Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
З купаннем увечары не атрымалася. Мы зрабiлi прагулку пехатой да вёскi, а на змярканнi пакаталiся на "сiтраэне", потым Пат раптам адчула недамаганне i папрасiлася дадому. Я i раней часта заўважаў у яе гэта - раптоўны пераход ад ажыўлення да раптоўнай зморы. У яе было няшмат сiлы i нiякiх рэзерваў, хоць па ёй гэтага нельга было заўважыць. Яна заўсёды трацiла ўсе свае ўнутраныя запасы жыццёвай сiлы, i здавалася, што яна нястомная ў сваiм маладым спрыце - але раптоўна наступаў момант, калi яе твар рабiўся бледны, а вочы глыбока западалi. Сiлы пакiдалi яе. Яна стамлялася не паступова, а за некалькi секунд.
- Паедзем дадому, Робi, - сказала яна, i яе прыглушаны голас гучаў на больш нiзкiх нотах, чым звычайна.
- Дадому? Да фройляйн Эльфрыды Мюлер з залатым крыжыкам на шыi? Невядома, што гэты д'ябал прыдумаў тым часам.
- Дадому, Робi, - сказала Пат i зморана схiлiлася да майго пляча. - Тут наш дом.
Я зняў адну руку з руля i абняў яе. Так мы павольна ехалi праз сiнi туманны змрок, i калi нарэшце ўбачылi асветленыя вокны маленькага дамка, якi, нiбы цёмны звярок, прымасцiўся ў куточку роўнай далiны, мне сапраўды здалося, што мы прыехалi дадому.
Фройляйн Мюлер ужо чакала нас. Яна пераапранулася i была не ў чорнай шарсцяной сукенцы, а ў чорнай шаўковай - такога ж пурытанскага крою. Замест крыжыка на шыi цяпер вiсела эмблема сэрца, якара i крыжа адначасова - царкоўны сiмвал веры, надзеi i любовi.
Яна была цяпер значна больш зычлiвая, чым удзень, i спытала, цi згодныя мы павячэраць яйкамi, халодным мясам i вэнджанай рыбай. Яна вячэру ўжо прыгатавала.
- Ну, што ж, - сказаў я.
- Вам не падабаецца? Свежавэнджаная рачная камбала. - Яна глядзела на мяне са страхам.
- Добра, - холадна сказаў я.
- Свежавэнджаная камбала вельмi смачная, - заявiла Пат i з дакорам зiрнула на мяне. - Гэта найлепшая яда нанач, лепшай i прыдумаць нельга ў першы дзень на моры, фройляйн Мюлер. Каб яшчэ гарачанькай гарбаты...
- Ёсць, ёсць! Гарбата сапраўды гарачая! З задавальненнем. Зараз прынясуць.
Фройляйн Мюлер з палёгкай пабегла, шоргаючы шаўковай сукенкай.
- Ты сапраўды не любiш рыбы? - спытала Пат.
- Яшчэ як люблю! Камбалу! Пра яе я мару ўжо некалькi дзён.
- А сам задзiраеш нос. Вось гэта здорава!
- Трэба было аддзячыць за тое, як яна сустрэла нас удзень.
- Ах, божа мой! - Пат засмяялася. - Навошта табе? Я ўжо даўно забылася.
- А я - не, - сказаў я. - Я так лёгка не забываю.
- А варта было б, - падказала Пат.
Прыйшла служанка з падносам. Скура камбалы была залацiстая, як тапаз, яна пахла морам i дымам. На падносе былi яшчэ свежыя крэветкi.
- Я пачынаю забываць, - сказаў я замiлавана. - Акрамя таго, у мяне абуджаецца воўчы апетыт.
- У мяне таксама. Але падай мне спачатку гарачай гарбаты. Дзiўна, як мне холадна. А на дварэ ж вельмi цёпла.
Я зiрнуў на яе. Яна была бледная, хоць i ўсмiхалася.
- Больш i гаворкi не можа быць пра такiя працяглыя купаннi, - сказаў я i спытаў у служанкi: - У вас ёсць ром?
- Што?
- Ром. Пiтво ў бутэльках.
- Ром?
- Ром.
- Няма.
