Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга
У ягоных вачах — жвавасць. Здагадацца пра ягоны план проста. Ну і чорт з ім. Добра, што ён не лезе ў душу. Я сам не хачу ў яе лезці. Там нічога добрага зараз не знойдзеш.
— А цяпер можаш адпачываць, у мяне ёсць неадкладныя гаспарадчыя пытанні. Сустрэнемся перад абедам.
I паказвае мне на стос свежых часопісаў. Я бяру іх і іду да сябе. Не распранаючыся, кладуся на ложак; вершаліны дрэў за акном цягнуцца да самага небакраю. Адкрываю часопіс, спрабую прачытаць некалькі радкоў з новага дэтэктыва. Ціхая асалода ахінае мяне, я пачынаю гойдацца на нябачных арэлях і не адчуваю, як часопіс выпадае з маіх рук. Сон навальваецца на мяне з неадольнай сілай (так часта бывае насля працяглай ранішняй трэніроўкі), я паспяваю падумаць: добра, што няма ніякіх сноў, хочацца забыцца пра ўсё на свеце.
5
Прачынаюся сярод поўнай цішыні. I міжволі (быццам перад адказнай гульнёй) пачынаю прыслухоўвацца да свайго аргапізму. Часам мне здаецца, што я складзены з адных траўміраваных кавалкаў — ніводнага жывога месца. Аднойчы ў доме адпачынку я сядзеў перад тэлевізарам і глядзеў нейкі матч. Нападаючага збілі з ног, і ён са страшным тварам пачаў курчыцца. Нейкі чалавек з гладкім тварам, вельмі падобны на жанчыну, засмяяўся: «Падымайся, артыст, няма чаго выпрошваць штрафы. Ведаем мы вас...» Мне хацелася сказаць яму некалькі «цёплых» слоў, ледзь стрываў. Пабываў бы ён у нашай шкуры, калі ўсё заходзіцца ад болю, не памагае ніякая замарозка (праз некалькі імгненняў зноў ажывае боль), а трэба гуляць на поўную сілу, бо часам проста няма іншага выйсця. I вось што дзіўна — мае старыя траўмы (у другіх бывае інакш), заяўляюць пра сябе не тады, калі я бегаю, уваходжу ў рытм (вядома, калі па іх зноў не лупасяць з усяе сілы), а ў стане спакою. Я магу без памылкі знайсці, «памацаць» у думках любую траўму. Здаецца, што тваё цела ляжыць адначасова на дзесятках тысяч іголак, ты адчуваеш іх не ўсе адразу, а паступова: боль перадаецца па эстафеце — вось заныла левая нага, а вось торгаецца меніск на правай (калі я дэманструю, як ён працуе, нават урачам робіцца блага: «I з такой нагой вы працягваеце гуляць у футбол?!»).
Чатыры гады назад быў выпадак, калі я ледзьве не развітаўся з футболам. Як звычайна, я атрымаў пас — ішоў па левым краі, уварваўся на штрафную пляцоўку варатара Госцева (мы і цяпер гуляем разам у зборнай, і ён не любіць успамінаць былое), прабіў, мяч гладка ўвайшоў у сетку варот. Я застаўся ляжаць на штрафной пляцоўцы, замест таго каб бегчы ад варот з узнятай рукой. Пасля таго як я прабіў, варатар скочыў на маю нагу зверху, нібыта каратыст.
Спачатку ніхто не зразумеў, у чым справа,— ні ігракі, ні балельшчыкі. Потым аднекуль здалёк, быццам з-за таўшчэзнай сцяны, я пачуў голас:
— Паглядзіце, Паўловіча зламалі!
Я і сам хацеў паглядзець, аднак перад вачыма мільгацелі ў страшэнным рытме рознакаляровыя лямпачкі, вялізная колькасць лямпачак. Праз імгненне я нарэшце разгледзеў чыесьці твары над сабой, мяне некуды панеслі, потым павезлі. Ужо ў бальніцы я даведаўся ад знаёмага ўрача (некалькі разоў ён ужо «працаваў» са мной), што траўма даволі сур’ёзная, гэткіх у мяне яшчэ ніколі не было. Tрэшчына надкосніцы. Выгляд урача быў невясёлы.
