Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
Булачнiк слухаў так абыякава, што я разгубiўся.
- У шэсць гадзiн я патэлефаную яму яшчэ раз, - нарэшце сказаў я.
- У шэсць? - Булачнiк схамянуўся. - У шэсць мне трэба... - Ён раптам павярнуўся да мяне. - Пойдзеце са мной?
- Куды?
- Да вашага сябра, мастака. Карцiна гатова.
- А, да Фердынанда Граў.
Ён кiўнуў галавой.
- Паедзем разам. А потым мы можам пагаварыць i пра машыну.
Вiдаць, з нейкай прычыны ён не хацеў iсцi адзiн. А мне таксама вельмi не хацелася пускаць яго ад сябе.
- Добра, - пагадзiўся я. - Ехаць далекавата - лепцi зараз жа i адправiцца.
Фердынанд Граў выглядаў дрэнна. Твар быў шэра-зялёны, пакамячана-азызлы. Ён сустрэў нас каля ўвахода ў майстэрню. Булачнiк толькi бегла зiрнуў на яго. Ён быў нейкi надзiва няўпэўнены i ўсхваляваны.
- Дзе яна? - адразу спытаўся ён.
Фердынанд паказаў рукой на акно. Карцiна была нацягнута на падрамнiк. Булачнiк хутка ўвайшоў у памяшканне i нерухома спынiўся перад партрэтам. Праз хвiлiну ён зняў капялюш. Ён так спяшаўся, што забыў зрабiць гэта раней.
Мы з Фердынандам спынiлiся каля дзвярэй.
- Як пажываеш, Фердынанд? - спытаў я.
Ён у адчаi махнуў рукой.
- Штосьцi здарылася?
- Што можа здарыцца?
- Ты дрэнна выглядаеш.
- I ўсё?
- Так, - сказаў я. - Усё.
Ён паклаў мне руку на плячо, i на яго твары старога сенбернара з'явiлася ўсмешка.
Мы пастаялi яшчэ нейкi час, а потым далучылiся да булачнiка. Мяне партрэт уразiў. Галава атрымалася вельмi ўдала. Па вясельнай картцы i другой, дзе жанчына выглядала прыгнечанай, Фердынанд намаляваў нестарую яшчэ жанчыну, якая ўзiралася перад сабой сур'ёзным, але бездапаможным позiркам.
- Так, - сказаў булачнiк, не паварочваючы галавы, - гэта яна.
Ён прамовiў гэта больш сам сабе i, мне здалося, сам не заўважыў сваiх слоў.
- Святла хапае? - спытаў Фердынанд.
Булачнiк не адказаў.
Фердынанд падышоў, крыху перасунуў падрамнiк. Потым ён адышоўся назад i кiўнуў мне галавой. Мы зайшлi ў маленькi пакойчык побач з майстэрняй.
- Нiколi не падумаў бы, - здзiўлена сказаў ён. - Скiдка падзейнiчала на яго. Ён плача...
- З кожным рана цi позна бывае, - адказаў я. - Толькi да яго пазнавата дайшло.
- Пазнавата, - сказаў Фердынанд, - як заўсёды. Такое жыццё, Робi.
Ён паволi хадзiў туды-сюды.
- Пакiнем яго на нейкi час там аднаго. А самi можам тым часам згуляць у шахматы.
- У цябе сталёвыя нервы, - сказаў я.
Ён спынiўся.
- А што? Яму ад таго нi холадна, нi горача. Калi ўвесь час думаць пра такiя рэчы, то нiводзiн чалавек на свеце не мае права смяяцца, Робi...
- Ты, як заўсёды, маеш рацыю, - сказаў я. - Ну давай тады разок згуляем.
Мы расставiлi фiгуры i пачалi гульню. Фердынанд даволi лёгка выйграў. Ён паставiў мне мат турой i сланом, не пускаючы ў ход каралевы.
- Цiкава, - сказаў я. - У цябе такi выгляд, быццам ты не спаў трое сутак, а гуляеш, як марскi разбойнiк.
- Я заўсёды добра гуляю, калi ў мяне дрэнны настрой, - растлумачыў Фердынанд.
- А чаму ў цябе дрэнны настрой?
