Мікола Гамолка - Цытадэль неба
Вось моцна налягае на цвёрды каменны пласт высокі ў блакітным касцюме чалавек. Адвальваецца глыба, ён спрытна адскоквае ў бок і задаволена ўсміхаецца. Бялявыя валасы, смуглявы твар, гальштук у чырвоную гарошыну, — ды гэта-ж Поль Арноль, капітан загінуўшай «Анаконды»!
Дзе-ж Роб Пітэрс? Нешта яго не відаць Можа ён загінуў?
Не, ён жывы. Дапамога прышла своечасова. Але пакуты «паветранага голаду» так знясілілі яго, што ён не можа хадзіць i ляжыць у каюце ракеты.
Поль Арноль стараецца за дваіх. Ён хоча выдзеліцца сярод совецкіх астранаўтаў, паказаць сваю вынаходлівасць, спрыт, каб заслужыць пахвалу гэтага стрыманага з праніклівымі вачыма Дзянісава, які неяк вельмі пільна прыглядаецца да яго.
Ды i перад Робам ён вінаваты. Але гэта не вельмі турбуе яго. Роб — слуга, свой чалавек, з ім ён памірыцца. Адно яго непакоіць — невядомасць будучыні. Ён хацеў-бы ведаць, як складзецца далейшы лёс, як растлумачыць сваім гаспадарам, уладарам Штатаў, прычыну катастрофы. Вядома, яго напаткала няўдача, хоць гэта было горка і крыўдна ўсведамляць. Ён не зрабіў самага простага — не выратаваў сцяга Штатаў, перад якім там, на Зямлі, пакляўся, што даставіць яго на Месяц. Сцяг згарэў, ператварыўся ў попел...
Замест яго на высокай скале, што ўзвышаецца шэрай, масіўнай пірамідай, гарыць, горда ўзляцеўшы ў вышыню, барвовы, як сонца, сцяг. Сцяг іншай краіны, чужога народа...
Што цяпер будзе? Хіба ён вінаваты? Роб i Макс i ён сам дакажуць, што ўся справа ў нейкіх праліках канструктараў. Не можа быць, каб ударам метэора былі пашкоджаны адразу дзве антэны. Тут нейкая загадка, таямніца. Як разгадаць яе, як вырвацца з-пад удару лёсу?
Поль Арноль сеў на адвалены камень, задумаўся. Раптам ён заўважыў, што непадалёку каўзануў цень. Узняўшы галаву, ён сустрэўся позіркам з Дзянісавым. Вочы ў гэтага чалавека — здзіўляюча праніклівыя і разумныя. «Няўжо ён заўважае, — падумаў капітан «Анаконды», — што я пакутую, хвалююся? А можа яму расказаць, i ён што-небудзь параіць?»
Дзянісаў падышоў бліжэй, спытаў:
— Ну, як, пакутнік, усё думаеце?
— О, так, сэр,—ветліва кіўнуўшы галавой, адказаў Арноль.
— I адгадалі загадку?
— Не, сэр. Мне цяжка рабіць вывады...
Іван Іванавіч Дзянісаў прыжмурыўся, адкінуў у бок каменьчык, што трымаў у руках, і разважліва сказаў:
— Калі гавораць долары, праўда маўчыць. Аднак падумайце...
— А што мне думаць? Цяпер усё прапала: і Элсі, i слава, i пяць мільёнаў. Калі Уолтэр і даруе, мяне разарвуць на часткі трымальнікі акцый яго кампаніі. Як бачыце, не вельмі прыемная будучыня...
— Як кажуць, у вужакі ног, а ў Уолтэра канцоў не знойдзеш,— сказаў стрымана Іван Іванавіч Дзянісаў і адышоў у бок.
Ён не дарэмна цікавіўся Полем. Хоць экіпаж «Анаконды» быў выратаваны ад гібелі, усіх членаў — i Поля, i Роба, i Макса — чакала на радзіме вялікая непрыемнасць. Авантурыстычны план Уолтэра праваліўся, i сенатар, вядома, каб выйсці сухім з вады, пастараецца перакласці ўсю віну за няўдачу на астранаўтаў. Ужо загадзя можна меркаваць, што іх абвінавацяць ва ўсіх смяротных грахах і абавязкова ў садзеянні комуністам па захопу Месяца.
