Василий Головачев - Волат на дарозе (на белорусском языке)
Таварышы выглядалi гэтак жа прыгнечана, як i ён, i гэтая акалiчнасць дазволiла Грэхаву зрабiць выснову, што метамарфоза адбылася з усiм танкам, а не толькi з iм адным.
- Паварочвай назад. Паспрабуем яшчэ раз. Грэхаў павярнуў "Мастыф", на малой хуткасцi пакацiў унiз, i прыкладна ў тым жа самым месцы ўладарная, але мяккая рука павярнула яго з ног на галаву, патрымала i апусцiла. Танк зноў быў павернуты кармой да карабля. Яны паспрабавалi падысцi да яго ў другiм месцы, у трэцiм, i ўсюды iх чакала тое ж самае: таемным чынам танк апынаўся павернуты на сто восемдзесят градусаў да кiрунку руху. Iх не пускалi да карабля. Хто невядома, але спосаб быў нагэтулькi просты i красамоўны, што не зразумець яго было немагчыма.
У апошнi раз павярнуўшы машыну, Грэхаў спынiў яе каля вялiзнай дзiркi, што iшла некуды ў нетры планеты. Маторы змоўклi, i сталася зусiм цiха. Толькi перад вачыма ўсе яшчэ плыло, быццам яны працягвалi рухацца.
5
Тры гадзiны праляцелi ў марных спробах наблiзiцца да карабля на адлегласць блiжэй як тыя няшчасныя сто метраў, якiя iм засталося прайсцi. Дайшло да таго, што Сташэўскi пры маўклiвай згодзе Малчанава выпрабаваў на нябачнай сцяне, якая выкручвала навыварат, усе вiды зброi танка аж да тыямата. Разрады лазераў i дэфарматараў паглыналiся гэтым асяроддзем бясследна, а промень тыямата, дрыжачае блакiтнае бруенне атамнага распаду, выклiкаў ланцужок зыркiх зялёных успышак у "павуцiнах", што вiселi этажэркай над караблём. Там, угары, узнялася цiхая панiка, "павуцiны" парушылi строй, захiсталiся, але да iх далучылiся сабраты, што вольна плавалi паблiзу, i становiшча стабiлiзавалася. На цiхi шэпт у вушах Грэхаў ужо не рэагаваў, толькi часам заўважаў iншыя з'явы: то глухнуў беспрычынна, то ўсе прадметы пачыналi здавацца яму скрыўленыя або пляскатыя, часам мутнеў зрок. Адно толькi ратавала i адцягвала - ён быў заняты работай.
Перайсцi магiчную мяжу "перагортвання" яны гэтак i не змаглi. Радыё i тэлезапыты заставалiся без адказу, быццам гразлi ў стометровым слоi празрыстага, па мерках Тартара, паветра. Цяпер i вiсенне зямнога зоркалёта ў паўсотнi метраў ад глебы iх не здзiўляла, хоць часам Грэхаў механiчна задаваў сабе пытанне: якiм чынам можна падтрымлiваць амаль мiльён тон без адчувальных затрат сродкаў i энергii?..
Свяцiла схiлiлася ад гарызонту, настаў той вечаровы час, калi промнi яго плывуць паралельна зямлi, паветра здаецца запоўненым пунсовым туманам i ўсе прадметы ў iм бязважкiя. Неба пацямнела, набыло падабенства з малахiтавым купалам, якi псавалi мiльгаючыя ў розных кiрунках "павуцiны".
Яны вырашылi чакаць начы каля карабля, каб паведамiць на Станцыю пра свае справы. Прадпрымаць што-кольвек без рашэння навуковай Рады асцерагалiся, бо, як выказаўся Малчанаў, "гэта пагражае наступствамi, у вынiку якiх мы не зможам назiраць уласнае пахаванне".
Сташэўскi дамогся, каб яны павячэралi, што яны з ахвотай i зрабiлi.
- Страўнiк - гэта прыбор, - абвясцiў з поўным ротам Дыега Вiрт, прызначаны для сталага нагадвання чалавеку пра тленнасць яго цела.
- Iснавання, - удакладнiў Грэхаў.
- Цела.
- Iснавання.
- Ну добра, iснавання. Якое гэта мае значэнне? Хiхiкайце, калi больш нiчога не ўмееце, як сказаў мудрэц.
