Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- З табой вельмi хораша, Пат, - сказаў я. - Я згадзiўся б тыднямi не выходзiць адсюль, каб забыцца пра ўсю будзённую мiтусню.
Яна ўсмiхнулася.
- Быў час, калi я ўвогуле не спадзявалася выйсцi адсюль.
- Калi?
- Калi хварэла.
- Гэта iншая справа. А што ў цябе было?
- Нiчога страшнага. Мне трэба было паляжаць. Я, мусiць, занадта хутка расла, а ела мала. У час вайны i пасля яе жылося бедна.
Я кiўнуў.
- I колькi часу ты ляжала?
Яна на момант завагалася.
- Каля года.
- Але ж гэта вельмi доўга.
Я ўважлiва паглядзеў на яе.
- Усё даўно мiнулася. Але ў той час мне здалося, што прайшло цэлае жыццё. Ты аднойчы ў бары распавядаў мне пра твайго сябра Валянцiна. Быццам пасля вайны ён нiяк не можа забыць, што жывы i якое гэта шчасце. I што пасля гэтага яму ўсё астатняе - абыякава.
- Ты добра запомнiла, - сказаў я.
- Бо мне гэта зразумела. З таго часу я таксама лёгка радуюся. Мне здаецца, што я вельмi павярхоўная.
- Павярхоўныя толькi тыя людзi, якiм здаецца, што яны не такiя.
- Я, напэўна, такая. Я не вельмi разбiраюся ў жыццi. Я разумею толькi прыгажосць. Вось гэты бэз ужо робiць мяне шчаслiвай.
- Гэта не павярхоўнасць, гэта самая высокая фiласофiя.
- Толькi не ў мяне. Я павярхоўная i легкадумная.
- Я таксама.
- Але не такi, як я. Ты надоечы нешта сказаў пра прайдзiсветаў. Я сапраўдная прайдзiсветка.
- Я так i думаў, - сказаў я.
- Так, так. Мне ўжо даўно пара змянiць кватэру, нечаму навучыцца i зарабляць грошы. А я ўсё адсоўвала гэта на потым. Мне карцела пажыць так, як хочацца. Не разважаючы, цi разумна я раблю. Я так i дзейнiчала.
Я засмяяўся.
- Чаму ў цябе пры гэтым такi ўпарты выгляд?
- Таму што ўсе мне казалi, што так жыць - бязмежная легкадумнасць. Лепш было б сабраць крыху грошай, знайсцi сабе месца i працу. А мне хацелася жыць лёгка i радасна, а не прыгнечана, i рабiць, што захочацца. Так было пасля смерцi мамы i пасля маёй працяглай хваробы.
- У цябе ёсць браты, сёстры? - спытаў я.
Яна пахiтала галавой.
- Я так i думаў. Iнакш цяжка ўявiць сабе, - сказаў я.
- Ты лiчыш, што я паводзiла сябе легкадумна?
- Не, мужна.
- Ах, мужнасць... я не вельмi мужная. Мне часамi бывала вельмi страшна. Такi страх бывае ў чалавека ў тэатры, якi ведае, што сядзiць не на сваiм месцы, i ўсё-такi не ўстае.
- I тым не менш ты была мужная, - сказаў я. - Мужнасць тады i праяўляецца, калi страшна. Акрамя таго, ты паводзiла сябе разумна. Ты магла б дарма патрацiць грошы. А так ты хоць штосьцi атрымала. Чым ты займалася?
- Шчыра кажучы, нiчым. Жыла, i ўсё.
- Малайчына! Лепш не прыдумаеш.
Яна ўсмiхнулася.
- Скора гэтаму канец. Неўзабаве я пайду працаваць.
- Куды? Цi не наконт гэтага ў вас была дзелавая сустрэча з Бiндзiнгам?
Яна кiўнула.
- З Бiндзiнгам i доктарам Максам Матушайтам, дырэктарам крамаў грамафоннай кампанii "Электрола". Буду прадаўшчыцай з музычнай адукацыяй.
- Так, - сказаў я. - Нiчога iншага Бiндзiнгу не прыйшло ў галаву.
- Прыйшло, - адказала яна, - але я таго не захацела.
- I я таго яму не параiў бы. Калi ж ты прыступаеш?
- Першага жнiўня.
- Ну, тады яшчэ ёсць шмат часу. Магчыма, мы знойдзем штосьцi iншае. Ва ўсякiм разе: мы твае надзейныя клiенты.
- А ў цябе ёсць грамафон?
- Няма, але я абавязкова адразу ж куплю. Пакуль што, праўда, мне ўсё гэта не падабаецца.
