба ехаць да дзяцей. У iх ужо чацвёра.
- Мне здаецца, што ў той мясцовасцi робяць нядрэнны шнапс, - сказаў я. Слiвоўку цi нешта такое...
Мацiльда махнула рукой.
- У тым якраз i справа. Мой зяць належыць да тых, хто зусiм не п'е.
Кёстэр дастаў з апусцелых палiц апошнюю бутэльку.
- Ну, фраў Штос, тады нам трэба кульнуць па чарцы на развiтанне.
- Я - за, - сказала Мацiльда.
Кёстэр паставiў на стол чаркi i налiў. Мацiльда каўтнула ром так хутка, быццам вылiла яго ў рэшата. Яе верхняя губа ўздрыгнула, а вусы захадзiлi хадуном.
- Яшчэ адну? - спытаў я.
- Не адмоўлюся.
Яна выпiла яшчэ адну вялiкую чарку i развiталася.
- Усяго найлепшага ў Бунцлаў, - сказаў я.
- Дзякую шчыра. Але цi не смешна, што яго нiхто не ведае, праўда?
Яна выйшла, хiстаючыся. Мы яшчэ нейкi час пастаялi ў пустой майстэрнi.
- Можна i нам iсцi, - сказаў Кёстэр.
- Можна, - адказаў я. - Больш нам тут няма чаго рабiць.
Мы выйшлi i замкнулi дзверы. Потым забралi "Карла". Яго мы не прадалi, i ён стаяў у гаражы непадалёку. Мы заехалi на пошту i ў банк, дзе Кёстэр заплацiў за аўкцыённыя паслугi.
- Зараз я iду спаць, - сказаў ён, вярнуўшыся. - Ты потым будзеш дома?
- Я сёння цэлы вечар вольны.
- Добра, я прыйду ў восем.
Мы пасядзелi ў маленькiм загарадным шынку, а потым вярнулiся ў горад. На першай жа вулiцы ў нас лопнула пярэдняе кола. Мы замянiлi яго. "Карла" даўно не мылi, i я моцна запэцкаўся.
- Трэба было б памыць рукi, Ота, - сказаў я.
Непадалёк было даволi вялiкая кавярня. Мы зайшлi ў яе i селi за столiк каля дзвярэй. На наша здзiўленне, кавярня была амаль поўная. Iграў жаночы ансамбль, панавала ажыўленне. На аркестрантках былi стракатыя папяровыя шапачкi, многiя наведнiкi былi ў маскарадных вопратках, над столiкамi лёталi стужкi серпанцiну, паветраныя шары плавалi пад столлю, афiцыянты бегалi з поўнымi падносамi. Памяшканне было напоўнена рухам, смехам, шумам.
- Што тут адбываецца? - спытаў Кёстэр.
Суседка-бландзiнка абсыпала нас жменяй канфецi.
- Адкуль вы звалiлiся? - засмяялася яна. - Няўжо не ведаеце, што сёння першы дзень мясаеда?
- Ах, вось што, - сказаў я. - Тады прыйдзецца вымыць рукi.
Мне трэба было прайсцi праз усю залу, каб трапiць да ўмывальнiкаў. На нейкi час дарогу мне заступiлi п'яныя, якiя ўздымалi на стол жанчыну, каб яна спела iм. Жанчына з вiскам супрацiўлялася, стол перавярнуўся, а разам са сталом пападалi i людзi. Я пачакаў, пакуль вызвалiцца праход, ды раптам мяне нiбы ток працяў. Я здранцвеў, зала паплыла, усё знiкла - i шум, i музыка, засталiся толькi невыразныя мiгатлiвыя ценi. Але выразна, незвычайна рэзка i ясна мне бачыўся стол, адзiны стол, а за сталом - малады чалавек у блазнерскiм каўпаку на галаве. Ён абдымаў дзяўчыну, якая была на падпiтку. Шкляны тупы позiрк, вельмi тонкiя губы, а пад сталом - светла-жоўтыя, прыкметныя, начышчаныя да бляску крагi.
Мяне штурхнуў кельнер. Я, як п'яны, адышоўся крыху i зноў спынiўся. Зрабiлася невыносна горача, я калацiўся ўвесь, далонi мае ўзмакрэлi. Цяпер я ўжо бачыў i астальных за сталом. Я пачуў, што яны з нахабнымi тварамi хорам спявалi нейкую песню, адбiваючы па стале такт куфлямi. Мяне зноў нехта штурхнуў.
- Не заступайце ж праход, - прабурчаў нехта.
Я механiчна прайшоў далей, знайшоў умывальнiкi, памыў рукi. Толькi цяпер я заўважыў, што ледзь не абварыў рукi гарачай вадой. Я вярнуўся.
- Што з табой? - спытаў Кёстэр.
Я не мог нiчога вымавiць.
- Табе кепска? - спытаў ён.
Я пахiтаў галавой i глянуў на суседнi столiк, адкуль скоса пазiрала бялявая дзяўчына. Раптам Кёстэр збялеў. Яго вочы звузiлiся. Ён нахiлiўся над сталом.
- Ён? - цiха спытаў.
- Ён, - адказаў я.
- Дзе?
Я паказаў позiркам. Кёстэр павольна ўстаў. Здавалася, што выпростваецца кобра.
- Асцярожна, - шапнуў я. - Не тут, Ота!
Ён адмахнуўся кароткiм жэстам i пацiху пайшоў наперад. Я быў гатовы кiнуцца за iм. Нейкая жанчына насунула яму на галаву зялёна-чырвоную папяровую шапачку. Яна абняла яго. Ота нават не варухнуўся, i яна адчапiлася ад яго, здзiўлена гледзячы яму ўслед. Зрабiўшы круг па зале, ён вярнуўся назад.
- Яго ўжо няма.
Я ўстаў i глянуў у залу. Кёстэр гаварыў праўду.
- Ты думаеш, што ён пазнаў мяне? - спытаў я.