Яна ўтаропiлася на мяне. Твар яе быў падобны на поўню з цеста.
- Няма, - сказала яна яшчэ раз.
- Добра, - сказаў я. - Нiчога. Бывайце. Бог з вамi.
Яна знiкла.
- Якое шчасце, Пат, што ў нас прадбачлiвыя сябры, - сказаў я. - Сёння ранiцай, калi мы ад'язджалi, Ленц паставiў мне ў машыну даволi цяжкi скрутак. Глянем, што там.
Я прынёс пакунак з машыны. Гэта быў карабок з дзвюма бутэлькамi рому, бутэлькай каньяку i бутэлькай партвейну. Я падняў iх на святло.
- Нават ром "Сен-Джэймс"! Хлопцы надзейныя.
Я адкаркаваў бутэлькi i лiнуў Пат у гарбату. Я заўважыў, што яе рука дрыжала.
- Табе сапраўды так холадна? - спытаў я.
- Было. Цяпер ужо лепш. Добры ром. Але я зараз пайду ў пасцель.
- Iдзi неадкладна, Пат, - сказаў я. - Мы падсунем стол i павячэраем.
Яна паслухалася. Я прынёс ёй яшчэ адну коўдру з майго ложка i падсунуў стол.
- Можа, табе зрабiць сапраўдны грог, Пат? Гэта яшчэ лепш. Я хуценька прыгатую.
Яна пахiтала галавой.
- Я зноў адчуваю сябе добра.
Я зiрнуў на яе. Яна i праўда выглядала ўжо лепш. Вочы яе зноў заззялi, вусны былi вельмi чырвоныя, а скура мела матавы колер.
- Дзiўна, як хутка гэта праходзiць, - сказаў я. - Напэўна, ром дапамог.
Яна ўсмiхнулася.
- I ложак таксама, Робi. Найлепш мне дапамагае ложак. Ён мой прытулак.
- Дзiўна. Я звар'яцеў бы, калi б мне давялося так рана класцiся спаць. Аднаму, вядома.
Яна засмяялася.
- Жанчына адносiцца да гэтага крыху iнакш.
- Не кажы: жанчына. Ты - не жанчына.
- А хто ж?
- Не ведаю. Але не жанчына. Калi б ты была сапраўдная, нармальная жанчына, я не пакахаў бы цябе.
Яна глянула на мяне.
- А ты ўвогуле можаш пакахаць?
- Што ж, - сказаў я. - Пытанне якраз для вячэры. Яшчэ ёсць пытаннi?
- Магчыма. Але дзе адказ на гэтае?
Я налiў сабе чарку рому.
- Будзь здарова, Пат. Магчыма, ты маеш рацыю. Магчыма, нiхто з нас не можа. Ну, так, як раней. Але мы кахаем не горш. Толькi iнакш. Iншыя погляды на гэта.
Пастукалi ў дзверы. Увайшла фройляйн Мюлер. У руцэ ў яе быў маленькi графiнчык, на дне якога пляскалася кропля нейкай вадкасцi.
- Я прынесла вам рому.
- Дзякую, - сказаў я, з хваляваннем разглядаючы шкляны напарстак. - Вельмi ўдзячны вам за ласку, але мы ўжо знайшлi сродак.
- О божа! - яна са страхам разглядала бутэлькi на стале. - Вы так шмат п'яце?
- Толькi для лячэння, - адказаў я мякка, пазбягаючы глядзець на Пат. Прапiсана лекарам. У мяне занадта сухая печань, фройляйн Мюлер. Але цi не зробiце нам ласку?
Я адкаркаваў бутэльку партвейну.
- За ваша здароўе! Каб ваш дом напоўнiўся клiентамi.
- Вялiкi дзякуй!
Яна ўздыхнула, зрабiла лёгкi паклон i прыклалася да чаркi, як птушачка.
- За добры адпачынак! - Потым яна з хiтрынкай усмiхнулася мне. - Моцны партвейн. I добры.
Ад здзiўлення, што яна так перамянiла тон, у мяне ледзь чарка не выпала з рук. Фройляйн Мюлер зачырванелася, вочы яе заiскрылiся. Яна пачала гаварыць пра ўсё ўсякае, што нас зусiм не цiкавiла. Пат з анёльскiм цярпеннем трывала яе. Нарэшце фройляйн звярнулася да мяне:
- Значыць, у пана Кёстэра ўсё ў парадку?
