Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга
Нарэшце з’яўляюцца белыя халаты, незнаёмыя, устрывожаныя твары...
9
Дзіўны стан — нічога мяне не кранае, нічога не датычыць, ні пра што не думаецца. Я ляжу на ложку (не сплю ўжо даўно) і баюся адкрыць вочы — раптам ужо трэба ўставаць, а значыць, трэба бегчы на свой традыцыйны крос (і думаць пра яго не хочацца) альбо ісці ў сталоўку. Вакол мяне неаглядная пустэча, яна не толькінаўкола, але і ў маёй душы. Стан такі, быццам я намёр, жывымі засталіся толькі некаторыя нязначныя кавалкі мозгу (у адной амерыканскай кніжцы чытаў, што так адбываецца па самой справе — чалавек канчаткова памірае яшчэ пасля сваёй смерці некалькі дзён, ён можа нават бачыць сваё ўласнае пахаванне). Яны ляніва фіксуюць мой стан, які цяжка як-небудзь назваць... Некалькі імгненняў я працягваю нерухома ляжаць на ложку, потым пачынаю даваць сабе каманды: «Ты павінен устаць, павінен бегчы ўздоўж ракі, табе гэта падабаецца, ты не павінен губляць формы, калі на самой справе не разлічваеш паставіць на сваім жыцці вялізны крыж...» На гэтыя пустыя каманды (якія аказваюцца бяссільнымі што-небудзь змяніць), мой мозг (а можа, тыя самыя апошнія жывыя яго кавалкі) адказвае смешачкамі, я таксама пачынаю смяяцца, і не маўкліва, а на ўвесь голас...
А можа, я звар’яцеў? Відаць, прыкладна так і здараецца — кожны чалавек, які не па сваёй волі прыбывае ў псіхіятрычную бальніцу, лічыць, што адбылася памылка, ён больш нармальны ад усіх здаровых людзей, проста ўрачы нешта пераблыталі, але ён абавязкова дакажа (ёсць жа сярод псіхіятраў нармальныя людзі!), што ён пе псіх і яго абавязкова адсюль выпусцяць, ён дакажа, што проста зразумеў нешта самае галоўнае ў жыцці, чаго іншыя ніколі не змогуць зразумець...
Гэтая думка працінае мяне наскрозь, я падскокваю на ложку і толькі цяпер заўважаю, што ўвесь пакрыўся потам, быццам пераадолеў вялізную па працягласці дыстанцыю. Я падстаўляю твар пад халодны струмень вады, абціраюся шурпатым ручніком, нацягваю спартыўны касцюм... I толькі потым здагадваюся паглядзець на гадзіннік. На ім палова пятай. 3 уздыхам валюся на ложак. Можа, я наогул не спаў усю ноч, а ўвесь час думаў пра Веру, пра розныя эпізоды, што былі звязаны толькі з ёй. Я ўспамінаў і яе нядаўні званок, цяпер ужо ў мой горад, у яе быў стомлены голас, яна гаварыла, што знайшла тое, да чаго імкнулася, поўны спакой, утульнае жыццё на Захадзе, калі не трэба думаць пра грошы, адзенне, яшчэ нешта, што заўсёды азмрочвае жыццё кожнага чалавека з тых, з кім яна жыла побач. Я перарывістым голасам павіншаваў яе і тут раптоўна пачуў нечаканае. Яна паскардзілася, ёй не хапае адзінага — кахання. Я сказаў, што ніколі не чуў ад яе такога банальнага, нязвыклага для яе дый для мяне таксама слова.
— Дзівак ты, Паўлік,— упікнула яна.— Я ж кахала цябе...
Я пачуў, як яна ўсхліпвае, потым — кароткія тэлефонныя гудкі.
Недзе побач за таўшчэзнай замкавай сцяной чуюцца цяжкія крокі. Зноў нейкая галюцынацыя. Каму прыйдзе ў галаву бадзяцца ў такую рань? Раптоўна дзверы ў мой пакой адчыніліся, я напружваюся, быццам збіраюся адбівацца ад няпрошанага госця, і бачу постаць Станіслава Пятровіча.
