Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
Але да бойкi не дайшло. Густаў нагой падсунуў крэсла i плюхнуўся на яго. Гаспадар паставiў перад iм чарку. Налiлi. Густаў вылiў гарэлку ў сябе. Налiлi яшчэ раз. Густаў скоса зiрнуў на мяне. Ён падняў чарку.
- Будзь здароў, - сказаў ён мне, але твар у яго быў кiслы.
- На здароўе, - адказаў я i выпiў.
Густаў дастаў пачак цыгарэт. Ён працягнуў яго, не гледзячы на мяне. Я ўзяў цыгарэту i даў яму прыпалiць. Потым я заказаў на ўсiх па падвойнай порцыi гарэлкi. Мы выпiлi. Густаў зноў збоку глянуў на мяне.
- Дурнiла, - сказаў ён, але ўжо нармальным тонам.
- Неданосак, -адказаў я гэтаксама.
Ён павярнуўся да мяне.
- Удар быў удалы...
- Выпадкова... - Я паказаў яму вывiхнуты палец.
- Не пашанцавала, - хмыкнуў ён. - Мiж iншым, мяне завуць Густаў.
- Мяне - Роберт.
- Добра. Значыць, парадак, Роберт? Мне здалося, што ты - хлопчык ад мамiнай спаднiцы.
- Парадак, Густаў.
З гэтага часу мы пасябравалi.
Наша чарга павольна рухалася. Акцёру, якога звалi Томi, жудасна пашанцавала: натрапiўся пасажыр да вакзала. Густаў за трыццаць пфенiгаў павёз некага да рэстарана. Ён як не лопнуў ад злосцi - за дзесяць пфенiгаў "навару" зноў станавiцца ў хвост. Мне трапiлася нешта незвычайнае - старая ангелька, якая захацела агледзець горад. Я вазiў яе ледзь не гадзiну. Па дарозе назад я падвёз яшчэ некалькi чалавек. Калi мы ў полудзень сядзелi ў шынку, перакусваючы бутэрбродамi, я ўжо ўяўляў сябе вопытным шафёрам. Кампанiя напамiнала мне пра салдацкае брацтва. Тут сабралiся прадстаўнiкi самых розных прафесiй. Шафёраў было не больш паловы. Астатнiя выпадкова селi за руль.
Даволi замораны, я пад вечар вяртаўся ў двор нашай майстэрнi. Ленц i Кёстэр ужо чакалi мяне.
- Браткi, колькi вы зарабiлi? - спытаў я.
- Семдзесят лiтраў бензiну, - адрапартаваў Юп.
- I ўсё?
Ленц раз'юшана глянуў на неба.
- Дожджык патрэбны! А потым невялiчкая аварыя на слiзкiм асфальце перад самым домам! Без ахвяр. Толькi каб быў рамонт!
- Гляньце! - я растулiў далоню i паказаў трыццаць пяць марак.
- Шыкоўна! - сказаў Кёстэр. - Дваццаць марак прыбытку. Сёння мы iм знойдзем месца! Трэба ж замачыць першы выезд!
- Сёння п'ем лёгкае вiно, - заявiў Ленц.
- Вiно? - здзiвiўся я. - З якой нагоды?
- З намi будзе Пат.
- Пат?
- Не разявай так шырока рот, - сказаў апошнi рамантык. - Мы даўно пра ўсё дамовiлiся. У сем мы заедзем па яе. Яна ўжо ведае. Калi сам не думаеш, трэба нам паклапацiцца. Урэшце, ты пазнаёмiўся з ёю праз нас.
- Ота, - сказаў я, - ты бачыў большага нахабнiка, чым гэты навабранец?
Кёстэр засмяяўся.
- Што ў цябе з рукой, Робi? Ты яе трымаеш неяк бокам.
- Вiдаць, вывiхнуў.
Я расказаў пра Густава.
Ленц паглядзеў руку.
- Вядома! Як хрысцiянiн i адстаўны студэнт медыцыны я папраўлю яе, хоць ты i хам. Пайшлi, чэмпiён-баксёр.
Мы пайшлi ў майстэрню, i Готфрыд, змазаўшы руку вазелiнам, узяўся за яе.
- Ты сказаў Пат, што мы будзем адзначаць наш таксiсцкi аднадзённы юбiлей? - спытаў я.
