Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
Змрок пашарэў. Я ляжаў цiха. Мая рука пад галавой Пат здранцвела, я нiчога не адчуваў. Але я не варушыўся. Толькi тады, калi яна павярнулася ў сне i ўткнулася ў падушку, я змог вызвалiць руку. Я цiхенька ўстаў, пачысцiў зубы i пагалiўся. Адэкалонам я пацёр валасы i патылiцу. Усё было незвычайнае: i шэры паўзмрок пакоя, i думкi, i цёмныя абрысы дрэў за акном. Калi я павярнуўся, то ўбачыў расплюшчаныя вочы Пат. Яна глядзела на мяне. Я сумеўся.
- Хадзем, - сказала яна.
Я падышоў да яе i сеў на край ложка.
- Няўжо гэта праўда? - спытаў я.
- Чаму ты пытаешся?
- Не ведаю. Можа, таму, што ўжо ранiца. Пасвятлела.
- Падай цяпер мае рэчы, - сказала яна.
Я падняў з падлогi тонкую шаўковую бялiзну. Яна была лёгкая, бо яе было мала. Я трымаў яе ў руцэ. "Нават бялiзна незвычайная, - падумаў я. - Тая, хто яе носiць, - таксама незвычайная. Я нiколi яе не зразумею, нiколi".
Я аддаў ёй рэчы. Яна абняла мяне за шыю i пацалавала.
Потым я праводзiў яе дадому. Мы амаль не размаўлялi. Мы крочылi побач мiж срэбнага ранку. Па бруку грукалi малочныя фургоны. З'явiлiся разносчыкi газет. Нейкi стары сядзеў каля дома i спаў. Яго падбародак тросся, нiбы хацеў адвалiцца. Мiма праехалi веласiпедысты, везучы кашы з булачкамi. Над вулiцай павiс пах цёплага свежага хлеба. Высока над намi ў блакiтным небе праляцеў самалёт.
- Сёння? - спытаў я Пат каля дзвярэй дома.
Яна ўсмiхнулася.
- У сем? - спытаў я.
Яна не выглядала зморанай. Яна была свежая, быццам добра выспалася. На развiтанне яна пацалавала мяне. Я пастаяў каля дома, пакуль не ўбачыў, што ў яе пакоi загарэлася святло.
Потым я вяртаўся. Па дарозе мне прыйшло ў галаву шмат прыгожых слоў, якiя я павiнен быў сказаць ёй. Я блукаў па вулiцах i думаў пра тое, што я мог бы сказаць i зрабiць, калi б быў не такi, якi быў. Потым я пайшоў на рынак. Ужо пад'ехалi фургоны з гароднiнай, мясам i кветкамi. Я ведаў, што тут на тыя ж самыя грошы можна купiць удвая больш кветак, чым у крамах. На ўсе грошы, колькi ў мяне было, я купiў цюльпанаў. Яны вельмi прыгожыя, зусiм свежыя, з кропелькамi вады ў чашачках. Я набраў поўнае бярэма. Прадаўшчыца паабяцала мне, што адашле кветкi Пат у адзiнаццаць гадзiн. Абяцаючы, яна засмяялася, а потым дадала яшчэ ладны букет фiялак.
- Не менш чым на два тыднi радасцi вашай даме, - сказала яна. - Толькi час ад часу трэба кiдаць у ваду пiрамiдон.
Я кiўнуў i заплацiў. Потым я няспешна пайшоў дадому.
X
"Форд" гатовы стаяў у майстэрнi. Новага заказу не было. Нам нешта трэба было рабiць. Мы з Кёстэрам пайшлi на аўкцыён. Мы хацелi купiць там з малатка таксi. Таксi можна было з выгадай перапрадаць. Памяшканне для аўкцыёнаў было ў паўночнай частцы горада, у флiгелi ў двары. Акрамя таксi тут прадавалася процьма iншых рэчаў. Некаторыя з iх стаялi пад адкрытым небам. Ложкi, расхiстаныя сталы, пазалочаная клетка з папугаем, якi крычаў: "З богам, каханы!", кнiгi, шафы, стары фрак, табурэткi, посуд - прадметы бядняцкага разбiтага быту.
