Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга
Ён дастаў цыгарэты, закурыў. Агледзеў сабраныя ў скрыні рэчы.
— Здаецца, я сам нядаўна пераязджаў з Масквы вось гэтак, як ты. Толькі сітуацыя была іншай — запрасілі ў «Спартак», наабяцалі шмат чаго, а потым два гады амаль што праседзеў у дублі. Вярнуўся дамоў і ў гэты ж сезон увайшоў у зборную.
— А ў мяне ўсё інакш,— сказаў я.— Калі ты хочаш сказаць, што я таксама магу вярнуцца ў зборную...
Ён уздыхнуў.
— Ды цябе з яе ніхто не выкрэсліваў. Ну, паехаў Мельнічэнка з «Дняпра»... Ды такіх, як ён, шмат, а ты ў нас адзін, дарагі мой. Не хачу цябе хваліць, ты сам усё добра ведаеш... Мне патрэбна твая дапамога. Як гэта ні грэшна, але я дзякую лёсу, што ты з’явіўся ў нас. Разумееш... Як бы табе лепш растлумачыць? Я ніколі не разлічваў на фартуну, ніколі не быў з тых, да каго поспех сам бег насустрач. Мяне нават хацелі выключыць з футбольнай школы моладзі. Трэнер сказаў, што з такімі данымі лепш заняцца барацьбой альбо цяжкай атлетыкай. Усё ў мяне ішло, як у вярблюда, за кошт уласнага гарба — і зборная, і гульня на працягу дзесяці гадоў у нашай камандзе, і ўсё астатняе. Я ведаю, што многія здзівіліся, калі пасля Вішнеўскага, вопытнага аса, які шмат пабачыў на сваім вяку, мне даручылі каманду. Я сам разумеў, які цяжар узваліў на свае плечы. I вось — з самага пачатку нічога не атрымліваецца. Не ведаю чаму, можа, я ў нечым памыляюся, можа, скажам так, матэрыял не той, а можа, я мала бадзяюся па кабінетах, каб выбіваць грошы, кватэры, дублёнкі, машыны, усё іншае, без чаго ніхто сёння не хоча гуляць у футбол... Не ведаю. Але выйсце трэба шукаць тэрмінова. Ты ведаеш, як ставяцца да цябе хлопцы, і старэйшыя, і моладзь, ты павінен дапамагчы... Думай пра лінію нападзення, прапануй што-небудзь дзейснае.
— Усё будзе нармальна, Эдгар. Толькі ты пастарайся стрымліваць сябе, хлопцы часта крыўдуюць. Мабілізуй сваю тармазную вадкасць.
Ён усміхнуўся.
— Разумею, але часта не магу падпарадкаваць сябе.
Цераз некалькі гульняў справы ў камандзе пайшлі больш-менш добра, наша тройка — Стас, Картавенка і я забівалі амаль у кожным матчы, мне нялёгка было браць лідэрства на сябе з-за шчыльнай апекі, і я пераключаў нагрузку на хлопцаў. У канцы сезона мы апынуліся на восьмым месцы (не хапіла аднаго ачка, каб увайсці ў шасцёрку), а на пачатку наступнага сезона (да гэтага былі сумныя тыдні адпачынку ў санаторыі) мяне наклікаў Фалалееў і сказаў, што пазванілі са спорткамітэта і запатрабавалі на мяне характарыстыку. Ён спытаў, у сувязі з чым, а яму адказалі, што ў сувязі са зборнай. Эдгар паказаў мне характарыстыку, паклаў руку на плячо:
— А ты мне не верыў...
Вечарам я пазваніў Пранузе, расказаў пра навіну.
— Гэта трэба адзначыць! — закрычаў радасна Стас.— Прашу заказваць добрую вячэру ў якім-небудзь прыстойным месцы.
- Ёсць толькі адно надзейнае месца — мая маленькая кватэра,— адказаў я.
