Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Памыем яго? - спытаў я.
- Не, у дарозе не будзем, - сказаў Кёстэр. - За гэта ён пакрыўдзiцца.
Падышла Пат. Яна выспалася i пасвяжэла. Вакол яе весела бегаў сабака.
- Бiлi! - клiкнуў я.
Ён здзiўлена зiрнуў, але не вельмi ўзрадаваўся. Ён не пазнаў мяне i зусiм засаромеўся, калi Пат звярнула яго ўвагу на маю асобу.
- Вось як бывае, - сказаў я. - Дзякуй богу, што ў людзей крыху лепшая памяць. А дзе ж ён быў учора?
Пат засмяялася.
- Ён увесь час ляжаў пад ложкам. Ён раўнуе да маiх гасцей i ад злосцi хаваецца.
- У цябе цудоўны выгляд, - сказаў я.
Яна шчаслiвымi вачыма глянула на мяне. Потым наблiзiлася да "Карла".
- Хочацца зноў пасядзець у машыне i крыху пакатацца.
- Вельмi проста, - сказаў я. - Праўда, Ота?
- Без сумнення. На вас цёплае палiто, а ў нас ёсць яшчэ шалi i коўдры.
Пат села наперадзе каля Кёстэра. "Карл" зароў. Выхлапныя газы блакiтна-белымi воблачкамi закруцiлiся ў паветры. Матор яшчэ не разагрэўся. Ланцугi, ляскаючы, пачалi няспешна падмiнаць пад сябе снег. "Карл" з пырханнем. грукатам i вуркатаннем споўз унiз да вёскi i прабег па галоўнай вулiцы, як прыгорблены воўк, сярод конскага тупату i звону шаргуноў.
Мы выехалi з вёскi. Быў надвячорак, заснежаныя палi, асветленыя нiзкiм сонцам, паблiсквалi ружовымi iскрамi. Некалькi стагоў сена, амаль занесеныя белым снегам, стаялi пад гарой. Апошнiя лыжнiкi маленькiмi кропкамi скочвалiся ў далiну. Пры гэтым яны праслiзгвалi па чырвоным сонцы, якое вялiзным шарам яшчэ раз паказалася з-за адхону, - вялiзны ком сухога жару.
- Вы ўчора тут праязджалi? - спытала Пат.
- Праязджалi.
Машына ўскараскалася на вяршыню першай гары. Кёстэр спынiўся. Вiд адсюль зверху быў дзiвосны. Напярэдаднi, калi мы з цяжкасцю прабiралiся праз ледзяны сiнi вечар, мы глядзелi толькi на дарогу.
За горнымi скаламi адкрывалася маляўнiчая далiна. Абрысы далёкiх гор рэзка i выразна вылучалiся на фоне светла-зялёнага неба. Яны свяцiлiся золатам. Залацiстыя плямы, нiбы пыл, ляжалi на заснежаных адхонах вяршынь. Горныя схiлы з кожнай хвiлiнай усё больш набывалi шыкоўны светла-ружовы колер, а сiнiя ценi рабiлiся ўсё цямнейшымi. Сонца стаяла якраз памiж дзвюма полымнымi вяршынямi, а шырокая далiна са сваiмi пагоркамi i схiламi здавалася магутным, нямым, блiскучым парадам перад уладаром, якi вось-вось схаваецца за небакраем. Фiялетавая стужка дарогi вiлася вакол пагоркаў, знiкала, зноў з'яўлялася, зацямнялася на паваротах, прабягала мiма вёсак i ўпiралася якраз на перавале ў небасхiл.
- Так далёка ад вёскi я яшчэ нiколi не была, - сказала Пат. - Гэта дарога вядзе дадому?
- Так.
Яна маўчала, глядзела ўнiз. Потым выйшла з машыны i засланiла даланёй вочы ад сонца.
- А колькi да горада? - спытала яна.
- Каля тысячы кiламетраў. У маi мы паедзем дадому. Ота забярэ нас.
- У маi, - паўтарыла яна. - Божа мой, у маi.
Сонца паволi садзiлася. Далiна ажывала. Ценi, якiя да гэтага нерухома хавалiся ў складках зямлi, пачалi бясшумна вылазiць i паўзцi ўсё вышэй, нiбы сiнiя агромнiстыя павукi. Пахаладала.
- Трэба вяртацца, Пат, - сказаў я.
Яна зiрнула на мяне, i яе твар раптам перамянiўся, нiбы ад болю. Я iмгненна заўважыў, што ёй усё вядома. Яна ведае, што ўжо нiколi не перасячэ гэты бязлiтасны горны ланцуг на гарызонце, яна гэта ведае, але хоча схаваць, так, як i мы хочам схаваць гэта ад яе, але на нейкае iмгненне яна страцiла пiльнасць, i ўвесь зямны боль выглянуў з яе вачэй.
- Давайце яшчэ крыху праедзем, - сказала яна. - Зусiм крышачку ўнiз.
- Паехалi, - сказаў я, зiрнуўшы спачатку на Кёстэра.
Яна села каля мяне на задняе сядзенне, я абняў яе i накрыў нас коўдрай. Машына павольна пачала спускацца ўнiз, у далiну, у ценi.
- Робi, каханы, - шаптала Пат мне на вуха, - здаецца, мы едзем дадому, назад у наша жыццё.
- Праўда, - сказаў я i нацягнуў на яе коўдру да шыi. Чым нiжэй мы спускалiся, тым цямней рабiлася. Пат была ўся ўхутана ў коўдры. Яна засунула руку мне пад сарочку на грудзi, я адчуваў яе руку целам, а потым яе дыханне, яе вусны, а потым - слёзы.
Асцярожна, каб яна не заўважыла развароты, Кёстэр павярнуў машыну да рыначнай плошчы наступнай вёскi, апiсаўшы вялiзную дугу, i мы паволi паехалi назад.
Калi мы дабралiся да вяршынi, сонца ўжо зайшло. На ўсходзе памiж воблакамi ўжо плыў бледны i чысты месяц. Мы ехалi назад, ланцугi аднастайна стукалi, перабiраючы зямлю. Зрабiлася вельмi цiха, я сядзеў нерухома, адчуваючы слёзы Пат сэрцам, быццам там крывянiла рана.
Праз гадзiну я сядзеў у холе. Пат пайшла ў свой пакой, а Кёстэр накiраваўся на метэаралагiчную станцыю, каб даведацца пра надвор'е. На дварэ сцямнела, вакол месяца пралегла светлая палоска, за вокнамi панаваў вечар, шэры i мяккi, як аксамiт. Неўзабаве падышоў Антонiа i сеў за мой столiк. За адным з суседнiх столiкаў сядзеў чалавек, круглы, як гарматнае ядро, у грубым шарсцяным пiнжаку i кароценькiх штанах-гольфах. У яго быў твар немаўляцi з адтапыранымi вуснамi i халоднымi вачыма. Круглая чырвоная лысiна блiшчала, як бiльярдны шар. Побач з iм сядзела хударлявая жанчына з глыбокiмi ценямi пад вачыма, з пакутлiвым журботным тварам. Таўстун быў ажыўлены, яго галава ўвесь час круцiлася, ружовыя ручкi ўвесь час абводзiлi плаўныя кругi.
- Цудоўна тут наверсе, проста шыкоўна! Гэтая панарама, гэта паветра, гэта абслуга! Тут сапраўды добра...
- Бернгард, - цiха прамовiла жанчына.
- Дальбог, мне хоць раз так пажыць бы спешчана, так дагледжана... - Ён тлуста рагатнуў. - Ну, хоць ты пакарыстайся...
- Ах, Бернгард, - бездапаможна сказала жанчына.
- А што, а што, - весела зашумеў таўстун. - Лепш i быць не можа! Ты тут нiбы ў раi! Ты ўяўляеш сабе, што робiцца ўнiзе? А мне заўтра трэба зноў у гэтую мiтусню! Радуйся, што ты не бачыш нiчога гэтага. Што ж, я вельмi рады быў убачыць, што табе тут добра.
- Бернгард, мне не добра, - сказала жанчына.
- Але, мiленькая, - завуркатаў Бернгард, - не капрызнiчай! Што я магу сказаць? Увесь час у клопатах, усюды банкруцтвы, падаткi... ну, але працуеш...
Жанчына маўчала.
- Спрытнюга, - сказаў я Антонiа.
