Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
Мора наблiжалася, як вялiзны срабрысты ветразь. Ужо здалёку мы адчулi яго салёнае дыханне. Гарызонт пашыраўся i святлеў, i раптам яно адкрылася перад намi - неспакойнае, магутнае, бясконцае.
Дарога, зрабiўшы дугу, падбегла да самага берага. Потым з'явiўся лес, а за iм - вёска. Мы знайшлi дом, дзе думалi жыць. Ён стаяў крыху ў баку ад вёскi. Адрас нам даў Кёстэр. Ён жыў тут каля года пасля вайны.
Гэта была невялiчкая адзiнокая вiла. Я, зрабiўшы на сваiм "сiтраэне" элегантны разварот, спынiўся i пасiгналiў. У адным акне з'явiўся шырокi твар, невыразна зыркнуў на нас i знiк.
- Будзем спадзявацца, што гэта не фройляйн Мюлер, - сказаў я.
- Цi не ўсё роўна, як яна выглядае? - сказала Пат.
Дзверы адчынiлiся. Ну, дзякуй богу, гэта была не фройляйн Мюлер. Гэта была служанка. Фройляйн Мюлер, гаспадыня дома, з'явiлася праз хвiлiну. Гэта была манерная старая дзева з сiвымi валасамi. На ёй была закрытая чорная сукенка, а замест брошкi - залаты крыжык.
- На ўсякi выпадак надзень зноў панчохi, Пат, - прашаптаў я, глянуўшы на крыжык.
Я выйшаў з машыны.
- Спадзяюся, што пан Кёстэр ужо паведамiў пра нас, - сказаў я.
- Так, ён прыслаў тэлеграму, што вы едзеце. - Яна строгiм выпрабавальным позiркам аглядала мяне. - Дарэчы, як пажывае пан Кёстэр?
- Ах, выдатна, наколькi можна сёння ўжываць гэтае слова.
Яна кiўнула галавой i зноў зiрнула на мяне, ацэньваючы.
- Вы даўно знаёмыя?
"Сапраўдны экзамен", - падумаў я i далажыў, з якога часу мы знаёмыя з Ота. Здалося, яна задаволена адказам. Падышла Пат. Яна ўжо была ў панчохах. Позiрк фройляйн Мюлер памякчэў. Да Пат у яе, вiдаць, было больш даверу, чым да мяне.
- У вас ёсць пакой для нас? - спытаў я.
- Калi пан Кёстэр просiць тэлеграмай, вам заўсёды знойдзецца пакой, заявiла фройляйн Мюлер i глянула на мяне крыху пагардлiва. - Я адцам вам нават самы лепшы пакой, - звярнулася яна да Пат.
Пат усмiхнулася. Фройляйн Мюлер адказала ёй усмешкай.
- Пойдзем глянем, - сказала яна.
Яны пайшлi ўдзвюх поплеч па вузкай дарожцы праз невялiчкi сад. Я цягнуўся ззаду, як лiшнi тут - фройляйн Мюлер звярталася толькi да Пат.
Пакой, якi яна паказала нам, быў на першым паверсе, з асобным уваходам з саду. Гэта вельмi мне спадабалася. Пакой быў даволi вялiкi, светлы i ўтульны. З аднаго боку, у нiшы, стаялi два ложкi.
- Ну як? - спытала фройляйн Мюлер.
- Выдатна, - сказала Пат.
- Нават шыкоўна, - дадаў я, каб падлiзацца да гаспадынi. - А дзе другi?
Фройляйн Мюлер павольна павярнулася да мяне.
- Другi? Якi - другi? Вы гэтага не хочаце? Ён вам не падабаецца?
- Пакой проста цудоўны, - адказаў я. - Але...
- Але? - сказала фройляйн Мюлер крыху з'едлiва. - На жаль, лепшага за гэты ў мяне няма.
Я ўжо хацеў растлумачыць ёй, што нам патрэбны два асобныя пакоi, але яна дадала:
- Вашай жонцы пакой спадабаўся...
"Вашай жонцы..." Мне здалося, што я нават адступiў на крок. На самай справе я не зрушыўся з месца. Я асцярожна зiрнуў на Пат, якая, прыхiлiўшыся да падаконнiка, намагалася не засмяяцца, убачыўшы мой выгляд.
- Вядома, мая жонка... - сказаў я i ўтаропiўся на залаты крыжык на грудзях фройляйн Мюлер. Нiчога не зробiш, не тлумачыць жа ёй, як i што. Яна, пэўна, адразу самлела б.
