Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
Ён падштурхнуў мяне, павярнуўшы да дзвярэй.
- Iдзi туды. Калi прафесар дазволiць.
- Больш не буду, - сказаў я. - Можна пайсцi?
- Можна, толькi не размаўляйце, - адказаў Жафэ, - i толькi на хвiлiнку. Ёй нельга хвалявацца.
Я нiчога не бачыў, акрамя водблiску святла на вадзе. Я памiргаў. Святло паплыло, замiгцела. Я не адважваўся выцерцi вочы, каб Пат не падумала, быццам я плачу таму, што з ёй так кепска. Я паспрабаваў увайсцi ў пакой з усмешкай. Потым я зноў хуценька адвярнуўся.
- Вы патрэбны былi тут? - спытаў Кёстэр.
- Так, - сказаў Жафэ, - правiльна, што прыехаў.
- Заўтра ранiцай я магу адвезцi вас назад.
- Лепш не трэба, - сказаў Жафэ.
- Я паеду спакойна.
- Я хачу застацца яшчэ на дзень i паназiраць. Ваш ложак свабодны? - спытаў ён мяне.
Я кiўнуў галавой.
- Добра, тады я пасплю тут. Вы можаце знайсцi сабе месца ў вёсцы?
- Магу. Знайсцi вам зубную шчотку i пiжаму?
- Не трэба. У мяне ўсё з сабой. Заўсёды гатовы да нечага падобнага. Толькi, можа, не да гонак.
- Прабачце, - сказаў Кёстэр. - Разумею, што вы раззлавалiся.
- Зусiм не, - сказаў Жафэ.
- Тады я шкадую, што адразу не сказаў вам праўды.
Жафэ засмяяўся.
- Вы дрэнна думаеце пра лекараў. Цяпер iдзiце спакойна. Я застануся тут.
Я хутка прыхапiў тое-сёе для нас з Кёстэрам. Мы накiравалiся ў вёску.
- Ты замарыўся? - спытаў я.
- Не, - сказаў ён. - Пасядзiм яшчэ дзе-небудзь.
Праз гадзiну я занепакоiўся.
- Калi ён застаецца, то, пэўна ж, ёсць небяспека, Ота, - сказаў я. - Iнакш навошта б яму...
- Мне здаецца, што ён застаецца з-за асцярожнасцi, - адказаў Кёстэр. - Ён вельмi любiць Пат. Ён мне расказаў па дарозе. Ён лячыў i яе мацi...
- I ў яе быў...
- Я не ведаю, - хутка адказаў Кёстэр. - Магчыма, было нешта iншае. Пойдзем спаць?
- Iдзi, Ота. Я хачу яшчэ раз... хоць здалёку...
- Добра. Пайшлi разам.
- Я хачу табе штосьцi сказаць, Ота. Я вельмi люблю спаць на волi, калi так цёпла. Не турбуйся. У апошнi час я часта рабiў так.
- Сыра ж...
- Нiчога. Я падыму верх "Карла" i пасяджу.
- Добра. I я пасплю з ахвотай на волi.
Я зразумеў, што мне ад яго не адбаярыцца. Мы склалi разам коўдры i падушкi i вярнулiся да "Карла". Мы адпусцiлi рамянi i адкiнулi пярэднiя сядзеннi. Так можна было легчы.
- Лепш, чым было на фронце, - сказаў Кёстэр.
Светлая пляма акна свяцiлася праз туман. Некалькi разоў я ўбачыў цень Жафэ. Мы выпалiлi цэлы пачак цыгарэт. Потым святло пагасла, гарэла толькi маленькая настольная лямпа.
- Дзякаваць богу, - сказаў я.
На брызент капаў дождж. Дзьмуў слабы вецер. Пахаладала.
- Вазьмi маю коўдру, Ота, - сказаў я.
- Не трэба, мне цёпла.
- Выдатны хлопец гэты Жафэ, праўда?
- Выдатны. Мне здаецца, вельмi шчыры.
- Несумненна.
Я прачнуўся з неспакойнага паўсну. На дварэ было шэра i холадна. Кёстэр ужо не спаў.
- Ты не спаў, Ота?
- Спаў.
