Неизвестно - Гапееў Ведзьміна тоня
На мінулым тыдні мы змаглі палічыць яго мёртвым – аб гэтай загадцы ў канцы. Калі ў мэрыі паглядзелі на рахунак… Не маем права раскрываць фінансавую тайну, але, як аказалася, пан Пітэр Даўчэль збіраў сродкі усё сваё жыццё! Можаце ўявіць…
Прапануем увазе спадарства частку адзінага і апошняга інтэрв’ю з гэтым чалавекам.
…– Вы добры гаспадар, законапаслухмяны, фізічна здаровы, у сэнсе – нармальны чалавек, без заганаў… Чаму вы не жаніліся? Я ведаю, вы – славянін. Вам не падабаюцца немкі?
– Вы кажаце глупства. Мне падабаюцца нямецкія жанчыны. Але мёртвы не можа жаніцца.
– Э-е… выбачайце, не зразумеў. Вы – мёртвы?
– Так, я памёр у 1943 годзе. Я замерз у балоце.
– Чакайце, чакайце, я зараз з глузду з’еду. Як гэта – вы замерзлі, калі вы перада мной! У якім такім балоце!
– У балоце Ведзьмінай тоні.
– О, пан Даўчэль, ну патлумачце хутчэй, а то мне ужо страшна…
– Няма мяне чаго баяцца… У 1943 годзе я быў маладым партызанам, які з трыма сваімі таварышамі ратаваўся ад карнікаў сярод балота.
– О, мой Бог! Вы былі партызанам?
– Так, быў…
– Але як атрымалася, што вы – тут… І – нежывы, як вы кажаце…
– Нашай групе не пашанцавала – нас накрыла мінамётным агнём. Аднаго раніла. Потым заблукалі. Доўга былі без вады і ежы. Абмарозілі рукі і ногі… Неяк выйшлі на востраў – цвёрдае месца сярод балота. Там знайшлі зямлянку – нашы таварышы былі тут і пайшлі за два-тры дні да нас. Зямлянка была вялікая, мы вырашылі адпачыць крыху і выбірацца. Двое маіх сяброў пайшлі на бераг вострава – мы бачылі, што там да нас рабілі лункі, лавілі рыбу. Мы хацелі есці. Яны налавілі рыбы, але перад берагам лёд трэснуў, і абое праваліліся ў багну. У самы вялікі мароз нельга верыць балоту… Яны прыйшлі ў зямлянку, пакрытыя лёдам. Я распаліў агонь, хоць стаяў сонечны дзень і гэтага нельга было рабіць.
К вечару сябры ўсё адно ляжалі з тэмпературай. Нашаму раненаму стала таксама вельмі дрэнна. Раніцай ён не прачнуўся. Я пахаваў яго недалёка ад зямлянкі. Там была нейкая яміна, выварацень. Прама ў яме распаліў касцёр, каб растала зямля. Я зусім забыўся на тое, што вакол балота – карнікі. Мне здавалася, што раз нашы пайшлі адсюль, значыць, блакада знята.
…Вечарам задыхнуўся ў кашлі яшчэ адзін мой сябар. Назаўтра я раскапаў магілу, зацягнуў у яе яшчэ адзін труп. Я не памятаю, еў я што ці не. Я памятаю адно, што цягаў трупы да той ямы, паліў побач касцёр, каб набраць зямлі, закопваў. Я пахаваў усіх траіх. Нацягаў камянёў, якія былі побач з зямлянкай – іх адкідвалі, калі капалі зямлю. Асобна схаваў зброю.
Потым на востраў абрушыўся шквальны мінамётны агонь. Секлі кулямёты – навылет. Здаецца, я страціў быў прытомнасць ад аднаго ўзрыву. Бо ачнуўся ад удару ў бок – карнікі выцягнулі мяне з зямлянкі. Яны прыйшлі сюды, бачачы не адзін раз дым ад маіх кастроў. Яны не застрэлілі мяне на месцы па адной прычыне – дарога, па якой яны прыйшлі на гэты востраў, была разбурана ўзрывамі іх жа мінамётаў.