Мы прыйшлi зарана. Аўкцыянера яшчэ не было. Я корпаўся ў рэчах на двары i ўбачыў некалькi кнiг - зачытаныя танныя экземпляры грэчаскiх i лацiнскiх класiкаў з заўвагамi на палях. На выцвiлых зашмальцаваных старонках цяпер былi не вершы Гарацыя цi песнi Анакрэона - на iх быў крык беднасцi i бездапаможнасцi страчанага жыцця. Уладару гэтых кнiг яны да апошняга моманту былi прытулкам, ён iх бярог, колькi мог, а той, хто здаў iх сюды, дайшоў да ручкi.
Кёстэр з-за маёй спiны глянуў на кнiгi.
- Сумна бачыць такое, праўда?
Я кiўнуў галавой i паказаў на iншыя рэчы.
- I гэта таксама, Ота. Дзеля забавы табурэткi i буфеты сюды чалавек не пацягне.
Мы пайшлi да машыны, якая стаяла ў кутку двара. Лак аблез i выцвiў, але машына была чыстая, нават пад крыламi. Прысадзiсты чалавек з шырокiмi далонямi стаяў непадалёк i тупа глядзеў на нас.
- Ты ўжо агледзеў машыну як след? - спытаў я Кёстэра.
- Учора яшчэ, - адказаў ён. - Даволi старая, але беззаганна дагледжаная.
Я кiўнуў.
- Вiдаць, што так. Машыну мылi сёння ранiцай, Ота. Аўкцыёншчык, пэўна ж, гэтага не рабiў.
Кёстэр пахiтаў галавой i зiрнуў на прысадзiстага.
- Гэта, вiдаць, гаспадар. Ён i ўчора стаяў тут i выцiраў машыну.
- Д'ябальшчына, - сказаў я. - Ён падобны да сабакi, якi трапiў пад колы.
Праз двор да машыны падышоў малады чалавек. Ён быў у палiто з поясам i меў да непрыемнасцi фарсiсты выгляд.
- Гэта, вiдаць, i ёсць тая калымага, - сказаў ён, звяртаючыся не то да нас, не то да таго мужчыны, i пастукаў гачкай па капоце. Я ўбачыў, як у вачах у гаспадара ўспыхнула непрыязнасць.
- Нiчога, нiчога, - велiкадушна апраўдаўся ўладар пояса. - Лак усё роўна ўжо нiкуды не варты. Ганарыстая ламачына. Ёй месца ў музеi, цi не так? - Ён магутна засмяяўся са свайго жарту i глянуў на нас, чакаючы адабрэння. Мы не падтрымалi яго смеху. Ён звярнуўся да гаспадара:
- Што вы хочаце за бабулю?
Чалавек моўчкi пракаўтнуў.
- Як за металалом, так? - балбатаў хлапец у цудоўным настроi. Ён зноў павярнуўся да нас.
- Паны таксама зацiкавiлiся? - I прыцiшаным голасам: - Мы маглi б згаварыцца. Вытаргаваць машыну за бясцэнак, а барыш падзялiць. Навошта гэтым людзям даваць дармавыя грошы! Дарэчы: Гвiда Цiс з фiрмы "Аўгека".
Ён крутнуў сваю гачку i з даверлiвай перавагай падмiргнуў нам.
"Для гэтага дваццацiпяцiгадовага смаўжа няма нiякiх тайнаў", - падумаў я са злосцю. Мне шкада было чалавека, што стаяў каля машыны, i я сказаў:
- Вам бы мець iншае прозвiшча, а не Цiс.
- Магчыма, - згадзiўся ён, усцешаны. Вiдаць было, што ён прывык да камплiментаў за спрыт.
- Вядома, - працягваў я. - Вам лепш было б звацца Смаркач. Гвiда Смаркач.
Ён адхiснуўся.
- Ну, пэўна, - нарэшце вымавiў ён. - Два на аднаго...
- Калi на тое, - сказаў я, - я пайду з вамi адзiн. Куды захочаце.
- Дзякую, - адказаў Гвiда холадна. - Шчыра дзякую! - i падаўся ад нас.
Прысадзiсты мужчына з засмучаным тварам стаяў, быццам яго нiчога не тычылася, i, утаропiўшыся, глядзеў на машыну.
- Не будзем купляць яе, Ота, - сказаў я.
- Тады яе купiць браняносец Гвiда, - запярэчыў Кёстэр. - Мы не зможам дапамагчы чалавеку.
- I праўда, - сказаў я. - I ўсё ж - нешта тут не так.
- А дзе сёння ўсё так, Робi? Павер мне: для чалавека нават лепш, што мы тут. Магчыма, дзякуючы гэтаму ён атрымае за машыну крыху больш. Але я абяцаю табе: калi браняносец не дасць першую цану, я змоўчу таксама.
Прыйшоў аўкцыёншчык. Ён спяшаўся, вiдаць, у яго было шмат спраў. Кожны дзень праходзiла дзесятак аўкцыёнаў. Лёгка жэстыкулюючы, ён пачаў аўкцыён вартых жалю рэчаў. У яго быў жалезны гумар i дзелавiтасць чалавека, якi кожны дзень мае справу з беднасцю, прычым яго самога яна нiколькi не кранае.
Рэчы прадавалiся за грашы. Некалькi перакупшчыкаў забралi амаль усё. Яны нiбы нехаця толькi падымалi палец, сустракаючыся з позiркам аўкцыёншчыка, або хiталi галавой. Але за позiркам аўкцыёншчыка час ад часу сачыла i яшчэ адна пара вачэй... вочы на зняможаным твары пазiралi на пальцы перакупшчыкаў, як на знак божы - з надзеяй i страхам. На таксi заявiлi цану тры чалавекi, i першы сярод iх - Гвiда: трыста марак. Смехатворная цана. Падышоў блiжэй прысадзiсты чалавек. Ён нешта бязгучна шаптаў. Здавалася, што ён хоча прапанаваць сваю цану. Але рука апусцiлася. Ён адступiў назад.
Наступная цана - чатырыста марак. Гвiда пайшоў на чатырыста пяцьдзесят. Узнiкла паўза.
Аўкцыёншчык пазiраў па баках.
- Хто больш? Раз... два...
Гаспадар таксi стаяў з шырока адкрытымi вачамi i панiклай галавой. Здавалася, што ён чакае ўдару па галаве.
- Тысяча, - сказаў Кёстэр.
Я зiрнуў на яго.
- Яна вартая трох, - прамармытаў ён. - Не магу глядзець, як мардуюць чалавека...
Гвiда рабiў нам адчайныя знакi. Ён забыўся на "Смаркача" - справа была важней.
- Тысяча сто, - прагугнiў ён i замiргаў нам. Калi б у яго было яшчэ адно вока на заднiцы, ён мiргаў бы i iм.
- Тысяча пяцьсот, - сказаў Кёстэр.
Аўкцыёншчыка ахапiў азарт. Ён прытанцоўваў, як дырыжор, трымаючы ў руцэ малаток. Тут у ход пайшлi не дзве-тры маркi, а зусiм iншыя лiчбы.
- Тысяча пяцьсот дзесяць, - заявiў успацелы Гвiда.
- Тысяча васемсот, - сказаў Кёстэр.
Гвiда пакруцiў пальцам каля лба i здаўся.
Аўкцыёншчык падскочыў. Я раптам падумаў пра Пат.
- Тысяча восемсот пяцьдзесят, - сказаў я нечакана для самога сябе.
Кёстэр здзiўлена павярнуў галаву.
- Пяцьдзесят я дадаю ад сябе, - хутка прамовiў я. - Для... надзейнасцi...
Ён кiўнуў.
Аўкцыёншчык стукнуў малатком - машына наша. Кёстэр адразу заплацiў.
- Дзiўна! - сказаў Гвiда, якi не мог пайсцi проста так i наблiзiўся да нас, быццам нiчога не здарылася.
- Можна было набыць гэтую скрыню за тысячу марак. Трэцяга мы пасадзiлi б адразу.
- З богам, каханы! - прагучаў металёвы голас за яго спiной. Настала чарга папугая ў пазалочанай клетцы.
- Смаркач, - дадаў я.
Гвiда пацiснуў плячыма i знiк.
Я падышоў да былога гаспадара машыны. Цяпер побач з iм стаяла жанчына з бледным тварам.
- Так... - сказаў я.
- Ведаю... - адказаў ён.
- Нам не хацелася гэтага рабiць, - сказаў я. - Але вы атрымалi б тады менш.
