Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга
Твар яе хмурнее.
— Пройдзе колькі часу, і ты будзеш сюды прыязджаць і да мяне. Толькі прыязджай, абавязкова.
Мы сядзім моўчкі на драўлянай лаўцы. Я гляджу на цётку Насту і лаўлю сябе на думцы, што не магу ўспомніць яе маладой. Той, некалі знаёмы твар знік пад густой сеткай зморшчын, засталіся на ім адны вочы. Я ўглядаюся ў іх, успамінаю маці і думаю, дзе мне ўзяць сілы для заўтрашняга матча? Усе будуць з цікавасцю назіраць за мной у новай якасці — супернікі, сябры па камандзе, Фалалееў, Васільеў, тысячы балельшчыкаў. Кожны з іх будзе рабіць свой вывад. Вядома, з рознымі мэтамі... I ў той жа час я адчуваю ў кожнай мышцы стому, хоць стомаю гэта не назавеш. Уражанне такое, што абыякавасць ахінула ўсё цела, і я ніяк не магу яе перамагчы. Але ёсць яшчэ вечар, ёсць ноч. Я папрасіў у Фалалеева дазволу пераначаваць дома, а не на спартыўнай базе, хоць гэта выключалася цалкам.
— Зразумейце, дома я адпачну як след, выключу тэлефон... Замкнуся на ўсе замкі...
— Ты гэта сур’ёзна, ты нічога не выдумляеш? — пытаецца Фалалееў і з недаверам паглядае на мяне.
— Слова гонару.
— Ніякіх сюрпрызаў не будзе?
— Можаш не сумнявацца,— адказваю я.— Для мяне заўтрашні матч, можа, самы адказны ў жыцці.
Ён задумаўся, потым сказаў, што ён задаволены маім настроем і разуменнем таго, што адбываецца, сказаў, што яшчэ ўчора, у час нашай размовы, яму здалося, што я цалкам не ўсведамляю апошнія падзеі ў маім жыцці.
— Амаль усё ўсведамляю, — адказаў я.— Толькі не разумею, хто і чаму націскае на клавішы.
— Выдумляеш, якія яшчэ клавішы?
— Ды гэта так... Вобразнае параўнанне.
Ягоны мозг імгненна пераварыў інфармацыю. Калі Фалалееў пачынае гаварыць, то незнаёмага чалавека спачатку можа і расчараваць. 3 гаворкай у яго не ўсё атрымліваецца, не балбатун, а вось мозг працуе, як электронная машына.
— Хто націскае на клавішы?! Я і сам не ведаю. Калі Вішнеўскі пайшоў, нечакана для ўсіх справы наладзіліся. Чаму? Ён што, горшы трэнер? Наадварот — мне да яго паўзці яшчэ дзесяткі гадоў. А потым нешта зламалася ў механізме. Сам не разумею што... Валімся з кожнай гульнёй, далей няма куды, і раптоўна сярод поўнай безнадзейнасці выйграём у моцнага суперніка, потым аддаём ачкі слабому.
— Няма каму забіваць,— адказаў я.— Цягнуць мяч да самых варот, а потым не ведаюць, што з ім рабіць.
Фалалееў на момант задумаўся.
— Гэта, як бы табе лепш растлумачыць, дэталі. Ёсць яшчэ нешта такое, што я не магу памацаць рукамі. Увесь час галоўная сутнасць нібыта выслізгвае. Хоць сёння лепш не гаварыць пра гэта. Сам хутка ўсё зразумееш і, снадзяюся, дапаможаш мне зразумець. А сёння можаш спаць, толькі, прашу цябе, без фокусаў. Раніцой сам заеду па цябе.
Я падзякаваў яму. Не хацелася перад гульнёй чуць роспыты сяброў і тым больш адказваць на іх. Дзіўна, але абыякавасць да ўсяго, што адбывалася, змянілася раптоўным спакоем. Я сядзеў перад тэлевізарам (відэамагнітафон застаўся ў Маскве), слухаў навіны, піў чай і думаў, што заўтра буду гуляць не горш, чым звычайна. Раптам у дзверы пазванілі. Хто б гэта мог быць? Я падумаў, адбылася памылка — нехта пераблытаў дзверы. Але памылкі не было. На парозе стаяў Ярэмчанка.
— Добры вечар,— паздароўкаўся ён.— Ты адзін?
— Адзін.
— Прабач, што без званка. Ішоў міма і не мог не зазірнуць.
Ён скінуў куртку. Я ўбачыў, ён яшчэ больш пастарэў, нават паменшыў у росце.