Я мала што ўсведамляў ад голаду і холаду. Здаецца, мне сказалі выходзіць з вострава, і я пайшоў. Як я знаходзіў праходы сярод акон, трапляючы на кладкі – не ведаю. Не памятаю, як выйшлі. Памятаю, што ачнуўся ў шпіталі – пахла лекамі. Потым да мяне прыйшоў у цывільным адзін чалавек. Казаў па-руску. Казаў, што я здраднік. Што я дапамог доблесным войскам Германіі адшукаць у балоце бандытаў. Што быў правадніком карнага атрада. І паказаў мне здымак. Там сапраўды быў я. Я ішоў праз балота наперадзе, за мной – ланцуг карнікаў. Ён спытаў мяне, як маё імя. Я адказаў, што я Андрэй, бо так звалі майго сябра, які памёр апошнім. Гэты ў цывільным сказаў мне, каб я хутчэй папраўляўся – мяне адправяць да партызан. У мяне няма выйсця: альбо я буду супрацоўнічаць з карнікамі, альбо мяне расстраляюць свае як здрадніка.
Я не хацеў выздараўліваць. Бог мне дапамог – у мяне пачалася гангрэна. Пальцы на нагах адрэзалі. Потым мяне пераправілі ў нейкі лагер, але не палонных. Тут былі… свае для фашыстаў. Там мяне падлячылі. Але пасля нейкіх агледзінаў мяне накіравалі ў самы звычайны канцлагер. Нас вызвалілі амерыканцы. Я не ведаю, якім чынам у іх апынулася тая самая картка. Мне настойліва параілі не вяртацца на радзіму. І я не вярнуўся. Хай лепей я для маіх родных буду назаўсёды там – у тым балоце. Партызанам. Такім чынам я аднойчы мёртвы. Я памёр са сваім імем, цяпер я паміраю Пітэрам Даўчалем – такое я абраў сабе імя ў канцлагеры… Усё, што я магу зрабіць цяпер для маёй радзімы, я аддаю ёй…
– Пан Даўчэль, Вы склалі дзіўнае завяшчанне. Там гаворыцца аб тым, што калі аб Вас не будзе звестак 10 дзён, то мы можам лічыць Вас мёртвым. Выбачайце, людзі часцей пішуць пра тое, дзе іх пахаваць…
– Не трэба клапаціцца пра маё пахаванне.
– Вы збіраецеся некуды знікнуць?
– Выбачайце, я стаміўся.
Пан Даўчэль не стаў больш размаўляць з намі. А праз тры дні яго не знайшлі дома! Ні жывога, ні мёртвага! Праўда, зніклі і яго дакументы. Узбуджаць справу ніхто не будзе – проста няма каму заявіць у паліцыю аб яго знікненні. У нас свабодная краіна, кожны мае права ехаць, куды пажадае. Разам з тым, у мэрыі выканалі ў дакладнасці просьбу пана – праз дзесяць дзён пасля яго знікнення ўсе яго законныя пажаданні былі выкананы. Мэрыя збіраецца прадаць дом на таргах.”
Віцька замоўк.
Цішыня стаяла ў садку некалькі хвілін, адно чутно было, як патрэсквае ў самакрутцы дзедаў самасад.
Усе глядзелі на дзеда Васіля.
– Значыць, там яны, на Савіным востраве, – прагаварыў нарэшце хрыпла нібыта сам сабе дзед, адкашляўся, кінуў недакурак у траву, прытаптаў абцасам і стаў круціць новую самакрутку. – Гэта я таму так кажу, што толькі на адным востраве капалі зямлянку. І каб мы яшчэ дзень ці два там прабылі… Што скажаце на гэта ўсё? – нечакана спытаў ён.
Ніхто нічога не казаў.
– Ну, што рабіць далей будзем? – дапытваўся дзед Васіль.
– Паплывём на востраў, – нясмела прапанаваў Віталь.
