Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Гэта не наганяе на цябе меланхолii, Фердынанд?
Ён пацiснуў плячыма.
- Не, я раблюся надзвычай цынiчным. Меланхолiкам робiшся, калi думаеш пра жыццё, а цынiкам - калi бачыш, як iм распараджаецца большасць жывых.
- Ну, той-сёй адносiцца да яго больш сур'ёзна.
- Вядома. Але гэтыя не заказваюць маляваць партрэты.
Ён устаў.
- А можа, i добра, Робi, што яны ўвесь час занятыя сваiмi важнымi дробязямi, якiя iх падтрымлiваюць i абараняюць. Пачуццё адзiноты - сапраўднай адзiноты, без iлюзiй - прыходзiць перад вар'яцтвам i самагубствам.
Вялiзнае пустое памяшканне плавала ў паўзмроку. У суседнiм пакоi былi чутны крокi. Здавалася, там нехта хадзiў. Гэта была аканомка. Яна нiколi не паказвалася пры нас. Яна нас ненавiдзела, бо ёй здавалася, што мы нацкоўваем на яе Граў. Я пайшоў. Унiзе мяне сустрэў вулiчны шум. Я кiнуўся ў яго, як у цёплую ванну.
XI
Я iшоў да Пат. Я ўпершыню iшоў да яе дамоў. Раней яна сама прыходзiла да мяне альбо я сустракаў яе каля дома, каб разам пайсцi куды-небудзь. Але заўсёды было так, быццам яна прыходзiла ў госцi. Я хацеў ведаць пра яе больш. Я хацеў ведаць, як яна жыве.
Мне прыйшла ў галаву думка, што варта было б прынесцi ёй кветкi. Гэта было лёгка зрабiць. Гарадскi сквер за кiрмашовай плошчай стаяў у буйной квеценi. Я пераскочыў праз агароджу i пачаў аблатошваць белы куст бэзу.
- Што вы там робiце? - раптам прагучаў моцны голас. Я ўзняў вочы. Чалавек, твар якога меў колер бургундскага вiна, з закручанымi сiвымi вусамi глядзеў на мяне з абурэннем. Гэта быў не палiцэйскi i не вартаўнiк. "Вайсковы чын у адстаўцы", - здагадаўся я адразу.
- Не цяжка зразумець, - адказаў я ветлiва. - Я ламаю бэз.
У чалавека на момант адняло мову.
- Цi вы не ведаеце, што гэта гарадскi сквер? - забурчаў ён разгневана.
Я засмяяўся.
- Вядома, ведаю. А вам здаецца, што я пераблытаў яго з Канарскiмi астравамi?
Чалавек пасiнеў. Я спужаўся, каб яго не разбiў паралюш.
- Прэч адсюль, дзяцюк! - закрычаў ён першакласным казарменным голасам. Вы замахваецеся на гарадскую маёмасць. Я здам вас!
Я ўжо наламаў, колькi мне трэба было.
- Тады лавi мяне, дзядуля! - прапанаваў я старому, пераскочыў праз агароджу i знiк.
Перад домам Пат я яшчэ раз агледзеў свой касцюм. Потым я падняўся па лесвiцы i азiрнуўся. Гэта быў новы дом сучаснай архiтэктуры, поўная процiлегласць старому пампезнаму бараку, дзе жыў я. На лесвiцы ляжала чырвоная дарожка. Нiчога падобнага ў панi Залеўскi не было, не гаворачы ўжо пра лiфт.
Пат жыла на трэцiм паверсе. На дзвярах была прымацавана гордая латунная таблiчка: "Эгберт фон Хакэ, падпалкоўнiк". Я доўга ўзiраўся на яе. Потым, перш чым пазванiць, мiжволi паправiў гальштук. Адчынiла дзяўчына ў бялюткай наколцы i гэткiм жа беленькiм фартушку - не параўнаць з нашай касавокай няўдалiцай Фрыдай. Мне зрабiлася няёмка.
- Пан Локамп? - спытала яна.
Я кiўнуў.