- Так проста. Змяркаецца. У прыстойнага чалавека пад вечар заўжды псуецца настрой. Без прычыны. Проста такi закон.
- Але толькi ў адзiнокага чалавека, - сказаў я.
- Вядома. Гадзiна, калi пануюць ценi. Гадзiна самотнасцi. Гадзiна, калi найсмачнейшы каньяк.
Ён дастаў бутэльку i дзве чаркi.
- А цi не пара падысцi да булачнiка? - спытаў я.
- Усё роўна.
Ён налiў.
- Будзь здаровы, Робi. Усё роўна аддадзiм богу душу.
- На здароўе, Фердынанд. Пакуль мы жывыя.
- Што ж, - сказаў ён. - Часам мы цудам выжывалi... Дык вып'ем па адной i за гэта.
- Давай.
Мы вярнулiся ў майстэрню. Сцямнела. Булачнiк усё яшчэ стаяў, уцягнуўшы плечы, перад партрэтам. У вялiкiм пустым памяшканнi ён меў выгляд пакiнутага бедалагi, i мне здалося, што ён зрабiўся нават нiжэйшы ростам.
- Упакаваць партрэт? - спытаў Фердынанд.
Той уздрыгнуў, як спужаўся.
- Не...
- Тады я прышлю яго вам заўтра.
- Нельга яго пакуль што пакiнуць тут? - у нерашучасцi спытаў булачнiк.
- Але чаму? - здзiвiўся Фердынанд i падышоў блiжэй. - Вам не падабаецца?
- Падабаецца... але я хацеў бы пакуль што пакiнуць яго тут.
- Не разумею...
Булачнiк павярнуўся да мяне, нiбы просячы дапамогi. Я зразумеў: ён баяўся чарнявай лярвы вешаць партрэт дома. А магчыма, ён баяўся i нябожчыцы.
- Слухай, Фердынанд, - сказаў я, - няхай партрэт спакойна павiсiць тут. Чалавек жа плацiць.
- Няхай сабе...
Булачнiк з палёгкай дастаў з кiшэнi чэкавую кнiжку. Яны пайшлi да стала.
- Чатырыста марак? - спытаў булачнiк.
- Чатырыста дваццаць, - сказаў Фердынанд. - Гэта са скiдкай. Выпiсаць квiток?
- Так, - адказаў булачнiк. - Дзеля парадку.
Абодва моўчкi пачалi выпiсваць - адзiн чэк, другi - квiток. Я застаўся стаяць каля акна, разглядаючы пакой. У вечаровым паўзмроку з усiх сцен пазiралi твары незапатрабаваных i неаплачаных партрэтаў у залатых рамах. Яны здавалiся зборам прывiдаў з таго свету. Стваралася ўражанне, што ўсе iх мёртвыя позiркi былi скiраваны на карцiну каля акна, якая зараз павiнна далучыцца да iх, а пакуль што змярканне наводзiла на яе апошнi бляск жыцця. Гэта было незвычайнае вiдовiшча: дзве фiгуры, якiя схiлiлiся над сталом, пiшучы, ценi i мноства маўклiвых партрэтаў.
Булачнiк вярнуўся да акна. Яго вочы з чырвонымi пражылкамi здавалiся шклянымi шарамi, рот быў паўадкрыты, нiжняя губа адвiсла, так што былi бачны няроўныя зубы - яго пастава была камiчная i вартая жалю. На верхнiм паверсе нехта пачаў iграць на пiянiна, хтось выконваў практыкаванне, паўтараючы адно i тое. Гук быў высокi, пакутлiвы. Фердынанд Граў усё яшчэ стаяў каля стала. Ён запалiў цыгару. Агеньчык ад запалкi асвятлiў яго твар. Змрочнае памяшканне здалося надзвычай вялiкiм i, асветленае маленькiм ружовым святлом, вельмi сiнiм.
- Цi можна сёе-тое змянiць у партрэце? - спытаў булачнiк.
- Што менавiта?
Фердынанд падышоў блiжэй. Булачнiк паказаў на ўпрыгожанне:
- Цi можна ўбраць гэта?
Ён меў на ўвазе вялiзную залатую брошку, якую заказчык абавязкова патрабаваў намаляваць.
- Вядома, - сказаў Фердынанд, - яна нават не пасуе да твару. Без яе партрэт толькi выйграе.