Я кiўнуў галавой.
- Ён быў такi сцiплы ў той час, - сказала яна. - Бывала, за дзень не вымавiць нiводнага слова. Ён i цяпер такi маўклiвы?
- Цяпер ён час ад часу размаўляе.
- Ён прабыў тут амаль год. Заўсёды адзiн...
- Так, - сказаў я. - У такiх выпадках заўсёды гаворыш менш.
Яна сур'ёзна кiўнула галавой i глянула на Пат.
- Вы, пэўна, замарылiся.
- Крыху, - сказала Пат.
- Вельмi, - дадаў я.
- Тады я пайду, - заявiла яна спуджана. - Дабранач! Спiце спакойна!
Яна няўпэўнена пайшла.
- Мне здаецца, ёй хацелася пабыць яшчэ, - сказаў я. - Дзiўна, што гэта з ёй, праўда?
- Беднае стварэнне, - пашкадавала Пат. - Кожны вечар, пэўна, сядзiць адна ў пакоi ў палоне турбот.
- Ну, так, сапраўды, - сказаў я. - Але мне здаецца, што ўвогуле я паводзiў сябе з ёй прыстойна.
- Так i было. - Яна пагладзiла мне руку. - Адчынi крышачку дзверы, Робi.
Я пайшоў i адчынiў дзверы. На дварэ праяснiлася, палоска месячнага святла пралегла па сцяжынцы аж у дзверы. Здавалася, што сад толькi таго i чакаў, калi адчыняцца дзверы, - так настойлiва сюды адразу ўварваўся водар кветак, салодкi пах жоўтафiёля, рэзеды i руж, запоўнiўшы сабой пакой.
- Паглядзi, - сказаў я, паказваючы на двор. У яркiм месячным святле ва ўсю даўжыню бачылася садовая дарожка. Кветкi, нахiлiўшыся, стаялi абапал яе, лiстота была серабрыстага колеру, а краскi, якiя так страката свяцiлiся днём, пафарбаваныя ў мяккiя пастэльныя таны, мiгцелi цяпер загадкава-пяшчотна. Месяцава святло i ноч прыглушылi iх фарбы i сiлу, затое iх пах стаў больш моцны i саладжавы, чым удзень.
Я глянуў на Пат. Яе галава з цёмнымi валасамi - кволая, маленькая, бездапаможная - ляжала на белай падушцы. У яе было мала сiлы, але была тайна кволасцi, тайна кветак у змроку, у плывучым святле месяца.
Яна крыху прыўзнялася.
- Я сапраўды вельмi замарылася, Робi. Гэта кепска?
Я прысеў да яе на ложак.
- Нiчога. Ты выспiшся.
- Але ж ты яшчэ не хочаш спаць.
- Я схаджу яшчэ на пляж.
Яна кiўнула галавой i легла. Я хвiлiнку пасядзеў яшчэ.
- Не зачыняй нанач дзверы, - сказала яна сонна. - Быццам спiш у садзе...
Яна пачала дыхаць слабей, i я цiха ўстаў i выйшаў у сад. Каля драўлянага плота я спынiўся i запалiў. Адсюль можна было зазiраць у пакой. На крэсле вiсеў халат, наверх былi кiнуты сукенка i штосьцi з бялiзны, на падлозе, каля крэсла, стаялi туфлi. Адзiн перавярнуўся. У мяне было незвычайнае пачуццё, быццам я дома. Гледзячы на гэта ўсё, я думаў, што ёсць на свеце чалавек i што ён будзе, што варта зрабiць толькi некалькi крокаў, каб убачыць яго i быць з iм, сёння, заўтра i, магчыма, доўга-доўга...
"Магчыма, - падумаў я. - Магчыма... увесь час гэтае слова, без якога не абысцiся! Упэўненасць, якой не хапала... упэўненасць, якой не хапала ўсяму i ўсiм".
Я пайшоў да пляжа, да мора, насустрач ветру i прыглушанаму шуму, якi накатваўся, як далёкая кананада.