Яна правяла мяне праз маленькi пярэднi пакой, а потым адчынiла дзверы. Я не вельмi здзiвiўся б, калi б там перада мной з'явiўся падпалкоўнiк Эгберт фон Хакэ пры поўным парадзе i ўсчынiў бы мне допыт, - такiмi сур'ёзнымi здалiся мне партрэты генералаў, якiя, усе ў ордэнах, зласлiва ўзiралiся ў мяне, цывiльнага. Але тут насустрач мне сваiмi прыгожымi вольнымi крокамi выйшла Пат, i пакой раптам ператварыўся ў востраў цеплынi i весялосцi. Я зачынiў за сабой дзверы i пяшчотна абняў яе. Потым я ўручыў ёй крадзены бэз.
- Вось, - сказаў я. - Гарадское кiраўнiцтва шле вам прывiтанне.
Яна паставiла кветкi ў вялiкую светлую керамiчную вазу, якая стаяла на падлозе каля акна. Я тым часам агледзеўся ў пакоi. Мяккiя прыглушаныя колеры, нешматлiкая старая прыгожая мэбля, светла-блакiтны дыван, пастэльных таноў фiранкi на вокнах, зручныя невялiкiя крэслы, абабiтыя выцвiлым аксамiтам...
- Божа мой, як табе пашэнцiла знайсцi такi пакой, Пат? - сказаў я. Кватарантам жа ў пакой звычайна ставяць па прынцыпе "На табе, божа, што мне нягожа" альбо непатрэбныя падарункi, атрыманыя да дня нараджэння.
Яна асцярожна адсунула ад сцяны вазу з кветкамi. Я ўбачыў яе сагнутую хударлявую шыю, прамыя плечы i танклявыя рукi. Стоячы на каленях, яна была падобная да дзiцяцi. Гэтае дзiця трэба было абараняць. Але рухi ў яе былi як у гнуткага звера, i калi яна потым устала i прыхiлiлася да мяне, гэта ўжо было не дзiця. У яе вачах i ў яе вуснах таiлася запытальнае чаканне i таямнiчасць, якiя мяне збянтэжылi. Я думаў, што iх ужо не iснуе ў гэтым брудным свеце.
Я абняў яе за плечы. Прыемна было адчуваць яе так блiзка.
- Гэта мае ўласныя рэчы, Робi. Кватэра раней належала маёй мацi. Калi мацi памерла, я здала яе, а сабе пакiнула гэтыя два пакоi.
- Дык яна ўсё-такi твая? - спытаў я з палёгкай. - А падпалкоўнiк Эгберт фон Хакэ жыве ў цябе на кватэры?
Яна пахiтала галавой.
- Ужо не мая. Я не змагла ўтрымлiваць яе. Я прадала астатнюю мэблю, а кватэру здала назусiм. Цяпер я тут кватарантка. Але якая табе справа да старога Эгберта?
- Нiякай. У мяне проста натуральны страх перад палiцэйскiмi i штабнымi афiцэрамi. Гэта iдзе яшчэ ад маёй вайсковай службы.
Яна засмяялася.
- Мой бацька таксама быў маёр.
- Маёр - гэта якраз мяжа, - адказаў я.
- Ты знаёмы са старым Хакэ? - спытала яна.
Мяне раптам ахапiла нядобрае прадчуванне.
- Ён нiзкарослы, падцягнуты, з чырвоным тварам, сiвымi вусамi i магутным голасам? Ён любiць шпацыраваць у гарадскiм скверы?
- А! - яна зiрнула на бэз, а потым са смехам перавяла позiрк на мяне. Не, ён высокi, з бледным тварам i ў рагавых акулярах.
- Тады мы з iм незнаёмыя.
- Хочаш пазнаёмiцца? Будзеш прыемна ўражаны.
- Баранi божа! Пакуль што мая кампанiя - механiкi ды кватаранты панi Залеўскi.
Пастукалi ў дзверы. Дзяўчына прывезла нiзенькi столiк на колцах. Тонкi белы фарфор, срэбны паднос з пiрожнымi, другi - з неверагодна маленькiмi бутэрбродамi. Сурвэткi, цыгарэты, чорт ведае што яшчэ - я глядзеў на ўсё, як баран на новыя вароты.