Калі прасачыць ход усіх падзей, знайсці прычыны загадкавай катастрофы, экіпажу ракеты цяжка будзе адхіліць ад сябе паток паклёпу, хлусні, пагроз. Лёс яго загадзя вырашаны.
Дзянісава здзівіла маўклівасць i незразумелая замкнёнасць Поля Арноля. Чаму ён не хоча ні з кім параіцца аб сваёй бядзе? Гэта выпадковасць, ці загадзя прадуманы разлік? Можа ён спадзяецца на нешта? А перад імі тоіцца, хавае праўду?
Цікава было-б пагаварыць з Робам Пітэрсам. Але штурман яшчэ вельмі слабы.
Сёння па плану работ Віктар быў пасланы да кратэра Эўдокса, каб там правесці разведку, вызначыць раёны залягання радыёактыўных руд. У памочнікі яму Дзянісаў даў Поля Арноля.
— Глядзі-ж, Віктар,— папярэдзіў начальнік экспедыцыі,— заданне адказнае. Будзьце асцярожнымі.
Віктар бадзёра ўсміхнуўся і, па-сяброўску ляпнуўшы Поля па плячы, сказаў:
— Я з гэтым волатам зрушу там усе горы...
Ён ускінуў на плечы рэнтгенометр, кіўнуў галавой Арнолю, i яны, уключыўшы рэактыўныя касцюмныя маторчыкі, імкліва панесліся ў далячынь.
Чым больщ прыглядаўся Арноль да Віктара Машука, тым больш выспявала ў яго думка выкарыстаць гэтага штурмана, яго нейкую незадаволенасць, для захопу ракеты. Тысяча д’яблаў! Ён вярнуўся-б назад на Зямлю не зганьбаваным няўдачнікам, а сапраўдным героем. Выдатная думка!
Але як яе здзейсніць? «Вось каб што-небудзь здарылася з Дзянісавым i Алегам Драздом, — думаў ён. — Скажам, нечакана зваліўся на іх метэор, ці прываліла-б іх каменная скала. Стой! — супыніў ён свае думкі.— А навошта чакаць? Можна-б што-небудзь прыдумаць... А тым часам падвярнуўся ўдалы момант пагаварыць з гэтым рыжаватым фанабэрыстым юнаком».
Поль Арноль кашлянуў i нечакана спытаў:
— Містэр Машук, скажыце, вы шчаслівы?
— Вядома, — адказаў той, здзіўлена паглядзеўшы на кампаньёна.
— А багаты?
— Хіба вы не чулі: мільянер!
— Колькі-ж у вас мільёнаў? — вытрашчыў вочы Поль.
— 200 мільёнаў чалавек, якія працуюць на мяне, а я на іх!
— О, містэр, гэта пахвальна! Але не нова. Здаецца, сэр, — i ён прыжмурыў вочы, як-бы намагаючыся нешта прыпомніць, — вы паўтараеце чужыя словы...
— Словы свайго суайчынніка Валерыя Чкалава — адказаў Віктар.
Поль Арноль быў азадачаны адказам Віктара Машука. Але ён не хацеў адступіцца.
— Я ведаю, вы гэта гаворыце не ад шчырага сэрца. Вы разлічвалі на эфект.
— А вы на што разлічваеце, сэр? — бліснуў злосна вачыма Віктар.— Хопіць! Усё для мяне зразумела.
— Сэр, — не сунімаўся Поль. — Я хацеў вам проста прыпомніць, што чалавек павінен браць ад жыцця ўсё, што можна, нават пры неспрыяльных умовах.
— Мы ўсё і бярэм, містэр.
— Для вашых 200 мільёнаў?—кпліва прамовіў капітан «Анаконды».—А вось мы бярэм для саміх сябе. Ведаеце вы, што ў сейфах нашых Штатаў падрыхтаваны для траіх чалавек пяць мільёнаў долараў? Вы ўяўляеце — бездань грошай! Ды вось крыху няскладна атрымліваецца, у нас нехапае трэцяга чалавека...
