Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
XVI
Я сядзеў на пляжы i назiраў, як заходзiла сонца. Пат не пайшла са мной. Увесь дзень яна дрэнна сябе адчувала. Калi прыцямнела, я ўстаў. Трэба было iсцi дадому. Тут я ўбачыў, што ад лесу бегла служанка. Яна махала рукой i нешта крычала. Я не разумеў. Усе гукi заглушалiся ветрам i морам. Я памахаў ёй, каб яна спынiлася: я зараз падыду сам. Але яна ўсё бегла, падносячы рукi да твару.
- Панi... - зразумеў я. - Хутка...
Я пабег.
- Што здарылася?
Яна хапала паветра.
- Хутка- панi... няшчасце...
Я пабег па пясчанай сцежцы, праз лес, да дома. Драўляныя веснiцы не адчынiлiся, я пераскочыў праз верх, кiнуўся ў пакой. Пат ляжала на ложку, на грудзях была кроў, рукавы закасаныя. Кроў цякла ў яе з рота. Каля яе стаяла фройляйн Мюлер. У руках у яе былi ручнiкi i мiска з вадой.
- Што здарылася? - выгукнуў я i адпiхнуў яе.
Яна нешта сказала.
- Прынясiце бiнт! - крыкнуў я. - Дзе рана?
Яна пазiрала на мяне, вусны ў яе дрыжалi.
- Няма раны.
Я зiрнуў на яе.
- Кравацеча.
Я падскочыў да яе i забраў з рук мiску з вадой.
- Прынясiце лёду, прынясiце хутчэй кавалак лёду.
Я намачыў ручнiк i паклаў яго Пат на грудзi.
- У нас дома няма лёду, - сказала фройляйн Мюлер.
Я павярнуўся да яе. Яна адхiснулася.
- Богам прашу, прынясiце кавалак лёду, пашлiце каго-небудзь у шынок i патэлефануйце лекару.
- У нас няма тэлефона.
- Чорт пабяры! Дзе найблiжэйшы тэлефон?
- У Масмана.
- Бяжыце хутчэй туды. Адразу ж патэлефануйце лекару, якi жыве найблiжэй. Як яго завуць? Дзе ён жыве?
Не дачакаўшыся, што яна скажа, я падпiхнуў яе.
- Хутка, хутка бяжыце, што ёсць сiлы. Цi далёка гэта?
- Тры хвiлiны, - сказала жанчына i пабегла.
- Прынясiце ж лёду! - крыкнуў я ёй наўздагон.
Яна кiўнула галавой.
Я прынёс вады i зноў намачыў ручнiк. Я не адважваўся дакрануцца да Пат. Я не ведаў, цi так яна павiнна ляжаць, я быў у адчаi, што не ведаў, а гэта ж было адзiнае, што трэба было ведаць. Падкласцi пад галаву падушку цi, наадварот, нельга?
Яна захрыпела, потым напружылася, i з рота заструменiла кроў. Яна дыхала цяжка, з плачам, у вачах яе стаяў нечалавечы жах, яна душылася i кашляла, кроў вырывалася струменямi. Я то ўтрымлiваў яе, то адпускаў, падклаўшы руку ёй пад плечы. Я адчуваў кожны рух яе беднага зняможанага цела, здавалася, гэта будзе цягнуцца бясконца, потым яна без сiлы адвалiлася на спiну.
Вярнулася фраў Мюлер. Яна глядзела на мяне, як прывiд.
- Што рабiць? - крыкнуў я.
- Зараз прыйдзе лекар, - прашаптала яна. - Лёд... на грудзi i, калi можна... у рот...
- Як палажыць - падняць галаву цi не трэба, гаварыце ж, каб д'ябал вас узяў... хутка!
- Няхай ляжыць... ён зараз прыйдзе.
Я паклаў кавалак лёду на грудзi Пат, апрытомнеўшы, ведаючы, што нешта магу рабiць. Я пабiў лёд для кампрэсу i паклаў яго i ўсё ўзiраўся на гэтыя салодкiя, каханыя, спакутаваныя вусны, адзiныя, скрываўленыя...
Чуваць было, што нехта прыехаў на ровары. Я ўскочыў на ногi. Лекар.
- Патрэбна мая дапамога? - спытаў я.
Ён пахiтаў галавой i адкрыў сумку. Я стаяў зусiм побач з iм перад ложкам, ухапiўшыся за спiнку. Ён зiрнуў на мяне. Адступiўшы на крок, я не адрываў ад яго вачэй. Ён глядзеў на скабы Пат. Яна стагнала.
- Гэта небяспечна? - спытаў я.
- Дзе лячылася ваша жонка? - спытаў ён у адказ.
- Што? Лячылася? - прамармытаў я.
- У якога лекара? - спытаў ён нецярплiва.
- Я не ведаю... - адказаў я. - Не, я нiчога не ведаю... я не думаю...
Ён зiрнуў на мяне.
- Вы гэта павiнны ведаць...
- Але я не ведаю. Яна мне нiколi нiчога не казала.
Ён нахiлiўся над Пат i спытаў. Яна намагалася адказаць. Але закашлялася, пацякла кроў. Лекар падхапiў яе пад плечы.
Яна хапала паветра, дыхала з прысвiстам.
- Жафэ, - з булькатаннем прамовiла яна.
- Фелiкс Жафэ? Прафесар Фелiкс Жафэ? - спытаў лекар.
Яна пацвердзiла вачыма. Ён павярнуўся да мяне.
- Вы можаце патэлефанаваць яму? Лепш спытаць яго.
- Так, так, - адказаў я. - Зараз. Я потым паклiчу вас. Жафэ?
- Фелiкс Жафэ, - сказаў лекар. - Спытайце нумар тэлефона ў бюро даведак.
- Яна будзе жыць? - спытаў я.
- Трэба, каб спынiлася кравацеча, - сказаў лекар.
Я паклiкаў служанку, i мы пабеглi. Яна паказала мне дом, дзе быў тэлефон. Я пазванiў у дзверы. Невялiкая кампанiя сядзела за сталом. Яны пiлi хто каву, хто пiва. Я акiнуў iх позiркам i не мог зразумець: людзi пiлi пiва ў той час, калi Пат сцякала крывёй. Я сказаў, што мне тэрмiнова трэба пагаварыць, i пачаў чакаць. Услухоўваючыся ў гулкi змрок, я праз занавескi бачыў частку пакоя i постацi, нiбы ў тумане. Я бачыў, як туды-сюды матлялася лысiна, яна ў святле здавалася жоўтай; я бачыў брошку на жоўтай тафце зашнураванай сукенкi, падвойны падбародак, пенснэ i высокую прычоску... кастлявую старую руку з прыпухлымi венамi, якая барабанiла па стале... мне не хацелася нiчога гэтага бачыць, але я быў безабаронны: усё гэта лезла мне ў вочы, як зыркае святло.
Нарэшце тэлефон адказаў. Я папрасiў паклiкаць прафесара.
- На жаль, - адказала сястра, - прафесар выйшаў.
Сэрца ў мяне спачатку спынiлася, а потым загрукатала, як кавальскi молат.
- А дзе ён? Мне трэба пагаварыць з iм неадкладна.
- Не ведаю. Магчыма, пайшоў яшчэ раз у клiнiку.
- Калi ласка, патэлефануйце ў клiнiку. Я пачакаю. У вас жа ёсць яшчэ адзiн апарат.
- Хвiлiнку. - Зноў пачалося гудзенне, бяздонная цемра, над якой цягнуўся толькi тоненькi металёвы дроцiк. Я ўздрыгнуў. Побач са мной у завешанай клетцы пачала спяваць канарэйка. Зноў пачуўся голас сястры:
- Прафесар Жафэ ўжо пайшоў з клiнiкi.
- Куды?
- Я гэтага сапраўды не магу вам сказаць, пан. Пайшоў.
Я прыхiлiўся да сцяны.
- Ало! - сказала сястра. - Вы яшчэ слухаеце?
- Так... паслухайце, сястра, вы не ведаеце, калi ён вернецца...
- Гэта невядома.
- Няўжо ён вам не кажа? Ён жа павiнен казаць. Калi што здарыцца, неяк жа трэба яго знайсцi.
- Ёсць лекар у клiнiцы.
- Не маглi б вы яго... не, не, не мае сэнсу, ён жа нiчога не ведае... добра, сястра, - сказаў я знясiлена, - калi прыйдзе прафесар Жафэ, папрасiце яго неадкладна патэлефанаваць сюды. - Я назваў нумар. - Але, калi ласка, неадкладна.