- Злiтуйся, Пат, - сказаў я потым. - Усё як у кiно! Яшчэ на лесвiцы я заўважыў, што мы стаiм на розных сацыяльных прыступках. Ты ж май на ўвазе, што я прывык есцi з тлустай паперыны на падваконнiку фраў Залёўскi, побач з верным прымусам. Злiтуйся з жыхара беднага пансiёна, калi ён, небарака, магчыма, аберне кубачак.
Яна засмяялася.
- Гэтага нельга. Твой гонар спецыялiста па маторах не дазваляе. Ты павiнен быць лоўкi. - Яна ўзялася за збаночак.
- Гарбаты цi кавы?
- Гарбаты цi кавы? А што - ёсць i тое, i тое?
- Ёсць. Глядзi!
- Цудоўна! Як у лепшых рэстаранах! Не хапае толькi музыкi.
Яна нахiлiлася i нацiснула на кнопку маленькага радыёпрыёмнiка, якога я нават не заўважыў.
- Дык чаго табе налiць - гарбаты цi кавы?
- Кавы, голай кавы, Пат. Я - вясковец. А ты?
- Я вып'ю з табой кавы.
- А звычайна ты п'еш гарбату?
- Так.
- Я так i думаў.
- Я ўжо пачынаю прывыкаць да кавы. Пiрожнага хочаш? Цi бутэрброд?
- Тое i тое, Пат. Трэба выкарыстаць магчымасцi. Потым я яшчэ вып'ю гарбаты. Я павiнен пакаштаваць усяго, што ў цябе ёсць.
Яна засмяялася i напоўнiла мне талерку вышэй краёў. Я адмаўляўся.
- Хопiць, хопiць. Не забывай, што паблiзу - падпалкоўнiк. Вайскоўцы любяць, каб нiжнiя чыны трымалiся меры.
- Толькi ў выпiўцы, Робi. Стары Эгберт сам вельмi любiць пiрожнае з вяршкамi.
- I ў камфорце таксама, - запярэчыў я. - Некалi яны нас старанна адвучалi ад яго.
Я катаў столiк туды-сюды. Ён спакушаў на гэта. Ён ездзiў на гумавых колцах па дыване бясшумна. Я агледзеўся. Усё тут было падабрана з густам.
- Так, Пат, - сказаў я. - Вось як жылi нашы продкi.
Яна засмяялася.
- Ну што ты прыдумляеш?
- Я не прыдумляю. Так было.
- Толькi выпадкова я зберагла гэтыя рэчы, Робi.
Я пахiтаў галавой.
- Не выпадкова. I не пра рэчы гаворка. Галоўнае ў тым, што за iмi. Грунтоўнасць. Ты гэтага не зразумееш. Зразумее толькi той, хто страцiў гэта.
Яна паглядзела на мяне.
- Ты таксама мог бы ўсё гэта мець, калi б захацеў.
Я ўзяў яе за руку.
- Але я не хачу, Пат. Вось у чым справа. Тады я сам сабе здаваўся б прайдзiсветам. Наш брат жыве заўсёды на знос. Так мы прывыклi, такi цяпер час.
- Гэта вельмi зручна.
Я засмяяўся.
- Магчыма. Але налi мне крыху гарбаты. Хачу пакаштаваць.
- Не, - сказала яна. - Будзем пiць адно - каву. Але з'еш што-небудзь. На знос дык на знос.
- Цудоўная iдэя. Але цi не разлiчвае Эгберт, палкi аматар пiрожных, што нешта застанецца i яму?
- Магчыма. Але ён павiнен разлiчваць i на помсту нiжнiх чыноў. Гэта якраз у духу часу. Еш спакойна ўсё i не думай пра яго.
Яе вочы гарэлi, яна была надзвычай прыгожая.
- Слухай, - сказаў я. - А ты ведаеш, калi перастаюць жыць да зносу - i не ад нечага шкадавання?
Яна не адказала, а толькi глядзела на мяне.
- Калi я з табой! - сказаў я. - А цяпер без страху i сумнення за зброю супроць Эгберта!
Ранiцай я выпiў толькi кубак булёну ў шафёрскай забягалаўцы. Таму я мог без цяжкасцi з'есцi ўсё, што было на стале. Падбадзёраны словамi Пат, я выпiў таксама ўвесь збаночак кавы.
Мы сядзелi каля акна i палiлi. Вечар чырванню разлiваўся над дахамi.