Ён свiснуў праз зубы.
- Ты саромеешся гэтага, хлапец?
- Заткнiся, - адказаў я, бо ён адгадаў. - Ты сказаў?
- Каханне, - растлумачыў Готфрыд спакойна, - пачуццё цудоўнае. Але яно псуе характар.
- Затое адзiнота робiць нетактоўным, ты - змрочны салiст.
- Такт -гэта маўклiвая згода не заўважаць сумесных памылак, замест таго каб выяўляць iх. Гэта вартыя жалю кампрамiсы. На гэта нямецкi ветэран не пойдзе, дзiця.
- Што б ты зрабiў на маiм месцы, - сказаў я, - калi б нехта выклiкаў таксi i ты ўбачыў, што гэта Пат?
Ён усмiхнуўся.
- Я нiзашто не ўзяў бы з яе платы, сын мой.
Я даў яму таўхаля, так што ён звалiўся з трыножнiка.
- Ах ты, кузурка! Ведаеш, што я зраблю! Сёння я проста паеду па яе на таксi.
- Правiльна! - Готфрыд падняў руку, бласлаўляючы. - Толькi не трацiць волi! Яна даражэйшая за каханне. Але гэта пачынаеш разумець толькi потым. А на таксi ты ўсё роўна не паедзеш. На iм мы прывязём Фердынанда Граў i Валянцiна. Гэта будзе салiдны вялiкi вечар!
Мы сядзелi ў садку невялiчкай прыгараднай карчмы. Падобны да чырвонай паходнi вiльготны месяц плыў над лесам. Мiгцелi цьмяныя кандалябры цвiтучых каштанаў, пах бэзу хмялiў, а вялiкая шкляная чаша з пахучым "вальдмайстрам" перад намi на стале ў вечаровым змярканнi была падобная да светлага апалу, у якi акамулявалася блакiтна-перламутравае святло вечара. Чаша напоўнiлася ўжо чацвёрты раз. Тамадой быў Фердынанд Граў. Пат сядзела каля яго. На грудзях у яе была прышпiлена бледна-ружовая архiдэя - падарунак Фердынанда.
Фердынанд вывудзiў з вiна камара i асцярожна паклаў на край стала.
- Паглядзiце, - сказаў ён. - Якiя крылы! У параўнаннi з iмi любая парча ануча! I такi цуд жыве толькi адзiн дзень - i ўсё! - Ён глянуў на кожнага з нас. - Цi ведаеце, браткi, што самае жудаснае на свеце?
- Пустая чарка, - адказаў Ленц.
Фердынанд адмахнуўся ад яго.
- Самае ганебнае, Готфрыд, мужчыне - быць блазнам.
Потым ён зноў звярнуўся да нас.
- Самае жудаснае, браткi, - гэта час. Час. Iмгненне, у якое мы жывём i якiм, аднак, нiколi не валодаем.
Ён дастаў з кiшэнi гадзiннiк i паднёс яго да вачэй Ленца.
- Вось глядзi, папяровы рамантык! Пякельная машына, якая цiкае i цiкае, i, нiбы рэха, у адказ ёй нястрымна цiкае небыццё. Ты можаш стрымаць лавiну, горны абвал - гэтага не стрымаеш.
- I жадання такога ў мяне няма, - заявiў Ленц. - Я хачу мiрна пастарэць. Акрамя таго, люблю разнастайнасць.
- Чалавек не трывае гэтага, - сказаў Граў, не звяртаючы ўвагi на яго. Чалавек не можа гэтага вытрываць. Вось чаму ён змайстраваў сабе мару. Старую, хвалюючую, безнадзейную людскую мару пра вечнасць.
Готфрыд засмяяўся.
- Самая горшая хвароба свету, Фердынанд, - здольнасць думаць. Яна невылечная.
- Калi б гэтая хвароба была адзiная, ты аказаўся б бессмяротным, - адказаў Граў. - Ты - часовае злучэнне вугляводаў, вапны, фосфару i жалеза, якое на зямлi называецца Готфрыдам Ленцам.
Готфрыд задаволена пасмiхаўся. Фердынанд страсянуў iльвiнай галавой.
- Браты, жыццё - хвароба, а смерць пачынаецца з нараджэння. Кожны ўдых, i кожны выдых, i кожны ўдар сэрца - гэта часцiнкi смерцi... маленькi зрух да скону.
- I кожны глыток, - дадаў Ленц. - За тваё здароўе, Фердынанд! Бывае, памiраць надзвычай лёгка.
Граў падняў шклянку. Па твары яго, як бязгучная навальнiца, праплыла ўсмешка.
- На здароўе, Готфрыд, - жывая блыха ў сыпучым пяску часу. Цiкава, што думала чароўная сiла, якая ўладарыць над намi, ствараючы цябе?
- Гэта яе справа. Мiж iншым, менавiта табе не варта было б так незычлiва гаварыць пра такiя рэчы, Фердынанд. Калi б людзi жылi вечна, ты аказаўся б беспрацоўным, добры стары нахлебнiк смерцi.
Плечы Граў затрэслiся - ён рагатаў. Потым ён звярнуўся да Пат:
- А што вы скажаце пра нас, балбатуноў, вы - маленькая кветачка на бурлiвай вадзе?
Потым мы з Пат iшлi па сцяжынцы саду. Месяц узняўся вышэй, лугi плавалi ў шэрым срэбным тумане. Ценi ад дрэваў доўгiмi чорнымi ўказальнiкамi кiравалi ў невядомае. Мы спусцiлiся да возера, потым павярнулi назад. Па дарозе ўбачылi Готфрыда Ленца. Са складным крэслам ён залез у кусты бэзу. Цяпер ён сядзеў там, i толькi белая галава ды агеньчык цыгарэты свяцiлiся з кустоў. На зямлi перад iм стаяла шклянка i бутэлька з рэштай вiна.
- Вось дык месца! - сказала Пат. - Мiж бэзавай квеценi!
- Можна трываць. - Готфрыд устаў. - Паспрабуйце.
Пат села на крэсла. Яе твар быў ледзь бачны мiж гронак бэзу.
- Я без памяцi люблю бэз, - сказаў апошнi рамантык. - Настальгiя ў мяне пах бэзу. Вясной 1924 года я на злом галавы выехаў з Рыа-дэ-Жанейра толькi таму, што мне прыйшло ў галаву: тут расцвiў бэз. Але калi прыехаў, то ўжо было позна. - Ён засмяяўся. - I заўжды так.
- Рыа-дэ-Жанейра, - Пат падцягнула да сябе галiнку з гронкай. - Вы былi там разам?
Готфрыд запнуўся. У мяне па спiне пацёк халодны пот.
- Паглядзiце, якi месяц! - хутка сказаў я ў той самы момант, заклiнаючы, ступiў Ленцу на нагу. Успыхнуў аганёк цыгарэты, i я ўбачыў, як Готфрыд непрыкметна ўсмiхаўся i падмiргваў мне. Я быў выратаваны.
- Не, мы былi там не разам, - заявiў Готфрыд. - У той час я быў адзiн. Але... як наконт апошняга глытка гэтага ляснога пiтва?
- Больш не хачу, - Пат пахiтала галавой. - Так шмат вiна я не п'ю.
Нас паклiкаў Фердынанд, i мы рушылi да яго. Яго масiўная фiгура засланяла дзверы.
- Хадзем, сябры, - сказаў ён. - Такiм людзям, як мы, ноччу да прыроды няма справы. Ноччу ёй хочацца пабыць адной. Селянiн цi рыбак - iншая справа. А мы, жыхары гарадоў, з iншымi прытупленымi iнстынктамi - лiшнiя. - Ён паклаў руку Готфрыду на плячо. - Ноч - пратэст прыроды супроць чумы цывiлiзацыi, Готфрыд! Прыстойны чалавек доўга не вытрывае такога. Ён заўважыць, што выштурхнуты з маўклiвага кола дрэў, звяроў, зорак i несвядомага жыцця.
Ён усмiхнуўся дзiўнай усмешкай, пра якую нельга было сказаць, вясёлая яна цi сумная.
- Заходзьце, сябры. Пагрэем рукi каля ўспамiнаў. Ах, цудоўны час, калi мы былi хвашчамi i яшчаркамi, пяцьдзесят - шэсцьдзесят тысяч год таму назад... О божа, як мы нiзка апусцiлiся з той пары...
Ён узяў Пат за руку.