- Мы проста прывыклi спаць у двух пакоях, - сказаў я. - Кожны ў асобным.
Фройляйн Мюлер незадаволена пахiтала галавой.
- Дзве спальнi для жанатай пары... што нi дзень, то новая мода...
- Ды не, - сказаў я, пакуль яна не перастала верыць мне. - Мая жонка вельмi чуйна спiць. А я, на жаль, вельмi моцна храпу.
- Ах, вось што, вы храпеце! - сказала фройляйн Мюлер, усiм выглядам паказваючы: як я раней не здагадалася! Я ўжо спужаўся, што яна зараз выдзелiць яшчэ адзiн пакой на другiм паверсе. Але сям'я была ў яе справай свяшчэннай. Яна адчынiла дзверы маленькага пакойчыка побач, у якiм стаяў толькi ложак.
- Цудоўна! - сказаў я. - Тое, што трэба. Але цi не буду я каму перашкаджаць? - Мне хацеяася даведацца, цi не будзе каго на паверсе, акрамя нас.
- Вы нiкому не перашкодзiце, - заявiла фройляйн Мюлер, i яе ганарыстасць раптам знiкла. - Акрамя вас, тут нiхто жыць не будзе. Усе астатнiя пакоi пустыя. - Яна пастаяла хвiлiнку, потым схамянулася. - Вы будзеце есцi тут, у пакоi, цi ў сталовай?
- Тут, - сказаў я.
Яна кiўнула i пайшла.
- Ну, фраў Локамп, - звярнуўся я да Пат, - вось мы i ўлiплi. Але я не рызыкнуў прызнацца: у старой вядзьмаркi ёсць нешта царкоўнае. Здаецца, я ёй не спадабаўся. Цiкава - мне ж заўсёды шанцавала са старымi дамамi.
- Яна не старая дама, Робi. Гэта вельмi сiмпатычная старая дзева.
- Сiмпатычная? - Я пацiснуў плячыма. - Праўда, трымацца яна ўмее. Нiводнага чалавека ў доме - i такая велiчная пастава.
- Не такая яна ўжо велiчная.
- З табой - не.
Пат засмяялася.
- Мне яна спадабалася. Але давай прынясём валiзкi i дастанем наша адзенне для купання.
Я гадзiну паплаваў i цяпер ляжаў, загараў. Пат была яшчэ ў вадзе. Яе белая шапачка час ад часу паказвалася на блакiтнай гойданцы хваль. Крычалi чайкi. На гарызонце павольна рухаўся параход, над якiм, як сцяг, вiўся дым.
Сонца прыпякала. Яно плавiла волю, мяне ахутвала бяздумная дрымота. Я заплюшчыў вочы i выцягнуўся. Гарачы пясок храбусцеў. У вушах аддаваўся слабы шум прыбою. Ён мне нешта напамiнаў... дзень, калi я ляжаў, як цяпер...
Гэта было ўлетку 1917 года. Наша рота размяшчалася ў той час у Фландрыi. Мы нечакана атрымалi водпуск на некалькi дзен i паехалi ў Остэндэ - Маер, Хольхоф, Браер, Лютгенс, я i яшчэ некалькi чалавек. Большасць з нас нiколi не былi на моры, i гэтыя некалькi дзён, гэта амаль незразумелая паўза памiж смерцю i смерцю, былi аддадзены цалкам сонцу, пяску i мору. Мы цэлы дзень прабылi на пляжы, мы падставiлi голыя целы сонцу - а голае цела, не абцяжаранае зброяй i формай, азначала ў нас мiр - мы дурэлi на пяску i ўвесь час кiдалiся ў мора, мы адчувалi сваё цела, дыханне, рухi з усёй сiлай, якая звязвала нас жыццём, мы забывалi ў гэтыя гадзiны пра ўсё, i нам хацелася пра ўсё забыцца. Але ўвечары, на змярканнi, калi сонца заходзiла i шэрыя ценi з-за гарызонту беглi на бляклым моры, тады памалу ў шоргат прыбою запаўзаў iншы гук, ён мацнеў i нарэшце перакрываў яго, як прыглушаная пагроза: гарматны гром з фронту. Тады здавалася, што раптам невыразнае маўчанне перарывала размовы i з вясёлых твараў зняможаных гульнёй дзяцей пазiраў жорсткi абрыс салдат з iмгненна выхапленым выразам здзiўлення, тугi, у якой было ўсё, пра што нiколi не гаварылася: мужнасць, i горыч, i прага жыцця, воля выканаць абавязак, адчай, надзея i загадкавая жалоба так рана пазначаных. Праз некалькi дзён пасля гэтага пачалося вялiкае наступленне, i ўжо трэцяга лiпеня ў роце засталося толькi трыццаць два чалавекi. Маер, Хольтхоф i Лютгенс загiнулi...