- Так, кватэра сапраўды маленькая, я памятаю, як мы туды загналі цэлы кардэбалет,— засмяяўся Стас.— Можам зрабіць паўтор і на гэты ряз. Да таго ж кампашка змянілася ў лепшы бок — змена пакаленняў, як і ў нашай камандзе.
Аднак я папярэдзіў, што лепш за ўсё абысціся без гэтага — скрынка шампанскага і некалькі самых бліжэйшых сяброў. Стас быў супраць, ён сказаў, што такія вечары не для яго, яму надакучылі за ўсё жыццё мужчынскія твары на зборах, у паездках, і калі ўжо адпачываць, да таго ж з такой нагоды, дык адпачываць па-сапраўднаму.
— Добра, бяры дзяўчат, але толькі не для мяне.
— Я цябе не пазнаю, жывеш, як стары дзед, які расчараваўся ў жыцці,— здзівіўся Стас. — У маёй ёсць адна знаёмая. Выдатная дзяўчына. Праўда, да яе патрэбна адпаведны падыход, але ты ж чалавек, як кажуць, маскоўскага разліву. Ты справішся...
— Давай лепей не будзем пра гэта... А хто твая жонка?
Сам не ведаю, як у мяне вырваліся гэтыя словы. Стас адразу спахмурнеў, і тут я ўспомніў, што з жонкай ён жыве пад адным дахам. Гэта адзінае, што іх аб ядноўвае.
— Прабач, Стас, не крыўдуй...
Вечарам у маёй кватэры сабралася вясёлая кампанія — Санька Картавенка, Стас Прануза, былы ігрок нашай каманды, а цяпер даволі спраўны гандлёвы работнік Сяргей Рунец і некалькі дзяўчат, якіх «выпісаў» Стас. Дзяўчаты даволі хутка накрылі стол, расставілі ўсё як след, а Стас тым часам нашэптваў мне: «Выбірай любую, пакуль не позна». Я прашыпеў нешта накшталт таго, што не магу і не хачу нікога бачыць, а Рунец тут жа заўважыў: «Памятаю, і ў мяне было такое. Стомленасць, браце, вялікія фізічныя і маралыіыя нагрузкі, але потым, калі кінуў футбол, усё гэта прайшло. Нават жонка ўзрадавалася, не кажучы пра іншых». Я нічога не адказаў, а Рунец тым часам узняў бакал з шампанскім і сказаў, што ўсе мы прысутнічаем пры другім нараджэнні чалавека і футбаліста, якога нейкія цёмныя сілы і абставіны хацелі знішчыць, але нічога ў іх не атрымаецца, і наш сябра Кастусь Паўловіч зноў будзе блішчэць у зборнай. Мне ад гэтых слоў зрабілася не па сабе — фальшыва, штучна і непрыемна. Рунца было не пазнаць, некалі я ведаў яго зусім іншым чалавекам. Але прысутным ягоныя словы снадабаліся, усе дружна закрычалі: «Віват!», а Рунец уздыхнуў, перад тым як выпіць: «Сёння жыццё такое, нічога ў ім не зменіш. Кожнага з нас хочуць закапаць як мага глыбей...» Стас імгненна ап’янеў і пачаў танцаваць з даўгалыгай дзяўчынай.
— Якія з’явяцца праблемы, ты не саромся, звяртайся, - сказаў мне Сяргей.— Няма ніякіх праблем — мануфактура, іншае... У мяне да цябе час ад часу таксама могуць з’яўляцца просьбы. Невялічкія, але могуць...
Я не звярнуў асаблівай увагі на ягоныя словы, але сказаў:
— Ды ты ведаеш, мне не трэба нічога. Яшчэ ёсць такі-сякі запас, да таго ж, відаць, пачнуцца паездкі.
Санька махнуў рукой:
— У яго ўсё ў парадку. Гэта нам даводзіцца цяжкавата — ні паездак, ні нармальных прэміяльных. Эдгар лічыць, што сорамна хадзіць па начальстве і выпрошваць усё гэта. Вішнеўскі рабіў таксама нямнога, але ўсё ж такі...
Рунец зірнуў на Саньку, як на малое дзіця.