— Ты глядзі, ён яшчэ спіць,— абураецца сябра і запальвае ў пакоі святло.
Я сяджу перад ім на ложку ў спартыўным касцюме.
— А што я павінен рабіць?
— Ага, ужо апрануўся,— уздыхае ён.— Надвор’е цудоўнае, для рыбалкі лепшага не прыдумаеш.
Толькі цяпер я ўспамінаю, што сёння з раніцы ў нас запланавана рыбалка.
— Як бачыш, я амаль што гатовы, вось толькі куртку...
— Пачакай, пачакай,— ён садзіцца побач.— Выгляд у цябе такі, быццам ты не спаў усю ноч. Не захварэў?
— Здаровы, як д’ябал,— я ляпаю сябе па грудзях і спрабую ўсміхнуцца.— А вось спаў сапраўды не скажаш каб добра.
— Нічога, на рацэ ўсё як рукой здыме. Рака, браце, гэта непаўторая рэч. Ты хутка сам пераканаешся.
Я апранаю світэр, куртку і іду следам за Станіславам Пятровічам па маўклівым начным замку. Рыбалка і на самой справе не будзе залішняй. Звычайна (хоць гэта здараецца вельмі рэдка), я раблюся на ёй спакойным, мне падабаецца доўга-доўга сачыць за тым, што адбываецца наўкола, і, вядома, самае прыемнае, калі ты раптам выцягваеш рыбу. Надвор’е сапраўды спакойнае, ураўнаважанае, здаецца, ты чуеш павольнае дыханне дрэў. Мы спускаемся па крутым беразе да ракі. Яе паверхня нагадвае шкло, ніводнай хвалі. Станіслаў Пятровіч садзіцца ў лодку, я — следам за ім.
— На,— ён працягвае мне вуду, шэптам растлумачвае, як трэба яе трымаць, я не пярэчу, гэта працэдура паўтараецца кожны раз. Ён садзіцца за вёслы, і мы бясшумна плывём па рацэ. Вершаліны старых дрэў адлюстроўваюцца ў вадзе. Ні гуку.— Клёў будзе выдатным, я перакананы, а потым я прыгатую смачную юшку,— гэтак жа ціха гаворыць ён.— Можа, нават парушым сухі закон. Як урач скажу табе, што ў разумных памерах гэта не пашкодзіць.
— Не ведаю, аднак пасля я заўсёды адчуваю дзіўную няўпэўненасць.
Ён усміхаецца.
— Гэта ад таго, што тваё жыццё такое...
I тут жа спыняе гамонку, вырашыўшы, відаць, што сёння лепш за ўсё не працягваць старой тэмы. Так, у нашай справе толькі дурні альбо празмерна маладыя могуць адчуваць сябе ўпэўненымі. Сёння ты ў зеніце славы, а заўтра пра цябе ніхто не ўспомніць. Ты залежыш ад многага: траўмаў, сімпатый альбо антыпатый трэнера, ад таго, наколькі пойдзе гульня, што таксама з’яўляецца складаным, амаль што стыхійным працэсам...
Але цяпер я — іншы. Я пераконваю сябе, што ў мяне ўсё выдатна, трэба, як любіла гаварыць Вера, жыць адным імгненнем, бо невядома, якім будзе наступнае. I наогул, ці будзе яно, жыццё чалавека такое хуткаплыннае, а маё сённяшняе — проста казачнае, наўкола такая прыгажосць... Але чаму я гляджу на ўсё абыякава, чаму не магу пазбавіцца адчужанасці ад усяго свету.
Мы сядзім у ціхім месцы ўжо другую гадзіну, клёву няма, аднак Станіслаў Пятровіч спакойны.