- Так яму i трэба, - з ухвалой сказаў Сташэўскi, збiраючы посуд. Грэхаў паказаў Дыега, хто ён такi, i, рабiць жа не было чаго, пачаў катаваць Малчанава пытаннямi. Адказваў камунiкатар даволi ахвотна, i за нейкую гадзiну Грэхаў даведаўся пра Тартар нямала новага, са здзiўленнем выявiўшы, што i Сташэўскi i Дыега Вiрт з аднолькавай цiкавасцю слухаюць аповяд. Малчанаў казаў пра першыя планамерныя экспедыцыi на паверхню планеты, пра тое, як многiя ўсюдыходы i лятальныя апараты зямлян знiкалi без вестак i паасобныя з iх потым знаходзiлi ў космасе, за межамi атмасферы Тартара, быццам даставалi з-пад прэса - так яны былi разбiты i расплюшчаны. Пра тое, як людзi сталiся асцеражнейшыя, перасталi накiроўваць экспедыцыi на лятаючых машынах, потым i зусiм перасталi выходзiць з караблёў, пасылаючы адны аўтаматы. Але i аўтаматы знiклi. Планета здавалася населенай нагэтулькi агрэсiўнымi жыхарамi, што ўмяшаўся спецаддзел КАВС i забаранiў наогул пасадкi на планету. Вучоныя вымушаны былi задавальняцца толькi зондамi-аўтаматамi i назiраннямi з бяспечных арбiт: нi "павуцiны", нi "цiкаўнiкi", нi пластуны i так званыя "шэрыя прывiды" нiколi не выходзiлi за межы iанасферы Тартара, за дзей, якiя яўна не належалi да работнiкаў патрэбнай у дадзены момант спецыяльнасцi.
Экран часта перакрываўся хвалямi перашкод, гэта спрычынялi "павуцiны", аднаго ж разу праляцеў "цiкаўнiк", якi цягнуў за сабой хвост радыеактыўнага газу i пылу, у вынiку чаго прыём стаўся наогул немагчымы, i давялося пераязджаць на iншае месца, далей ад Горада i "павуцiн". Пасля таго як яны паведамiлi на Станцыю ўсю iнфармацыю, якой валодалi, там пэўны час радзiлiся, i нарэшце Кротас, больш нервовы, як звычайна, - у яго перасмыкалася шчака, якую ён увесь час расцiраў, саромеючыся, - сказаў глухаватым голасам:
- Вам, напэўна, давядзецца сутак на двое затрымацца на паверхнi. Прыкладна а дванаццатай начы мы пастараемся ў ваш квадрат пасадзiць глыбокi зонд-аўтамат... - Кротас выслухаў падказку i працягваў: - У яго вы пакладзяце аналiзатар поля, фiзiкi надаюць яму вялiкае значэнне, дадасце машынны iнфармблок i крышталi запiсаў. Ну а праз суткi-двое мы паспрабуем выцягнуць вас, калi нiчога не зменiцца... Хвiлiну... З вамi хоча пагаварыць намеснiк старшынi Камiтэта выключэннем тых выпадкаў, калi "павуцiны" выкiдвалi ў космас закапсулiраваныя ядзерныя выбухi. Але i без непасрэднай камунiкацыi людзей з паверхняй планеты было адкрыта гэтулькi здзiўляючых з'яў, што на доследы iх не хапала спецыялiстаў...
- Масконы, - кiўнуў Сташэўскi, - поклады трансуранаў.
- Чорныя вывяржэннi, - дадаў Дыега.
- Усё не пералiчыш, - працягваў Малчанаў, парыў якога затухаў. - Шмат прынадных знаходак, з-за якiх кантакт з абарыгенамi больш як пажаданы, але... вы бачыце сiтуацыю. Самы магутны з караблёў разведфлоту закапсулiраваны кiмсьцi i чымсьцi, i мы не ведаем нi першага, нi другога. I, баюся, не даведаемся. Што?
- Даведаемся, - прамармытаў Сташэўскi i ўключыў канал сувязi. Ноч ужо ўладарыла. Горад i "павуцiны" расквецiлiся сваёй прывiднай iлюмiнацыяй, нагадваючай зямныя паўночныя ззяннi, i адно гранёны цылiндр карабля, на трацiну пагружаны ў белае воблака туману, бачны ў вельмi зручным ракурсе, здаваўся абсалютна чорны. Грэхава падмывала спытацца Малчанава, цi ведае ён, дзе зараз Грант, той камандзiр зоркалёта, што яго ўратаваў? Як ён да яго ставiцца? Чаму вярнуўся да Тартара, планеты, што забрала ў яго шмат сяброў? Як атрымалася, што з экiпажаў двух зоркалётаў, што сустрэлiся на планеце, жывымi засталiся толькi чацвёра? Але спытацца так i не адважыўся. У гэты час арыентаст намацаў Станцыю, i вiдэом сувязi адкрыў iм уваход на камандны пункт спадарожнiка.