- I яшчэ якi! - адказаў той. - Ён прыехаў сюды пазаўчора i не дае жанчыне слова сказаць, дабiваючы яе сваiмi: "Табе тут цудоўна!" Ён не хоча нiчога бачыць, ведаеце, - нi яе страху, нi хваробы, нi адзiноты. Магчыма, ён ужо даўно жыве ў Берлiне з iншай такой самай куляй, як сам, а сюды ездзiць ужо паўгода, выконваючы абавязак, пацiраючы рукi, нахабна жартуючы, думаючы толькi пра сябе. Толькi каб нiчога не чуць! Такое тут не рэдкасць!
- Даўно тут гэтая жанчына?
- Каля двух гадоў.
Гурт маладых людзей са смехам прабег праз хол.
- Вяртаюцца з пошты. Паслалi Роту талеграму.
- Хто гэта - Рот?
- Гэта той, хто ад'язджае першы. Яны тэлеграфавалi яму, што яму нельга ехаць дадому, бо там эпiдэмiя грыпу, i таму трэба яшчэ застацца тут. Звычайныя жарты. За тое, што iм самiм трэба заставацца, разумееце?
Я зiрнуў у акно на шэры аксамiт, якiм былi завешаны горы. "Усё гэта няпраўда, - падумаў я. - Усё гэта нерэальна, такога не можа быць. Тут толькi нейкi тэатр, дзе злёгку iграюць смерць. Калi сапраўды памiрае чалавек, дык гэта жахлiва сур'ёзна". Мне хацелася б дагнаць маладых людзей, паляпаць iх па плячы i сказаць: "Тут жа толькi салонная смерць, цi не праўда, а вы толькi вясёлыя артысты, што iграюць смерць. Пасля вы зноў устанеце, каб пакланiцца. Ад павышанай тэмпературы i жорсткага дыхання не памiраюць. Трэба, каб стралялi, паранiлi каго-небудзь, тады прыйдзе смерць. Мне гэта знаёма..."
- Вы таксама хворы? - спытаў я Антонiа.
- Вядома, - сказаў ён з усмешкай.
- Сапраўды, выдатная кава, - грукатаў побач таўстун. - У нас такой удзень з агнём не знойдзеш.
Кёстэр вярнуўся з метэастанцыi.
- Мне трэба ехаць, Робi, - сказаў ён. - Барометр пайшоў унiз, вiдаць, ноччу пойдзе снег. Тады мне заўтра не прабiцца. Сёння яшчэ праеду.
- Добра. Павячэраем разам?
- Так. Я хуценька ўпакую рэчы.
- Я дапамагу, - сказаў я.
Мы ўпакавалi рэчы Кёстэра i занеслi iх у гараж. Потым вярнулiся, каб паклiкаць Пат.
- Калi што, тэлефануй мне, Робi, - сказаў Ота.
Я кiўнуў галавой.
- Праз некалькi дзён атрымаеш грошы. На першы час хопiць. Рабi ўсё, што неабходна.
- Добра, Ота. - Я павагаўся. - У нас дома ёсць некалькi ампул морфiю. Ты можаш прыслаць iх мне?
- Навошта яны табе?
- Не ведаю, што i як тут будзе. Магчыма, яны не спатрэбяцца. У мяне ўсё яшчэ жыве надзея, насуперак усяму. Але толькi тады, калi бачу Пат. Застаўшыся адзiн, я губляю ўсё. Але я не хачу, каб яна пакутавала, Ота. Не хачу, каб яна ляжала, не адчуваючы нiчога, акрамя болю. Магчыма, яны будуць даваць ёй уколы. Але мне будзе спакайней, калi я буду ведаць, што магу дапамагчы ёй.
- Толькi для гэтага, Робi? - спытаў Кёстэр.
- Толькi для гэтага. Вядома. А то я i не сказаў бы табе.
- Мы засталiся толькi ўдвух, - няспешна сказаў ён.
- Так.
- Добра, Робi.
Мы пайшлi ў кавярню, я прывёў Пат. Мы хуценька павячэралi, неба зацягвалася хмарамi. Кёстэр вывеў "Карла" з гаража, пад'ехаў да пад'езда.
- Бывай, Робi, - сказаў ён.
- I ты, Ота.
- Да пабачэння, Пат. - Ён падаў ёй руку i паглядзеў у вочы. - Вясной я прыеду па вас.