- А мне падабаецца, - сказала яна. - Я ж нiчога не ўмею. А з таго часу, як ёсць ты, усё стала для мяне нашмат прасцей. Але не варта было нiчога табе расказваць.
Яна бегла зiрнула на мяне.
- Добра, Робi, - сказала яна. Потым устала i падышла да тумбачкi. - Ты ведаеш, што ў мяне ёсць? Ром. Здаецца, добры ром.
Яна паставiла на стол чарку i запытальна зiрнула на мяне.
- Добры ром, я ўжо чую носам здалёку, - сказаў я. - Але, Пат, цi не лепш табе быць больш ашчаднай, каб крыху адцягнуць з грамафонамi?
- Не, - адказала яна.
- Таксама правiльна, - сказаў я.
Ром, як я вызначыў па колеру, быў разбаўлены, Прадавец, вiдавочна, падмануў Пат. Я выпiў чарку.
- Вышэйшы клас, - сказаў я. - Налi мне яшчэ адну. Дзе ты яго купiла?
- У краме на рагу.
"Ага, - падумаў я, - вядома, у заклятай краме далiкатэсаў". Я рашыў сабе пры выпадку зазiрнуць туды i пагаварыць з тым тыпам.
- Мне, мусiць, пара iсцi, Пат? - спытаў я.
Яна зiрнула на мяне.
- Яшчэ не...
Мы стаялi каля акна. Унiзе мiгцелi лiхтары.
- Пакажы мне сваю спальню, - сказаў я.
Яна адчынiла дзверы i ўключыла святло. Я спынiўся каля дзвярэй, зазiраючы ў пакой. Думкi ў галаве пераблыталiся.
- Вось гэта твой ложак, Пат... - нарэшце сказаў я.
Яна ўсмiхнулася.
- Дык а чый жа яшчэ, Робi?
- Сапраўды! - Я падняў вочы на яе. - А вунь i тэлефон. Вось я ўсё ведаю. Цяпер я пайду. Бывай, Пат.
Яна паклала рукi мне на скронi. Як цудоўна было б застацца цяпер, гэтым надвячоркам, блiзка-блiзка адзiн каля аднаго пад мяккай сiняй коўдрай у спальнi... Але нешта было такое, што стрымлiвала мяне. Не, гэта было не сумненне, i не страх, i не асцярожнасць... а проста пяшчота, вялiзная пяшчота, якая перамагала страсць...
- Бывай, Пат, - сказаў я. - У цябе было цудоўна. Намнога лепш, чым ты сабе, магчыма, уяўляеш. I ром, i тое, пра што ты падумала...
- Але ж гэта так проста...
- Але не для мяне. Я так не прывык.
Каморка ў фраў Залеўскi. Я хвiлiнку пасядзеў. Мне не падабалася, што Пат нечым была абавязана Бiндзiнгу. Нарэшце я пайшоў праз калiдор да Эрны Бёнiг.
- Я прыйшоў па справе, - сказаў я. - Якi попыт на жаночую працу, Эрна?
- Ну i пытанне, - адказала яна. - Нi з таго нi з сяго! А ўвогуле: безнадзейна.
- Нiчога нельга зрабiць? - спытаў я.
- А кiм?
- Сакратар, асiстэнтка...
Яна махнула адмоўна.
- Сто тысяч без месца. Цi няма ў дамы незвычайных здольнасцей?
- Надзвычай прыгожая знешнасць.
- Колькi лiтар? - спытала Эрна.
- Што?
- Колькi лiтар яна друкуе за хвiлiну? На якiх мовах?
- Не ведаю, - сказаў я, - але цi ведаеце... для прадстаўнiцтва.
- Дарагi хлапчына, - адказала Эрна, - я ўжо чую: дама з добрай сям'i, зведала лепшыя днi, цяпер вымушана i г. д. Безнадзейна, кажу вам. У крайнiм выпадку, калi ёй нехта асаблiва зацiкавiцца i прыладзiць куды-небудзь. Вы ж ведаеце, за што. Але ж так прыстроiць вы не хочаце?
- Смешнае пытанне, - сказаў я.
- Не такое смешнае, як вам здаецца, - не пагадзiлася Эрна з доляй горычы ў голасе. - Мне вядомыя iншыя выпадкi. - Мне прыпомнiлася справа з яе шэфам. Але я хачу даць вам параду, - працягвала яна. - Пастарайцеся зарабляць на дваiх. Гэта самае простае рашэнне. Жанiцеся.
- Было б някепска, - сказаў я i засмяяўся. - Хацелася б верыць, што я здольны на такое.