- Можаце паверыць мне, пан. - Яна паўтарыла нумар i павесiла слухаўку.
Я застаўся адзiн. Галовы, што матлялiся, лысiна, брошка, другi пакой былi далёка, блiскучая гума, якая хiсталася. Я азiраўся вакол сябе. Больш мне тут не было чаго рабiць. Трэба было толькi сказаць людзям, каб яны паклiкалi мяне, калi будзе званок. Але я не мог адарвацца ад тэлефона. Здавалася, што гэта выратавальны канат, якi я выпускаю з рук. I раптам я здагадаўся, што рабiць. Я зноў узяў слухаўку i назваў Кёстэраў нумар тэлефона. Ён павiнен быць на месцы. Iнакш i не магло быць.
I вось з гаму i шуму ночы пачуўся спакойны голас Кёстэра. Я адразу ж таксама супакоiўся i расказаў яму пра ўсё. Я адчуваў, што ён запiсвае.
- Добра, - сказаў ён. - Я адразу выязджаю на пошукi прафесара. Я патэлефаную. Супакойся. Я яго знайду.
Канец. Канец? Свет зацiх. Прывiд знiк. Я пабег назад. - Ну? - спытаў лекар. - Вы знайшлi яго?
- Не, - сказаў я. - Але я знайшоў Кёстэра.
- Кёстэра? Не ведаю. Што ён сказаў? Як ён лячыў яе?
- Лячыў? Ён не лячыў яе. Кёстэр знойдзе яго.
- Каго?
- Жафэ.
- Божа мой, хто ён, гэты Кёстэр?
- Ах... прабачце. Кёстэр - мой сябра. Ён знойдзе прафесара Жафэ. Я яго не застаў на месцы.
- Шкада, - сказаў лекар i зноў павярнуўся да Пат.
- Ён яго знойдзе, - сказаў я. - Калi той жывы, то ён адшукае яго.
Лекар паглядзеў на мяне як на вар'ята. Потым ён пацiснуў плячыма. У пакоi свяцiла цьмяная лямпачка. Я спытаў, цi патрэбна мая дапамога. Лекар пахiтаў галавой. Я ўзiраўся ў акно. Пат хрыпела. Я зачынiў акно i стаў у дзвярах. Я назiраў за дарогай.
Раптам мяне паклiкалi:
- Тэлефон!
Я павярнуўся.
- Тэлефон. Я пайду.
Лекар падскочыў.
- Не, я. Я лепш распытаю яго. Заставайцеся тут. Нiчога не прадпрымайце. Я зараз жа вярнуся.
Я сеў каля пасцелi Пат.
- Пат, - цiха прамовiў я, - мы ўсе тут. Мы зробiм усё. З табой нiчога не здарыцца. З табой не павiнна нiчога здарыцца. Ужо прафесар размаўляе з доктарам. Ён нам усё раскажа. Заўтра, напэўна, ён прыедзе сам. Ён дапаможа табе. Ты выздаравееш. Чаму ты мне нiколi нi слова не казала, што ты хворая? Не страшна, што ты крыху страцiла крывi, Пат. Мы вернем яе табе, Пат. Кёстэр знайшоў прафесара. Цяпер усё добра, Пат.
Лекар вярнуўся.
- Гэта быў не прафесар.
Я ўстаў.
- Гэта быў ваш сябар Ленц.
- Кёстэр не знайшоў яго?
- Знайшоў. I той сказаў, што рабiць. Ваш сябар Ленц перадаў мне ўсё па тэлефоне. Усё ясна i нават правiльна. Ваш сябар Ленц - лекар?
- Не. Ён хацеў стаць iм. А Кёстэр?
Лекар глянуў на мяне.
- Ленц сказаў, што Кёстэр паехаў некалькi хвiлiн назад. З прафесарам.
Мне трэба было да нечага прыхiнуцца.
- Ота, - сказаў я.
- Так, - дадаў лекар. - Толькi адно ён пераблытаў. Ён думае, што яны праз пару гадзiн дабяруцца сюды. Я ведаю гэтую дарогу. Нават пры хуткай яздзе - не менш трох гадзiн. Ва ўсякiм разе...
- Доктар, - сказаў я, - вы можаце паверыць. Калi ён гаворыць: дзве гадзiны, то праз дзве гадзiны будзе тут.