– І будзем шукаць магілу, – дадаў Сяргей. – Там… ну, крыж, мабыць, паставіць трэба…
– То помнік трэба, – сказаў Віцька. – Ваенным жа помнікі ставяць.
– А на помніку зрабіць надпіс, – прадоўжыла Жэнька, якая пачала разумець увесь прыхаваны сэнс пытання дзеда Васіля. – Васіль Яўменавіч, што ж мы… там напішам?
І гэта зразумелі ўсе – што напісаць на помніку? Хто застаўся ляжаць там, у балоце, на Савіным востраве, а хто памёр нядаўна недзе ў Германіі?
Вось аб чым пытаўся дзед Васіль.
– Ну, вось вы і зразумелі… – дзед уважліва агледзеў усіх, кожнаму зазірнуў у вочы. – Незвычайную ты паперыну знайшоў, Віцька. Дзякуй табе за яе. Цяпер…цяпер я ведаю, дзе шукаць свайго сябра.
– Ну, вось, мы дакладна ведаем, што гэты Пітэр не, э-э, Андрэй Кульжа… – стаў разважаць Віталь. – Цяпер трэба…
– Нічога ў цябе не атрымаецца на гэты раз, – спыніў яго Сяргей. – Справа не ў тым, каго пісаць на помніку, а ў тым, каго не пісаць… Так, дзед Васіль?
– Так, сябры мае, так…
– І што ж атрымаецца? Там – нашы вяскоўцы, там – бацька нашага былога дырэктара школы Ганны Дзмітрыеўны… І значыць, некага з траіх нам трэба лічыць… здраднікам? – вымавіла апошнія словы са страхам Жэнька, умольна паглядзела на дзеда Васіля.
Дзед глядзеў ёй у вочы і сумна ківаў галавой.
– Так, унучка. Хоць які і ў чым ён здраднік…
– Але ўсё адно невядома, хто там не пахаваны, – уздыхнуў Віталь.
Дзед Васіль перавёў позірк на Віцьку, спытаў:
– Ты ішоў сюды, вырашыўшы зачытаць нам гэтае пісьмо перад усімі, так? Чаму?
– Я… я не мог адзін рашыць…
– Што рашыць?
Усе глядзелі на Віцьку, чакалі яго адказу, быццам толькі ён адзін ведаў, бо нешта ўтаіў ад іншых.
– Я… – Віцька запнуўся, потым прадоўжыў: – Не разумеў я, напачатку, але, здавалася, тут нешта страшнае было. І я не мог сам рашыць – паказваць гэта страшнае ўсім ці не. Цяпер я разумею – што канкрэтна з’яўляецца страшным. Вось…
Зноў наступіла цішыня.
– А нічога ты не знаходзіў у сваім Інтэрнэце! – раптам проста сказаў Віталь.
– Як гэта?
– А так, – падхапіўся з зямлі Віталь. – Мы не ведаем пра існаванне нейкай невядомай старонкі ў Інтэрнэце, нейкага горада і нейкага Пітэра.
– А што мы ведаем тады?
– Мы ведаем, што там пахаваны партызаны. І мы адшукаем магілу.
– Але прапала чацвёра, а знойдзем – тры!
– Чакайце, – прыпыніў усіх Сяргей. – Тры мы знойдзем, бо іх пахаваў чацверты. А сам чацверты не мог сябе пахаваць. Яго косці расцягнулі за столькі гадоў птушкі і звяры. І нічога дзіўнага.
– І на помніку трэба будзе пісаць усе чатыры прозвішчы! – заключыла Жэнька.
– То будзе падман… – паціснуў плячыма Віцька. – Дзед Васіль, чаго вы маўчыце? Мы ж зусім заблыталіся!
Дзед адказаў не адразу.
– А вы малайцы. А падман… Каго мы абманваем? Гэта Пітэр сам аб сабе сказаў, што ён аднойчы памёр на Савіным востраве партызанам. А потым… давайце пачакаем. Вось даплывём туды, там, можа, што і большае зразумеем.
– А пакуль – маўчым, – ці то спытаў, ці то прапанаваў Віцька.