- Робi! - паклiкала Пат.
Я расплюшчыў вочы. Мне спатрэбiўся нейкi час, каб прыпомнiць, дзе я. Заўседы, калi наплывалi ваенныя ўспамiны, я адразу адключаўся. Пры iншых успамiнах гэтага не было.
Я прыўзняўся. Пат выходзiла з вады. Яна iшла якраз па дарожцы, утворанай на моры сонечным святлом, блiшчастая стужка сцякала з яе плячэй. Яна так была ахутана святлом, што здавалася амаль зялёнай. З кожным крокам наблiжаючыся да пляжа, яна нiбы ўрастала ў шырокi сонечны прамень, пакуль вечаровае сонца не стала над самай яе галавой, як нiмб.
Я зусiм мiжволi ўскочыў - нiбы з iншага свету з'явiўся гэты вобраз: бязмежнае сiняе неба, белыя пенныя марскiя хвалi i прыгожая стройная фiгура на пярэднiм плане, - мне здалося, што я адзiн на белым свеце, а з вады да мяне крочыць першая жанчына. На хвiлiну я адчуў незвычайную цiхую прываблiвую сiлу прыгажосцi i зразумеў, што яна была мацнейшая за ўсё крывавае мiнулае, што яна i павiнна быць мацнейшай - iнакш рухне ўвесь свет, задыхнецца ў жудасным тлуме. I яшчэ больш за ўсё гэта я адчуў, што я iсную, проста iсную, i што Пат iснуе, што я жыву, што я неяк уратаваўся ад жахаў, што ў мяне ёсць вочы, i рукi, i думкi, i палкiя хвалi крывi i што ўсё гэта - цуд, якi цяжка зразумець.
- Робi! - крыкнула Пат яшчэ раз i памахала рукой. Я ўзяў яе халат i хутка пайшоў ёй насустрач.
- Ты занадта доўга была ў вадзе, - сказаў я.
- Я зусiм не замерзла, - адказала яна ледзь чутна.
Я пацалаваў яе ў мокрае плячо.
- Спачатку табе трэба пасцерагчыся.
Яна пахiтала галавой i глянула на мяне ззяючымi вачыма.
- Я даволi доўга асцерагалася.
- Праўда?
- Вядома. Занадта доўга. Хачу быць нарэшце неасцярожнай! - Яна засмяялася i прытулiлася шчакой да мяне. - Давай забудзем пра асцярожнасць, Робi! Не будзем думаць нi пра што, зусiм нi пра што, толькi пра самiх сябе, пра сонца, адпачынак i мора!
- Добра, - сказаў я i ўзяў кашлаты ручнiк. - Спачатку дай я цябе вытру насуха. Калi ты паспела так загарэць?
Яна апранула халат.
- Гэта засталося яшчэ з таго часу, калi я паводзiла сябе асцярожна. Тады я кожны дзень гадзiну загарала на балконе. А ў восем вечара iшла спаць. Сёння ў восем вечара я пайду яшчэ раз купацца.
- Будзе бачна, - сказаў я. - У намерах чалавек заўсёды вялiкi. У ажыццяўленнi - не заўсёды. Гэтым ён i прываблiвы.
З купаннем увечары не атрымалася. Мы зрабiлi прагулку пехатой да вёскi, а на змярканнi пакаталiся на "сiтраэне", потым Пат раптам адчула недамаганне i папрасiлася дадому. Я i раней часта заўважаў у яе гэта - раптоўны пераход ад ажыўлення да раптоўнай зморы. У яе было няшмат сiлы i нiякiх рэзерваў, хоць па ёй гэтага нельга было заўважыць. Яна заўсёды трацiла ўсе свае ўнутраныя запасы жыццёвай сiлы, i здавалася, што яна нястомная ў сваiм маладым спрыце - але раптоўна наступаў момант, калi яе твар рабiўся бледны, а вочы глыбока западалi. Сiлы пакiдалi яе. Яна стамлялася не паступова, а за некалькi секунд.