- I я так думаю. - Ён хвiлiнку памуляўся. - Колькi гэта будзе каштаваць?
Мы з Фердынандам пераглянулiся.
- Нiчога не будзе каштаваць, - зычлiва сказаў Фердынанд. - Наадварот, вам трэба было б яшчэ вярнуць нейкую суму. Намалявана ж будзе менш.
Булачнiк ашаломлена ўзняў галаву. На iмгненне здалося, што i ён так думае. Але потым, пераадолеўшы сябе, ён сказаў:
- Ды што вы, не трэба, вам жа давялося маляваць.
- I то праўда...
Мы пайшлi, на лесвiцы, гледзячы на прыгнутую спiну перад сабой, я быў крануты i выглядам булачнiка, i тым фактам, што фальшывая брошка ўсё-такi разбудзiла яго сумленне. Цяпер, калi чалавек у такiм настроi, мне няёмка было напамiнаць яму пра "кадзiлак". Аднак потым я падумаў, што часткова прычына яго шчырай жалобы па нябожчыцы жонцы - чарнявая сужыцелька, якая аказалася сапраўднай падлай... I да мяне вярнулася ўпэўненасць.
- Мы можам абмеркаваць нашу справу ў мяне дома, - сказаў булачнiк, калi мы выйшлi.
Я згодна кiўнуў. Мне гэта падыходзiла. Булачнiк верыў, што дома сцены дапамагаюць, я ж разлiчваў на падтрымку чарнявай.
Яна ўжо чакала нас каля дзвярэй.
- Сардэчна вiншую, - пачаў я, не даўшы булачнiку разявiць рот.
- З чым? - спытала яна хутка, страляючы вачыма.
- З вашым "кадзiлакам", - адказаў я, не мiргнуўшы вокам.
- Любы! - у адно iмгненне яна павiсла на шыi ў булачнiка.
- Але ж гэта яшчэ не... - Ён спрабаваў вызвалiцца i даць тлумачэнне. Але яна ўчапiлася моцна i кружылася разам з iм, дурэючы. Ён не мог вымавiць слова. На мяне пазiралi то з-за яго пляча - хiтрая падмiргваючая мордачка, то з-за яе пляча - поўны дакору, дарма пратэстуючы твар мучнога чарвяка.
Нарэшце ён з цяжкасцю вызвалiўся.
- Мы ж яшчэ нi пра што не дамовiлiся, - адфыркнуўся ён.
- Чаму ж, - сказаў я надзвычай сардэчна, - дамовiлiся. Бяруся збiць цану яшчэ на пяцьсот марак. Вы плацiце за "кадзiлак" сем тысяч - i нi пфенiга больш. Згода?
- Вядома, - хутка адазвалася чарнявая. - Гэта ж сапраўды танна, любы...
- Чакайце! - Булачнiк падняў руку.
- Ды што ты зноў прыдумаў? - накiнулася яна на яго. - Спачатку ты абяцаеш купiць машыну, а цяпер стаiш i адмаўляешся.
- Ён не адмаўляецца, - умяшаўся я. - Мы ўсё ўжо абмеркавалi.
- Ну, што... мiлы... навошта тады... - Яна прытулiлася да яго. Ён зноў паспрабаваў вызвалiцца, але яна прыцiснулася да яго сваiмi вялiкiмi грудзьмi. Ён паспрабаваў злавацца, але супрацiўленне аслабла.
- "Форд"... - сказаў ён.
- Бярэцца, вядома, у кошт аплаты...
- Чатыры тысячы марак...
- Калiсьцi каштаваў столькi, праўда? - спытаў я зычлiва.
- Вы яго возьмеце за чатыры тысячы марак, - цвёрда заявiў булачнiк. Ён знайшоў, за што ўчапiцца, каб перайсцi ў контратаку, ачомаўся. - Машына ж, лiчы, новая.
- Новая, - сказаў я, - пасля вялiзнага рамонту...
- Сёння ранiцай вы самi сцвярджалi...
- Ранiцай была iншая справа. Новая... i новая - гэта розныя рэчы ў залежнасцi ад таго, купляеш цi прадаеш. На чатыры тысячы марак вашаму "форду" трэба было б мець залатыя поршнi...