Эрна дзiўна зiрнула на мяне. Пры ўсёй сваёй энергiчнасцi яна раптам здалася мне старэйшай, быццам прывялай.
- Давайце я вам штосьцi раскажу, - сказала яна. - Я жыву добра, i ў мяне ёсць i непатрэбныя рэчы. Але паверце мне: каб нехта прыйшоў i прапанаваў мне жыць разам - сумленна, па-сапраўднаму, я пакiнула б тут усе гэтыя транты i пераехала б з iм у любую галубятню, калi б на тое пайшло.
На яе твары з'явiўся ранейшы выраз.
- Ну, але забудзем пра гэта - у кожным чалавеку ёсць кропелька сентыментальнасцi. - Яна падмiргнула мне праз дым цыгарэты. - Пэўна, i ў вас ёсць.
- Дзе там... - адказаў я.
- Ну, ну, - сказала Эрна. - Яна авалодвае чалавекам часцей за ўсё знянацку...
- Але не мной, - запярэчыў я.
Да васьмi гадзiн я пратрываў у сваёй каморцы, потым мне абрыдла сядзець аднаму, i я пайшоў у бар, каб сустрэць каго-небудзь.
Там быў Валянцiн.
- Сядай, - сказаў ён. - Чаго вып'еш?
- Рому, - адказаў я. - Да рому з сённяшняга дня ў мяне асаблiвыя адносiны.
- Ром - малако салдата, - сказаў Валянцiн. - Дарэчы, ты добра выглядаеш, Робi.
- Праўда?
- Так, ты памаладзеў.
- Ды што ты, - сказаў я. - За тваё здароўе, Валянцiн.
- На здароўе, Робi.
Мы паставiлi чаркi на стол i глянулi адзiн на аднаго. Потым разам засмяялiся.
- Стары, - сказаў Валянцiн.
- Сябрук, каб цябе... - адказаў я. - Чаго вып'ем яшчэ?
- Паўторым.
- Выдатна.
Фрэд налiў.
- За тваё здароўе, Валянцiн.
- На здароўе, Робi.
- Шыкоўнае выслоўе - на здароўе, праўда?
- Усiм словам слова.
Мы паўтарылi яго яшчэ некалькi разоў. Потым Валянцiн пайшоў.
Я застаўся. Акрамя Фрэда, нiкога не было. Я разглядаў старыя, асветленыя геаграфiчныя карты, караблi з пажоўклымi ветразямi i думаў пра Пат. Мне хацелася патэлефанаваць ёй, але я прымусiў сябе не рабiць гэтага. Я i не хацеў так шмат думаць пра яе. Я хацеў прыняць яе як нечаканы шчаслiвы падарунак, якi як прыйшоў, так i пойдзе - i не больш. Я не хацеў даваць месца думцы пра нешта большае. Я занадта добра ведаў, што любое каханне iмкнецца да вечнасцi i што ў гэтым яго вечныя пакуты. Няма нiчога вечнага. Нiчога.
- Налi мне яшчэ чарку, Фрэд, - сказаў я.
У бары з'явiлiся мужчына i жанчына. Каля стойкi яны выпiлi кактэйль з лiкёру i фруктовых сокаў. Жанчына выглядала зморанай, мужчына - прагным. Яны неўзабаве пайшлi.
Я выпiў чарку. Магчыма, было б лепш, каб я аполуднi не хадзiў да Пат. Я не мог пазбавiцца ад вобраза - пакой, якi ахутваецца паўзмрокам, мяккiя сiнiя вечаровыя ценi i прыгожая дзяўчына, якая, уладкаваўшыся на канапе, сваiм нiзкiм хрыплаватым голасам расказвае пра жыццё i пра жаданне жыць. Што за лiха, я стаў сентыментальны! Але цi не ператварылася ўжо тое, што сёння было нязначнай нечаканай прыгодай, у туман пяшчоты, цi не захапiла яно мяне мацней, чым я спадзяваўся i хацеў, цi не адчуў я сёння, як моцна я ўжо змянiўся? Чаму я пайшоў, чаму не застаўся ў яе, як мне, шчыра кажучы, i хацелася? Ах, трасца, не хачу больш думаць пра гэта, нi пра адно, нi пра другое! Няхай будзе, як будзе, няхай я звар'яцею ад гора, калi страчу яе... А цяпер яна ёсць, пакуль што ёсць, а ўсё астатняе - лухта, да д'ябла ўсё! Цi так важна - падмацаваць крыху жыццё? Усё роўна калi-небудзь накоцiцца вялiзная хваля i злiжа ўсё.