— Тут сапраўднае царства карасёў, колькі я навыцягваў іх у гэтых мясцінах за сваё жыццё! Ты ведаеш, я для многіх людзей здаюся дзіваком, які пахаваў сябе ў вёсцы... А я перакананы — ваша жыццё ў вялізных, шумных гарадах — памылка, самая сапраўдная памылка. Вы не жывяце, а ўвесь час круціцеся ў нейкім страшным, тлумным калаўроце... Губляеце цэлыя дні на тое, з чым вясковы чалавек упраўляецца за гадзіну-дзве. Астатні час ён мае магчымасць назіраць прыроду, слухаць яе, гутарыць з ёю... Яго жыццё натуральнае, суладнае з прыродай... А прыроды ў нашым жыцці застаецца зусім нямнога. Але мы што... Наступным пакаленням давядзецца намнога горш... Калі яны наогул будуць...
Я са здзіўленнем гляджу на Станіслава Пятровіча.
— Гэта ў якім сэнсе?
— Усё вельмі проста... Сучасная тэхніка літаральна з’ядае паветра, зямлю, ваду... Я прачытаў нядаўна. Кожную мінуту, уяві сабе, на зямлі знішчаецца дваццаць гектараў лесу... За апошнія паўтара стагоддзя ў прыроднае асяроддзе трапіла больш шасці мільярдаў тон жалеза. Біясфера поўніцца свінцом і кадміем... Падлічана, што ўжо ў першыя дзесяцігоддзі дваццаць першага стагоддзя на нашай планеце амаль нельга будзе жыць. Калі чалавецтва не зрушыць з небяспечнага шляху, то яму застанецца самае большае пяцьдзесят, семдзесят гадоў!
— Цяпер я разумею, чаму вы схаваліся ў сваёй вёсцы і не хочаце чуць пра горад... Але нам з вамі часу хопіць.
Ён з усмешкай паглядае на мяне.
— Ты самы звычайны прадстаўнік эгаістычнага пакалення... Так што дыхай, пакуль ёсць магчымасць. Наогул кожны чалавек павінен сёння імкнуцца жыць на прыродзе... Горад ператварыўся ў пачварную машыну, якая знішчае ўсё цудоўнае, у тым ліку самога чалавека...
Ён торгае за вуду. Але чарвяк на кручку некрануты.
— Вырашана, перасяляюся да вас, ствараю першую калгасную каманду ў вышэйшай лізе... База мне падабаецца. Варта толькі вызваліць замак ад вашых пацыентаў і пабудаваць добры стадыён. Мне падабаецца — трэнер трэніруе сваіх выхаванцаў з былога графскага кабінета. Добрая ідэя, га?
Аднак мой жарт яўна не ўдаецца. Наадварот... Станіслаў Пятровіч паглядае на мяне нядобра.
— Я б на тваім месцы не жартаваў,— гаворыць ён жорстка,— часу застаецца нямнога. Ты думай, думай... Ад таго, як ты вырашыш, многае залежыць...
— Можа, хопіць пра гэта?
— Не хопіць! Ты, можа, думаеш, што ўсё адбудзецца, як у той раз?! Цяпер цябе ніхто не пашкадуе, зразумей — ніхто! Гэта будзе твой апошні зрыў... Ужо не той узрост, дый за табой гоняцца нядрэнныя хлопцы.
Ён расхваляваўся, твар пакрыўся чырвонымі плямамі. Я раззлаваўся, памкнуўся пайсці ад яго, мне захацелася кінуць вуды, але вакол была вада і незвычайны спакой. Мы замоўклі на некалькі мінут. I тут яму нарэшце пашанцавала — на кручку загойдаўся вялікі вугор. Спачатку я нават адхіснуўся ўбок — ён нагадваў змяю. Здавалася, што ў Станіслава Пятровіча заняло дыханне. Вочы яго расшырыліся, абедзвюма рукамі ён учапіўся за вугра.
— Вось гэта цуд! — нарэшце вымавіў ён.— Рэдкі госць у нашых мясцінах. Па законе яго трэба выпусціць, але парушу парадак дзеля цябе. Такую юшку згатуем! Не паспеў, браце, знікнуць у Атлантычным акіяне, дастаўся нам, а больш за ўсё табе, Кастусь, на шчасце... Яны жывуць у нашых рэках прыкладна да васьмі гадоў, а потым плывуць праз Атлантычны акіян, у Саргасава мора...