Я выбраўся з машыны i па садовай сцяжынцы цiха падышоў да акна. Настольная лямпа ўсё яшчэ гарэла. Я ўбачыў на ложку Пат з заплюшчанымi вачыма. На момант я спужаўся, што яна памерла. Але потым я ўбачыў, як паварушылася яе правая рука. Яна была вельмi бледная. Але кроў больш не iшла. Яна зноў паварушыла рукой. У той самы момант Жафэ, якi спаў на другiм ложку, расплюшчыў вочы. Я хутка адышоў, супакоены. Ён сачыў за ёю.
- Мне здаецца, нам трэба знiкнуць адсюль, - сказаў я Кёстэру, - каб ён не бачыў, што мы сочым за iм.
- Там усё ў парадку? - спытаў Ота.
- Так, наколькi можна бачыць. У яго правiльны сон, у гэтага прафесара. З гарматы страляй - не разбудзiш, але адразу прачнецца ад мышкi, калi яна зашкрабецца каля яго рэчмяшка.
- Можам пайсцi пакупацца, - сказаў Кёстэр. - Тут цудоўнае паветра. - Ён пацягнуўся.
- Iдзi адзiн, - сказаў я.
- Пайшлi разам, - настойваў ён.
Шэрае неба праяснiлася. На iм засвяцiлiся аранжавыя прасветы. На гарызонце паднялася хмарная заслона, а з-за яе з'явiлася яркая зелянiна.
Мы скокнулi ў ваду i паплылi. Вада пералiвалася шэрым i чырвоным колерамi.
Потым мы вярнулiся. Фройляйн Мюлер ужо ўстала. Яна рэзала ў садзе пятрушку. Яна ўздрыгнула ад маiх слоў. Я засаромлена паспрабаваў ёй растлумачыць, чаму я ўчора, магчыма, зашмат лаяўся. Яна пачала плакаць.
- Бедная жанчына. Яна такая прыгожая i такая яшчэ маладая...
- Яна дажыве да ста гадоў, - сказаў я, раззлаваўшыся за тое, што яна плакала, быццам Пат наканавана памерцi. Пат не памрэ. Свежы вецер, ранак, жыццё ўва мне, абноўленае морам, сцвярджалi: Пат не можа памерцi. Яна можа памерцi толькi тады, калi я страчу мужнасць. Побач стаяў Кёстэр, мой таварыш; побач стаяў я, таварыш Пат... спачатку мы павiнны памерцi. Пакуль мы жывыя, мы яе ўтрымаем. Так было заўсёды. Пакуль жывы Кёстэр, не памру я. I пакуль мы жывыя абодва, не памрэ Пат.
- Трэба быць пакорлiвым перад лёсам, - сказала старая дзева i павярнула да мяне з ледзь прыкметным папрокам загарэлы, зморшчаны, як печаны яблык, твар. Магчыма, яна мела на ўвазе маю лаянку.
- Пакорлiвым? - сказаў я. - Навошта - пакорлiвым? Нiякага толку ад гэтага. У жыццi трэба за ўсё плацiць, удвая i ўтрая. Навошта ж тады пакорлiвасць?
- Не, не... так лепш.
"Пакорлiвасць... - падумаў я. - Што яна зменiць? Бiцца, бiцца - вось што патрэбна ў гэтай неразбярысе, дзе ўрэшце ўсё роўна будзеш бiты. Бiцца за тую кропельку, што любiш. Пакорлiвым можна стаць, калi табе стукне семдзесят".
Кёстэр перакiнуўся з ёй некалькiмi словамi. Яна хутка зноў заўсмiхалася i спытала яго, што прыгатаваць на полудзень.
- Бачыш, - сказаў Ота, - вось дар узросту. Слёзы i ўсмешка - усё мяняецца iмгненна. Не чапаючы адно аднаго. Так, пэўна, будзе i з намi, - прамовiў ён задумлiва.
Мы хадзiлi вакол дома.
- Кожная хвiлiна сну ёй на карысць, - сказаў я.
Мы зноў пайшлi ў сад. Фройляйн Мюлер прыгатавала сняданак. Мы пiлi гарачую чорную каву. Сонца ўзышло. Адразу зрабiлася цёпла. Лiсце на дрэвах iскрылася ад святла i вiльгацi. З мора даносiлiся крыкi чаек. Фройляйн Мюлер паставiла на стол букет руж.
- Мы ўручым iх ёй потым, - сказала яна.
Ружы пахлi мураванай сцяной i дзяцiнствам.
- Ты ведаеш, Ота, - сказаў я, - у мяне такоё адчуванне, быццам я сам хворы. Цяпер ужо не будзеш такi. Як быў. Мне трэба было б быць спакайнейшым. Больш разважлiвым. Чым спакайней сябе паводзiш, тым больш можаш дапамагчы.
- Не заўсёды атрымлiваецца, Робi. I ў мяне бывалi часiны. Чым больш жывеш, тым больш раздражняльным робiшся. Як той банкiр, якi ўсё больш трацiць.
Адчынiлiся дзверы. Выйшаў Жафэ ў пiжаме.
- Добра, добра, - махнуў ён рукой, убачыўшы, што я амаль перавярнуў стол з кавай, - наколькi гэта магчыма.
- Можна мне ўвайсцi?
- Пакуль што - нельга. Пакуль што там дзяўчына. Памыць i ўсё астатняе.
Я налiў яму кавы. ён замiргаў на сонцы i звярнуўся да Кёстэра:
- Шчыра кажучы, я вам павiнны падзякаваць. Хоць на адзiн дзень выбраўся на волю.
- Вы маглi б рабiць так i часцей, - сказаў Кёстэр. - Вечарам выехаць, а наступным вечарам вярнуцца.
- Мог бы, мог бы... - адказаў Жафэ. - Цi заўважылi вы, што мы жывём у час самакатавання? Што многае, што можна было б зрабiць, не робiцца няведама чаму? Праца сёння стала такой жудаснай справай, што яна забiвае ўсё астатняе - i таму ў многiх яе няма. Як цудоўна тут! Я не бачыў такога ўжо некалькi гадоў. У мяне дзве машыны, дзесяцiпакаёвая кватэра i дастаткова грошай - што мне з таго! Што гэта ўсё ў параўнаннi з гэтым летнiм ранкам на прыродзе! Праца змрочная апантанасць з вечнай iлюзiяй, што потым будзе iнакш. Нiколi не будзе iнакш. Смешна, у што ператвараюць сваё жыццё.
- Я думаю, што лекар - адзiн з нямногiх, хто ведае мэту жыцця, - сказаў я. - Што тады гаварыць бухгалтару?
- Даражэнькi, - адказаў Жафэ, - было б памылкай меркаваць, што ва ўсiх аднолькавая здольнасць успрымаць.
- Правiльна, - сказаў Кёстэр. - Але ж людзi выбiралi прафесiю незалежна ад здольнасцi ўспрымаць.
- Вядома, - адказаў Жафэ. - Складаная справа. - Ён кiўнуў мне. - Цяпер можна... але спакойна, не датыкацца, не ўцягваць у размову...
Яна ляжала ў падушках, знясiленая, як пабiтая. Яе твар быў бясколерны, вялiкiя сiняватыя ценi леглi пад вачыма, вусны пабялелi. Толькi вочы былi вялiкiя i блiскучыя. Занадта вялiкiя, занадта блiскучыя.
Я ўзяў яе далоню. Яна была халодная i вялая.
- Пат, мой добры сябра, - сказаў я сарамлiва i хацеў прысесцi, але раптам заўважыў каля акна рыхлы твар пакаёўкi, якая з цiкаўнасцю ўтаропiлася на мяне.
- Выйдзiце адсюль, - сказаў я злосна.
- Трэба зацягнуць фiранкi, - запярэчыла яна.
- Добра, зрабiце што трэба, а потым выйдзiце.
Яна зацягнула на акне жоўтыя фiранкi. Але ўсё роўна не выходзiла. Яна пачала паволi замацоўваць занавескi шпiлькамi.
- Паслухайце, - сказаў я. - Тут не спектакль. Знiкнiце хутчэй.
Яна флегматычна павярнулася.
- Спачатку кажуць мне прышпiлiць, а потым - не трэба...
- Ты ёй сказала? - спытаў я ў Пат.
Яна кiўнула.
- Табе перашкаджае святло знадворку? - спытаў я.
Яна пахiтала галавой.
- Лепш, каб ты мяне сёння выразна не бачыў...
- Пат! - сказаў я, спужаўшыся. - Табе ж нельга размаўляць! Але калi толькi гэта прычына...