— А Макс Вэл? Вы пра яго забыліся? Ён жа жывы, здаровы...
— Але павіс у космасе, не даляцеў да Месяца — ён выключаецца з разліку,— катэгарычна зазначыў Поль Арноль.
— Значыць, вы шукаеце прэтэндэнта на яго долю?
Поль Арноль ажывіўся і, зазірнуўшы ў твар Віктару, радасна сказаў:
— О, вы разумееце мяне з поўслова, містэр. Гэта пахвальна, вельмі пахвальна.
— Вядома, разумею,— ужо зусім весела прамовіў Віктар, цешачыся намаганнямі чужака. Ён памаўчаў хвіліну, потым дадаў: — На чужым гарбу хочаце ў рай прабрацца.
Поль Арноль прыкусіў губу. Аказваецца, яго старанне было дарэмным. Тэты рускі хлапец — заядлы комуніст. Які непрыстіупны і калючы! Голай рукой не возьмеш...
Капітан «Анаконды» засумаваў. А ён так спадзяваўся! Значыць, яго план нумар адзін праваліўся? Што-ж прыдумаць цяпер?
Віктар Машук спыніўся, паглядзеў на карту.
— Ну, містэр, — сказаў ён. — Мы тут павінны разыйсціся. Вы пойдзеце па правым баку Эўдокса, а я па левым. Бачыце па сваёй карце?
— Бачу, сэр.
— Калі што заўважыце, перадавайце па радыё. Сустрэнемся на поўднёвых адгор’ях кратэра.
Поль маўкліва кіўнуў галавой і, выбраўшы арыентыр для свайго руху, паволі накіраваўся па маршруту.
Цяпер гэтая прагулка страціла для яго ўсю цікавасць. Ён падскокваў, высока ўзлятаў у вышыню, падоўгу спыняўся на выпуклых валах, заглядаў у шырокія чорныя шчыліны. На паказанні рэнтгенометра не пазіраў. Навошта служыць комуністам? Гэта занадта. Калі Уолтэр даведаецца, будзе яшчэ адна лішняя падстава судзіць яго, як здрадніка Штатаў.
Даляцеўшы да гары з тупым пікам, ён пачаў старанна абследаваць яе. Гары фактычна не было, яна ляжала разваленай, раскіданай па ўсёй мясцовасці асобнымі вуглаватымі глыбамі, цяжкімі масіўнымі каменнямі. Выступы скал свяціліся на сонцы, адгор’і танулі ў густым непраглядным змроку ценяў.
Нечакана Арноль спыніўся і радасна ўстрапянуўся. Што гэта вунь там блішчыць? Ды так ярка, прамяніста! Божа, ці не натрапіў ён на самародак дыямента?
Сэрца моцна забілася, затрапятала. Поль, не зводзячы вачэй з дзівоснага агеньчыка, рушыў наперад. Адзін скачок, другі, і вось — адзінокая, падобная на вежу, скала.
Рукі нецярпліва пацягнуліся да яе шурпатых, шэра-чорных бакоў. Ен адбіў кавалак скалы, прагна ўпіўся ў яго вачыма. На далоні ляжаў нейкі камень з сіняватымі, чырвонымі і зялёнымі прожылкамі, свяціўся пад промнямі Сонца то як дыямент, то як сапфір, то як малахіт.
Поль засумаваў. Як яму не шанцуе! Усё-ж ён паклау сваю знаходку ў сумку, каб паказаць яе совецкім астранаўтам.
Потым сеў, задумаўся. Што рабіць? Душа жыла нядобрымі прадчуваннямі. Ён на момант успомніў Элсі. Два дні назад, пасля прыходу ў лагер совецхіх астранаўтаў, ён паслаў ёй тэлеграму. Але нешта яна не адказвала. Забылася, знайшла другога ці ёй загадана маўчаць? Як відаць, не толькі Элсі, але і ўсе на радзіме не вельмі радаваліся іх выратаванню.