— Якой яшчэ надкосніцы?! Праз тыдзень гульня са зборнай ФРГ у Гамбургу,— амаль закрычаў я на яго.
Урач уздыхнуў:
— Дарагі мой Кастусь, дай бог, каб ты выйшаў на поле ў канцы сезона.
Я сцяў зубы, каб не заплакаць. Сезон быў для мяне па сутнасці згублены... А да гэтага... Большая колькасць забітых мячоў у чэмпіянаце краіны, аднаўленне гульні ў складзе зборнай (нарэшце была знята забарона пасля таго, што здарылася ў Маскве). I наогул, я адчуваў, што ў мяне з’явілася нейкае другое дыханне, я ведаў, што магу рабіць літаральна ўсё — забіваць галы, аддаваць каштоўныя пасы, абыходзіць супернікаў, нават самых славутых, гэта няважна, што яны ўвесь час знаходзяць ключ да майго стылю гульні, я эксперыментую, мяняю звыклыя прыёмы, ім не ўгнацца за мной (пра гэта пачалі пісаць ужо ў газетах). Я амаль не даю сабе паслаблення, нават у дні, калі можна адпачыць па-сапраўднаму. I ў кватэры, старой трохпакаёвай кватэры, дзе я правёў лепшыя гады свайго жыцця побач з мамай і куды зноў вярнуўся, хоць і не разлічваў, што гэта адбудзецца гэтак хутка, я таксама працую з мячом (для гэтага абсталяваў сапраўдны станок). Я нагадваю кітайскага майстра барацьбы ушу, абкружанага спецыяльнымі мішэнямі для нанясення ўдараў. Неяк да мяне завітаў Ярэмчанка (ён зусім састарыўся, але не згубіў цікавасці да футбола), і яму, адзінаму з тых, хто мае дачыненне да футбола, я паказаў сваю канструкцыю. Стары трэнер доўга разглядаў яе, а потым сказаў, што хоча паглядзець, як я працую на ёй. Я пачаў сваю доўгую, прыкладна гадзінную барацьбу з мячамі, якія ляцелі на мяне з усіх бакоў, і я ледзьве паспяваў адбіваць іх па напрамку да мішэняў, а ён глядзеў, глядзеў і ў рэшце рэшт, калі я амаль паваліўся побач, знясілены і іютны, сказаў: «Цяпер я веру ў цябе яшчэ больш!» Пасля гульні я нагадваў шахматыста, які за дошкай гадзінамі разбірае сваю гульню, сваю ўласную партыю, усе хады ў ёй. На відэамагнітафоне зафіксаваны ўсе мае праходы да варот, усе ўдары — правільныя і памылковыя.
I вось нечаканасць — трэшчына надкосніцы. Некалькі месяцаў нерухомасці ў адзін з самых лепшых сезонаў, калі я змог бы нарэшце даказаць усім, што я здольны на многае, тое, да чаго ім ніколі не даперці. Такое можа ніколі ўжо не паўтарыцца.
— Рабіце што хочаце, але праз два тыдні я павінен выйсці адсюль. Навошта вы ўсе урачы, славутыя спецыялісты? Рабіце любую аперацыю, але я павінен гуляць як мага хутчэй!
Урач пакрыўдзіўся. Ён пачаў гаварыць, што я нагадваю не футбаліста, якога ён даўно і, як яму здавалася, добра ведае, а гімназістку з тыповымі жаночымі нервамі. Я нічога не адказаў. Ён пайшоў, а я застаўся адзін у вялізнай палаце. У назе — нясцерпны боль. Я сціскаю кулак і моцна б’ю ім у бальнічную сцяну, яшчэ раз, яшчэ! Вось бы сюды гэтага касталома-варатара, я б пагаварыў з ім як след...
У палату ўвайшлі старшы трэнер нашай каманды Вішнеўскі (яго, выдатнага знаўцу футбола, зменіць потым навуковая брыгада Васілевіча) і Фалалееў, які скончыў нядаўна футбольную школу трэнераў і дапамагаў цяпер Вішнеўскаму. Амаль у кожнай гульні ён і сам выходзіў на поле.
Вішнеўскі паведаміў, што каманда выйграла матч, падзякаваў мне за забіты гол, а потым дадаў, што я, на жаль, выбыў са строю, нічога не зробіш, такое здараецца, і мы павінны быць гатовыя да ўсяго, хоць гэта не самы ўдалы момант для мяне і каманды, але цяпер трэба адразу пераключыцца з перажыванняў на іншае, каб як мага хутчэй увайсці ў строй. Фалалееў перадаў прывітанне ад хлопцаў, сказаў, што траўма не са смяротных, у яго, калі я памятаю, было тое ж самае, ён дасць каштоўныя парады, як не губляць спартыўную форму нават у бальніцы. Трэба толькі не распускаць нервы, а пастаянна трымаць сябе ў руках (мусіць, доктар усе ж паспеў пажаліцца), і ўсё будзе нармальна.
«Не губляць формы са зламанай нагой...» Суцяшэнне, не больш... Я не паверыў у тыя хвіліны Фалалееву, аднак праз некалькі дзён ён з’явіўся разам з вядомым спартыўным урачом Сяргеем Сяргеевічам Бутрымам, імя якога добра ведаў кожны спартсмен. Бутрым агледзеў мяне, сказаў, што мяне чакае палата ў ягоным дыспансеры, ён падрыхтаваў шэраг трэнажораў: з такімі выпадкамі яму даводзілася сустракацца неаднойчы, галоўнае, ад мяне патрабуецца вытрымка, цярпенне. I ён, Бутрым, у гэткім выпадку гарантуе поспех.
У рэшце рэшт з маёй нагі знялі гіпс, і я апынуўся ў дыспансеры Бутрыма. Сапраўды, там мяне чакала штосьці фантастычнае: я павінен быў цягаць на нагах ледзьве не гіры, бегаць па спецыяльнай аўтаматычнай дарожцы (вядома, на адной назе), а другую, траўміраваную, увесь частрымаць наверсе. Бутрым прадугледзеў спецыяльныя трэнажоры для рук, спіны, паясніцы, склаў асобны графік маіх заняткаў. Праз некалькі дзён я паспрабаваў трэніравацца, і да мяне дайшоў сэнс сказанага Бутрымам — боль у назе ў час заняткаў не знікаў, наадварот, рабіўся мацнейшым, з мяне ліў пот, нібыта я аказваўся пад дажджом, шалёна калацілася сэрца. Я папрасіў Фалалеева, каб ён прывёз мне магнітафон з навушнікамі, касеты. Можа, хоць музыка ўратуе.
Сто, трыста разоў я праслухаў запісы самых розных фестываляў, спевакоў, ансамбляў. Асабліва дапамагалі мне меладычныя італьянскія песні, я забываў пра боль, стомленасць, працаваў у незразумелым для Бугрыма рытме; я нагадваў камікадзе ў перадпалётны момант, выключаў усе эмоцыі, пачуцці, рабіўся падобным на запраграміраваны механізм, які жыў з адной толькі думкай: хутчэй выйсці на поле!
I вось нарэшце Бутрым сказаў мне:
— Ты можаш пачынаць трэніроўкі. Але рабі іх вельмі асцярожна, прашу цябе, думай увесь час пра нагу!
Лепш бы ён не гаварыў мне гэтыя словы, яны адмоўна падзейнічалі на мяне. А можа, справа была зусім не ў папярэджанні. Я памятаю той дзень да драбязы — як з’явіўся на базе нашай каманды, потым выйшаў разам з усімі на поле. Трэнажоры Бутрыма зрабілі сваё — у мяне, праўда, збівалася дыханне, але я амаль не згубіў рэакцыі, адно — крыху спазняўся ў перадачы мяча. Пасля трэніроўкі Фалалееў спытаў:
