Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга
— Не ведаю, што адказаць. Я пазваню. Абавязкова пазваню.
Мы зайшлі ў ягоны кабінет.
— Ты пакінь мяне аднаго.
Я нерашуча ўзяў у рукі тэлефонную трубку, набраў нумар. Жаночы голас спытаў:
— Вам каго?
— Фалалеева.
— Каманда на трэніроўцы. Ён разам з ёй.
Я выйшаў з кабінета Станіслава Пятровіча і пайшоў, не ведаючы, у які бок. У цяністай алеі я ўбачыў Галю.
— Добры дзень.
— Прывітанне.
Не самы лепшы выпадак для сустрэчы.
— Ты вельмі бледны сёння,— заўважыла яна.
— Шмат бегаў з раніцы. Ты прабач за ўчарашняе... Я гаварыў аб адным, думаў пра другое. Са мной час ад часу здараецца такое. Не звяртай увагі.
— Не трэба пра ўчарашняе. Хочаш паслухаць музыку?
— 3 задавальненнем.
Мы пайшлі ў гасціную, яна села за раяль. Пацяклі, пабеглі хвалі, мяне рванула паперад...
Не паспеў я прыступіць да трэніровак у складзе зборнай, як і ў ёй пачало адбывацца незразумелае. Старшы трэнер Мікалай Фёдаравіч Нікадзімаў (чалавек жорсткі, з уласнай думкай, сваім поглядам на сучасны футбол) счапіўся па незразумелых прычынах з кіраўніцтвам упраўлення футбола, Федэрацыяй, нейкім вялікім начальствам. Ён не мог набраць у каманду некалькі патрэбных ігракоў (сам ён прыехаў у зборную з Ленінграда, а ў каманду цягнулі з усіх сіл прадстаўнікоў маскоўскіх клубаў). Наперадзе былі адказныя матчы за ўдзел у Еўрапейскім чэмпіянаце. Калі я прыехаў, Нікадзімаў паглядзеў на мяне:
— На тваё шчасце, ты лічышся ў мяне амаль што масквічом...
Мы выехалі на некалькі сяброўскіх сустрэч, потым правялі ў Швецыі першы адборачны матч і ледзь выйгралі яго з лікам 2:1. Гол у гэтай сустрэчы быў забіты з маёй падачы, сам я два разы быў на крок ад поспеху. Калі вярнуўся дамоў, даведаўся, што наша каманда (яна павісла недзе ў сярэдзіне табліцы розыгрышу) прайграла два матчы запар, Фалалееў нерваваўся, ён амаль не глядзеў на мяне, калі я зайшоў да яго.
— Добра, што ты ў зборнай. Гэта поспех, я віншую цябе, але тут мне вельмі цяжка.
У наступнай сустрэчы з растаўчанамі (камандай цяжкай, малатэхнічнай) я рваўся з усіх сіл, але на дваццатай мінуце атрымаў траўму. Суддзя паказаў абаронцу, які яўна выбіў мяне з гульні, жоўтую картку, ды якая мне ад гэтага карысць?.. Некалькі тыдняў без гульні. Другі матч зборная праводзіла без мяне.
— Навошта табе гэта трэба?! — здзіўляўся Стас Прануза.— Для цябе ж сёння галоўнае — зборная. Будзеш ірвацца на два франты — загінеш.
Праз дзень пазваніў з Масквы Нікадзімаў:
— Не прапаноўваю ніякіх рэцэптаў, сам не маленькі,— заявіў ён.— Але рызыкаваць ты не маеш права. Цябе не хапала ў чарговым матчы, гэта заўважылі ўсе. А ты хапаеш траўму ў малазначным матчы ад нейкага правінцыяльнага калуна. Прашу задумацца над гэтым...
Фалалееў разумеў, што ў камандзе трэба рабіць нейкія значныя рэформы, але не ведаў, з чаго пачаць. Ды і з кім было працаваць? Трэба было мяняць амаль усю лінію абароны, адчуваліся правалы ў сярэдняй лініі, матч ад матча цяжэў Санька Картавенка, а тым часам лава запасных была амаль пустой. Варта было атрымаць траўму каму-небудзь з асноўнага саставу, як каманду немагчыма было пазнаць — раўназначнай замены нават пасрэдным ігракам не было. Усім было зразумела, што Вішнеўскі адчуваў сябе ў камандзе часовым чалавекам, ён не думаў пра заўтрашні дзень і выкарыстоўваў на поўную сілу тое, што было пад рукамі. Знік ён своечасова, па сутнасці, падставіўшы Фалалеева пад вялікія непрыемнасці. Эдгар часта раіўся са мной, але я не мог нічога падказаць. Мы ўступалі лепшым камандам у хуткасці, фізічнай падрыхтоўцы, а з сярэднімі, як казаў сам Фалалееў, елі адну кашу. Мы выйгравалі без бачных прычын, потым гэтак жа нечакана прайгравалі і ніяк не маглі прабіцца ў вышэйшыя радкі табліцы. Праз дзень у каманду прыязджалі начальнікі самага высокага рангу, адзін з іх нават сказаў, што без перабольшвання футбол з'яўляецца партыйным відам спорту. За гэтымі словамі вялікі сэнс, мы павінны заўсёды думаць пра гэта, калі выходзім на стадыён і глядзім на высокую трыбуну. На што Стас адказаў — трэба ўлічваць і наша набліжэнне да касы, дзе нас часам, а ў апошнія месяцы пастаянна, чакае расчараванне. Начальнік (па выглядзе вельмі хворы чалавек) запэўніў, што кіраўніцтва добра ведае пра праблемы каманды, неўзабаве будуць прыняты адпаведныя рашэнні, каб мы мелі дастойнае забеспячэнне. Фалалееў папрасіў, каб выступіў я. Я сядзеў і думаў пра тое, што сказаць. але ў галаве не было ніводнай разумнай думкі. Я успамінаў словы Нікадзімава пра зборную і думаў, што ён мае рацыю — калі я буду ў поўную сілу марнаваць сябе ў роднай камандзе, дзе побач няма ніводнага дастойнага напарніка, то прапішуся навечна ў бальніцы, а не на футбольным полі.
3 гэтымі думкамі, уласна кажучы, я ўзняўся са свайго месца і пачаў гаварыць пра тое, што ў каманды цяпер не самыя лепшыя часы, але нічога страшнага, усе мы ведаем нямала прыкладаў, калі гульня раптам не атрымлівалася на самых розных прычынах, галоўнае, у нас ёсць жаданне гуляць.
Фалалееў уважліва слухаў мяне (некалькі разоў я паглядзеў на яго), прадстаўнікі кіраўніцтва таксама слухалі, і толькі на тварах некаторых маіх сяброў (асабліва Стаса) блукала ўсмешка. Калі мы ў рэшце рэшт пазбавіліся ад гэтай даволі непрыемнай і напружанай сустрэчы, ён падышоў да мяне і павіншаваў:
— Малайчына! Ну проста сапраўдны залівала! Але на тваім месцы я б сказаў тое самае. Табе на ўсё напляваць, і гэта справядліва...
Я не адразу знайшоўся, што адказаць.
— Мы ж сапраўды можам згуляць як трэба. Толькі...
Стас засмяяўся.
— Увесь сакрэт і ёсць у гэтым «толькі»... Яны прыехалі да нас, пагутарылі і тут жа забылі пра свае абяцанні. А мы ж прафесіяналы і патрабуем да сябе прафесійных адносін.
Прыкладна з тыдзень я залечваў траўму і сачыў за гульнёй з лаўкі запасных. Мне часам даводзілася трымаць Фалалеева за руку, каб ён не выскокваў на поле. Эдгар нагадваў нацягнутую спружыну, пры кожным няўдалым праходзе нашых ігракоў па полі ён пачынаў нешта крычаць, размахваць рукамі.
— Спакойна, спакойна,— гаварыў я яму, але ён быццам не чуў мяне.
За тыдзень каманда рухалася па старой з выбоінамі дарозе — адна нічыя і пройгрыш. Неяк вечарам Фалалееў прыйшоў да мяне дужа засмучаны.
— Зноў дасталося ад кіраўніцтва... Як ты сябе адчуваеш?
— Нармальна. Урач сказаў, што выпусціць на наступную гульню.
— Я не нра гульню. Які ў цябе настрой?
Я са здзіўленнем паглядзеў на Эдгара.
— Нармальны настрой,— адказаў я.— Цяжка без гульні...
Ён уважліва паглядзеў на мяне.
— Я разумею, што цяжка... Сам неаднойчы бываў у тваёй шкуры. Але толькі без гульні ў якой камандзе ты сумуеш?
— Давай лепш не будзем пра гэта... Я ж футбаліст гэткі, як і ты. Калі гуляць, значыць, гуляць незалежна ад каманды, стадыёна, гледачоў...
Я вымавіў гэтыя словы і падумаў пра тое, што нарэшце навучыўся маніць без усялякага напружання.
Ён пайшоў...
У наступнай сустрэчы я нагадваў артыста балета, які старанна абыходзіў супернікаў з адной думкай: толькі б не траўма! Аднак, нягледзячы на гэта, з падачы Стаса я забіў адзіны гол у той сустрэчы. Пасля заканчэння сустрэчы, на традыцыйным разборы, Фалалееў аб’явіў адзнакі за матч (у мяне была адна з самых высокіх — чацвёрка).
— Дзякуючы Паўловічу, ягонаму выдатнаму ўдару, мы атрымалі каштоўныя два ачкі. Але я чакаў ад яго іншай гульні.
Я не пакрыўдзіўся на ягоныя словы і адразу ж пасля гульні кінуўся збіраць чамадан — мяне чакала цікавая паездка са зборнай у ФРГ тэрмінам на два тыдні. Калі мы развітваліся, вочы ў Фалалеева былі сумныя.
— Жадаю табе паспяхова выстуніць, — толькі і сказаў ён.
Ён пайшоў прэч, уцягнуўшы галаву ў плечы. Я не паклікаў яго.
***
У Гамбургу ліў дождж. Бюргераў не надта выцягнеш у такое надвор’е на футбол, нават калі на поле выходзіць любімая каманда. Мы штурхалі мяч па брудным, сырым полі, і за ўсім гэтым спектаклем, які нікому не быў патрэбны, назірала некалькі дзесяткаў гледачоў, відаць, адпетых фанатаў. У перапынку Нікадзімаў зазначыў:
— Я разумею, што вам цяжка, і не патрабую перамогі. Гэта першая наша сустрэча ў турнэ, працуйце на нічыю. Нічыя таксама будзе поспехам. Але не губляйце шанцаў... Галоўнае, біць па варотах. Самі разумееце, мяч слізкі.
Аднак не было ні добрых праходаў ля варот, ні, вядома, удараў. Аднойчы я прабіў з дальняй дыстанцыі, але мяч трапіў у перакладзіну.
У адзін з момантаў (недзе ў сярэдзіне другога тайма) супернікі ўварваліся ў нашу штрафную пляцоўку, абаронцы засталіся ззаду, але варатар выскачыў наперад і нагой выбіў мяч далёка ў поле. Вось і ўсе моманты сустрэчы. Стомленыя, падобныя на шахцёраў, мы паціснулі рукі супернікам, якія таксама былі бясконца шчаслівыя, што гэта непрыемнае выпрабаванне закончылася, і кінуліся хутчэй да раздзявалкі. Няўжо нас чакае гарачы душ! I тут мяне паклікаў Нікадзімаў:
