Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Добры вечар, - сказаў я, адразу вельмi ўзрадаваўшыся.
- Вось i ён, - з годнасцю сказала фраў Залеўскi. - Па кароткай дарожцы ў вячэрнi час, побач чорны кароль на самым даху...
Сабака вырваўся i з брэхам пабег памiж маiх ног у пакой.
- О божа! - крыкнула Пат. - Гэта ж iрландскi тэр'ер!
- Малайцом! - сказаў я. - Некалькi гадзiн назад я гэтага яшчэ не ведаў.
Яна нахiлiлася, i сабака радасна падскочыў да яе.
- Як жа яго завуць, Робi?
- А хто яго ведае... Магчыма, Каньяк, цi Вiскi, цi нешта такое падобнае, калi меркаваць па яго апошнiм гаспадары.
- Ён цяпер наш?
- Наколькi адна жывая iстота можа належаць iншай...
Яна аж задыхалася ад радасцi.
- Мы назавём яго Бiлi, добра, Робi? Калi мама была дзяўчынкай, у яе быў сабака. Яна мне часта расказвала пра яго. Яго звалi таксама Бiлi.
- Тады я ўсё зрабiў як трэба, - сказаў я.
- Ён не брудзiць у пакоi? - спытала фраў Залеўскi.
- У яго радаслоўная як у караля, - заявiў я. - А каралi не брудзяць у пакоях.
- Але пакуль яны малыя... Колькi яму год?
- Восем месяцаў. Гэта адпавядае шаснаццацi чалавечым гадам.
- Ён не падобны да таго, хто не брудзiць, - заявiла фраў Залеўскi.
- Яго проста трэба памыць - i ўсё.
Пат устала i абняла фраў Залеўскi за плечы. Я знямеў ад здзiўлення.
- Я ўсё жыццё марыла пра сабаку, - сказала яна. - Нам можна пакiнуць яго тут, праўда ж? Вы не супроць?
Матухна Залеўскi ўпершыню, колькi я яе ведаў, засаромелася.
- Ну, што ж... няхай сабе, -дазволiла яна. - I карты паказвалi. Нечаканая навiна праз караля ў доме.
- Карты не паказалi, што мы сёння вечарам iдзём на шпацыр? - спытаў я.
Пат засмяялася.
- Да гэтага мы яшчэ не дайшлi, Робi. Карты паказвалi цябе аднаго.
Фраў Залеўскi ўстала i забрала карты.
- Можна верыць, можна не верыць, i можна верыць наадварот, як мой Залеўскi. У таго пiковая дзевятка заўсёды паказвала на няшчасце ад вадкасцi. Таму яму i здавалася, што трэба асцерагацца вады. А карты паказвалi не ваду а гарэлку i пiва...
- Пат, - сказаў я, моцна яе абдымаючы, калi тая выйшла. - Як цудоўна: прыходзiш дамоў, i ты тут. Для мяне гэта заўсёды як сюрпрыз. Калi я прабягаю апошнiя сходкi i адчыняю дзверы, сэрца ў мяне заўсёды калоцiцца: няўжо гэта праўда?
Яна з усмешкай зiрнула на мяне. Яна амаль нiколi не адказвала на такiя мае прызнаннi. Я i не мог уявiць сабе ды i не вытрываў бы, калi б яна адказала мне чымсьцi падобным. Я лiчыў, што жанчына не павiнна гаварыць мужчыне пра сваё каханне. У яе ад шчасця загаралiся вочы, i яны гаварылi больш, чым словы.
Я доўга трымаў яе ў абдымках, я адчуваў цеплыню яе скуры i лёгкi пах яе валасоў... Я абдымаў яе, i, акрамя яе, нiкога не было... Змрок адступiў, яна была са мной, яна жыла, яна дыхала... нiчога не было страчана.
- Мы сапраўды некуды пойдзем, Робi? - спытала яна на самае вуха.
- Нават усе разам, - адказаў я. - I Кёстэр, i Ленц... "Карл" ужо чакае каля парога.
- А Бiлi?
- Вядома, i Бiлi з намi. Без яго куды мы падзелi б рэшткi вячэры? Цi ты ўжо павячэрала?
- Не яшчэ. Я чакала цябе.