— А чаго тут здзіўляцца?! — сказаў я.
— Калі вы яшчэ пад стол хадзілі, я з Эдгарам пачынаў гуляць. Так, хлопец ён і тады быў цягавіты, заўсёды ведаў сваю мэту і пёрся да яе, як танк, але што, мой дарагі, зробіш са звілінамі ў галаве. Калі іх усяго тры-чатыры, цяжка разлічваць на што-небудзь. Не ведаю, якія ён дае вам устаноўкі на гульню, але тады ён двух слоў не мог аб’яднаць у сказ. Так што на што-небудзь нечаканае ад яго не разлічвайце.
— Кіньце вы, хлопцы! Эдгар нармальны чалавек. Са сваімі недахопамі, як кожны з нас, але неблагі,— зазначыў я.
Стас вярнуўся на сваё месца, зрабіў глыток шампанскага:
— Я цябе разумею... Ты амаль не залежыш ад Фалалеева, а вось ён цалкам залежыць ад цябе. Паклаўшы руку на сэрца, можна сказаць, што без цябе нас у пярэдняй лініі амаль не было б бачна. Узрост, браце, узрост. Таму Фалалееў носіцца з табой... А нам што? Хутка спектакль закончыцца, і мы з Санькам напоўнім гвардыю «былых людзей», нікому не натрэбных. Але з гэтым можна было б змірыцца, каб у кішэні звінела.
Я ўсміхнуўся.
— Думаю, што ў вашых кішэнях не так ужо і нуста.
Прапуза згадзіўся.
— Тое-сёе, праўдамі-няпраўдамі наскраблі, але жыццё вялікае, разлічваць нам у ім на што-небудзь значнае не даводзіцца... А гэты так званы адданы футболу чалавек Эдгар Фалалееў пра будучае не думае. Ты ўспомні навуковую брыгаду! Вядома, хціўцы былі, але жылі мы пры іх нядрэнна. Добрыя паездкі, валюта, прэміяльныя без роспісу ў ведамасцях. Я за сезон спакойна на машыну нагроб, а колькі апаратуры здаў у камісійны!
— Кіньце вы, хлопцы, пра набыткі,— занудзіўся Рунец.— А то дзяўчаты сумуюць. Трэба было кідацца не ў інстыгут фізкультуры, ваша «акадэмія» нічога не дае, а браць прыклад з мяне. Але нічога, і з вашай адукацыяй можна будзе добра ўладкавацца. А табе, Кастусь, няма чаго рабіць у Мінску. Засохнеш, як асенні ліст. Гані зноў у Маскву. Там — прастора, там — жыццё! Ды і на Фалалеева ты, калі будзеш у зборнай, сілы цалкам выкладваць не зможаш. Успомні мае словы. Не будзе ў цябе такой патрэбы, вось пабачыш.
Мы яшчэ доўга размаўлялі пра футбол, успаміналі самыя розныя гісторыі са свайго жыцця і з жыцця сяброў, пілі шампанскае, танцавалі, і я зусім забыўся пра Рунцовы словы. Але неўзабаве ўспомніў пра іх.
— Я прашу цябе, ты пазвані яму, абавязкова пазвані. У чалавека складаная сітуацыя, а ён столькі зрабіў для цябе ў жыцці.
Я быў на крок ад рашэння, я не мог яго не прыняць. Гэта апошні дзень. Цягнуць болей немагчыма. Я маўчаў.
— Чаму ты маўчыш? — спытаў Станіслаў Пятровіч.
— Не ведаю, што адказаць. Я пазваню. Абавязкова пазваню.
Мы зайшлі ў ягоны кабінет.
— Ты пакінь мяне аднаго.
Я нерашуча ўзяў у рукі тэлефонную трубку, набраў нумар. Жаночы голас спытаў:
— Вам каго?
— Фалалеева.
— Каманда на трэніроўцы. Ён разам з ёй.
Я выйшаў з кабінета Станіслава Пятровіча і пайшоў, не ведаючы, у які бок. У цяністай алеі я ўбачыў Галю.