- Але не трэба мяне чакаць. Нiколi. Гэта жудасна - чакаць чаго-небудзь.
Яна пахiтала галавой.
- Ты не разумееш, Робi. Жудасна бывае толькi тады, калi няма чаго чакаць.
Яна ўключыла святло каля люстэрка.
- Цяпер я пачынаю апранацца, а то не паспею. Ты таксама пераапранешся?
- Потым, - сказаў я. - Я хутка спраўлюся. Дазволь мне пабыць тут...
Я падазваў сабаку i сеў у крэсла каля акна. Я любiў сядзець вось так моўчкi i глядзець на Пат, калi яна апраналася. Нiколi я не адчуваў так востра таямнiчасцi неспазнанага адвеку ў жанчыне, як у гэтых рухах каля люстэрка, гэтым раздумлiвым назiраннi за сабой, гэтым паглыбленнi ў самую сябе, гэтым непрыкметным вяртаннi ў падсвядомае самаадчуванне жаноцкасцi. Я не мог сабе ўявiць, каб жанчына апраналася, бесклапотна размаўляючы i смеючыся. А калi такое i здаралася, то ёй не хапала таямнiчасцi i няўлоўнай чароўнасцi, якая, здаецца, увесь час знiкае. Я любiў у Пат яе мяккiя i ўсё-такi гнуткiя рухi перад люстэркам. Як цудоўна было назiраць за ёй, калi яна падбiрала валасы цi далiкатна i асцярожна падносiла аловак, як стралу, да броваў. Тады яна ў нечым была падобная да казулi, i да танклявай пантэры, i да амазонкi перад боем. Яна забывала пра ўсё на свеце, яе твар быў сур'ёзны i засяроджаны, яна ўважлiва i спакойна трымалася перад сваiм адлюстраваннем, i калi зусiм блiзка нахiлялася да яго, здавалася, што гэта ўжо не адлюстраванне, а быццам са змроку рэчаiснасцi i тысячагоддзяў дзве жанчыны смела i пранiзлiва глядзяць адна адной у вочы адвечным мудрым позiркам.
Свежы подых вечара з могiлак наплыў праз адчыненае акно ў пакой. Я сядзеў цiха, я нiчога не забыў з таго, што было пасля полудня, я ўсё добра памятаў. Але калi я паглядзеў на Пат, я адчуў тупую жалобу, якая была ўва мне, нiбы апушчаны камень, як яна ўвесь час мяняецца на дзiкую надзею i дзiўна змешваецца з ёю, як адно пераходзiць у другое - жалоба, надзея, вецер, вечар i прыгожая дзяўчына памiж асветленымi люстэркамi i лямпамi; у нейкi момант у мяне з'явiлася дзiўнае пачуццё, быццам гэта i ёсць жыццё ў самым глыбокiм сэнсе слова, а магчыма, i шчасце: каханне з такiм болем, страхам i маўклiвым веданнем.
XIX
Я з машынай чакаў на стаянцы. Пад'ехаў Густаў i заняў чаргу за мной.
- Як пажывае сабака? - спытаў ён.
- Выдатна, - сказаў я.
- А ты?
Я незадаволена махнуў рукой.
- Я таксама жыў бы выдатна, калi б больш зарабляў. Уявi сабе: сёння дзве ездкi - па пяцьдзесят пфенiгаў.
Ён кiўнуў.
- Справы iдуць усё горш. Куды нi кiнь. А што яшчэ будзе!
- А мне так трэба зарабiць! - сказаў я. - Менавiта цяпер! Шмат грошай!
Густаў паскроб скiвiцу.
- Шмат грошай! - Ён зiрнуў на мяне. - Шмат нiдзе не заграбеш, Роберт. Толькi спекуляцыяй. А можа, паспрабаваць на таталiзатары? Сёння - конныя скачкi. Я нядаўна паставiў на Аiду i выйграў у дваццаць восем разоў больш, чым паставiў.
- Дзе б нi зарабiць. Галоўнае, што ёсць шанец.
- Ты гуляў калi-небудзь?
- Не.
- Тады ў цябе шчаслiвая рука. Трэба паспрабаваць. - Ён глянуў на гадзiннiк. - Паехалi? Яшчэ паспеем.
- Добра. - Пасля таго як я набыў сабаку, я пачаў давяраць Густаву.
Бюро для закладаў знаходзiлася ў даволi прасторным памяшканнi. Справа стаяў рабочы кiёск, злева - таталiзатар. Уся вiтрына была ўвешана зялёнымi i ружовымi спартовымi газетамi i аб'явамi пра скачкi, надрукаванымi на машынцы. Уздоўж адной сцяны цягнулася стойка з двума пiсьмовымi прыборамi. За стойкай гаспадарылi тры мужчыны. Адзiн увесь час нешта крычаў у слухаўку, другi бегаў туды-сюды з паперкамi ў руках, а трэцi, без пiнжака, у сарочцы з закасанымi рукавамi i капелюшы на самай патылiцы, запiсваў стаўкi, трымаючы ў зубах тоўстую чорную цыгару.
Яго кашуля бiла ў вочы фiялетавым агнём.
На маё здзiўленне, жыццё тут бурлiла ваўсю. Тут былi толькi "дробныя наведнiкi" - рамеснiкi, рабочыя, чыноўнiкi, некалькi прастытутак i сутэнёраў. Як толькi за намi зачынiлiся дзверы, да нас падскочыў чалавек у брудных шэрых гамашах, шэрым капелюшы i парваным шэрым сурдуце.
- Фон Бiлiнг. Даю парады! Без промаху!
- На тым свеце параiш! - адказаў Густаў, твар якога тут раптам перамянiўся.
- Толькi пяцьдзесят пфенiгаў, - не здаваўся Бiлiнг. - Асабiста знаёмы з трэнерамi. З даўнiх часоў, - дадаў ён, злавiўшы мой позiрк.
Густаў ужо чытаў спiсы коней.
- Калi выходзiць Атэйль? - крыкнуў ён у бок стойкi.
- У пяць гадзiн, - праквакаў памочнiк.
- Фiламена, няўклюда, - прабурчаў Густаў. - Казённая кляча... - Ён ад хвалявання пакрыўся потам. - Хто наступны?
- Хопэргартэн, - сказаў нехта каля яго.
Густаў працягваў вывучаць спiс.
- Для пачатку мы з табой паставiм па дзве маркi на Трыстана. Ён пераможа, - заявiў ён мне.
- А ты хоць штосьцi петрыш у гэтым? - спытаў я.
- Петру? - перапытаў Густаў. - Тут я ведаю кожны капыт.
- I вы ставiце на Трыстана? - спытаў нехта побач. - Старанная Лiзхен, сябра, вось адзiны шанец. Я ведаю Джонi Бэрнса асабiста.
- А я, - агрызнуўся Густаў, - сам гаспадар стайнi, адкуль Старанная Лiзхен. Я лепей ведаю.
Ён крыкнуў чалавеку за стойкай нашы стаўкi. Мы атрымалi квiток i селi ў кавярнi, дзе стаяла некалькi сталоў i крэслаў. Мiма нас у паветры лёталi розныя iмёны. Некалькi рабочых абмяркоўвалi коней у Нiцы, два паштовыя чыноўнiкi вывучалi прагноз надвор'я ў Парыжы, а нейкi фурман пахваляўся, што i ён калiсьцi быў наезднiкам. Толькi таўстун з прычоскай-"вожыкам" сядзеў моўчкi за сваiм столiкам i паглынаў булачкi. А яшчэ два стаялi, прыхiлiўшыся да сцяны, i прагна глядзелi на яго. У руках у iх былi бiлеты, але твары былi такiя запалыя, быццам некалькi дзён яны нiчога не елi.
Зазвiнеў тэлефон. Усе прыслухалiся. Памочнiк выкрыкнуў мянушкi коней. Пра Трыстана нiчога не было чуваць.
- Лiха яго забяры! - сказаў Густаў, зачырванеўшыся. - Саламон прыйшоў першы! I хто б мог падумаць? Можа, вы? - злосна спытаў ён прыхiльнiка Стараннай Лiзхен.
- Вы таксама аказалiся сярод тых, што "затым прыйшлi"...
Каля нас з'явiўся фон Бiлiнг.
- Панове, каб паслухалiся мяне... я вам сказаў бы: Саламон! Толькi Саламон! Можа, на наступны забег...