— Значыцца, вярнуўся...
— Вярнуўся, хоць і не планаваў. Тут такое адбылося, што...
Ён спыніў мяне:
— Разумею, табе непрыемна расказваць... I няма патрэбы. Я размаўляў па тэлефоне з Вішнеўскім, ён раіўся, як паступіць у гэтай сітуацыі з табой. Я падказаў рашэнне, якое было прынята...
— Дзякуй, Валерый Гаўрылавіч. Хоць усё гэта для мяне...
— Разумею. Я не ведаю, што там у цябе адбылося, як ты сеў за руль нецвярозы... Але хачу сказаць, што гэткія эксперыменты павінны быць выключаны назаўсёды. Ты нават яшчэ не ўсярэдзіне, а на самым пачатку шляху. Таму больш халоднага, цвярозага разліку. Інакш можна скаціцца ў такую яму, што не выберашся. Прыкладаў табе прыводзіць не буду, сам ведаеш не горш ад мяне. Некаторыя імёны мы забылі, быццам іх не было ніколі. А маглі застацца!
— Усіх забываюць,— махнуў я рукой.— I тых, хто не зваліўся з п’едэстала, і тых, хто зваліўся. Ва ўсіх адзін фініш...
Валерый Гаўрылавіч сказаў:
— Ты гэта кінь... Паглядзі на Фалалеева. Я, шчыра кажучы, ніколі не думаў, што ён праб’ецца ў трэнеры. Гуляў ён на добрую «чацвёрку», асаблівых зорак не хапаў, хоць у зборнай набываў неаднойчы. Поспех яму насустрач, скажам, як табе, не бег. А чалавек вучыўся, прыглядаўся і вось — старшы трэнер. А дзе ягоныя больш разумныя сябры? У лепшым выпадку ў футбольнай школе адбываюць. А многія наогул нідзе... Праўда, цяжка яму цяпер, але каму ў футболе лёгка?
Я спытаў:
— Што з камандай? Нядаўна гуляла як след, а цяпер быццам падмянілі. Я глядзеў некалькі апошніх матчаў.
Ярэмчанка задумаўся.
— Як бы табе сказаць... Вішнеўскі націскаў на атлетычную гульню, на так званы адкрыты футбол. У камандзе цаніліся больш бегуны, чым тэхнічныя ігракі. Многія, як ты сам ведаеш, таму і пайшлі ад нас. Фалалееў зразумеў, што на гэтым доўга не пратрымаешся. Атлетычны футбол гэта добра, але прыгожую тэхніку нічым не заменіш. Пачаў рабіць пераарыенціроўку. Многім не спадабалася. Не вытрымліваецца лінія гульні. З’явілася праблема «старыя» — «моладзь». I яшчэ адно... Фінансавая праблема...
Я здзівіўся:
— Яе раней не было.
— Раней шмат чаго не было. У нашым горадзе грашыма не раскідваюцца. Вішнеўскі гэта зразумеў і знік. Рэзерву са сваіх ігракоў няма, са стараны цяжка каго-небудзь добрага выхапіць без добрай фінансавай падпоркі. Многія незадаволены прэміяльнымі, іншым. Пачаліся спекуляцыі машынамі, таго-сяго прыхапілі.
— Я чуў.
— Яшчэ б не чуць... Супраць Пранузы ледзь крымінальную справу не завялі. Зусім з глузду з’ехаў. Машына прайшла шэсцьдзесят кіламетраў, а ён яе прадае. Трэцюю запар...
Я паціснуў плячыма.
— Ніколі мяне гэта праблема не цікавіла.
— Гэта пакуль... Па-першае, ты ўсё маеш, па-другое, ты адзін, без сям’і. I многае для цябе невядома...
Ён замаўчаў, відаць, усвядоміўшы, што размова ідзе не ў тым напрамку. Ён жа прыйшоў да мяне зусім для іншага.
Я заварыў чай, папрасіў прабачэння — больш у доме нічога няма. Але Ярэмчанка быццам не чуў маіх слоў.
— Паслухай, табе пашанцавала, што ты таленавіты і патрэбны футболу, — сказаў ён задумліва.— Натацыі табе, вядома, у апошнія дні надакучылі, і таму я не буду чытаць іх. Калі б не твой талент... Сам разумееш. Таму паспрабуў гуляць лепш, чым учора. Рэзервы ў цябе ёсць, сам гэта выдатна ведаеш. А для гэтага часова забудзь пра ўсё астатняе, акрамя футбола, для цябе нічога не павінна існаваць. Часова, вядома... Потым жыццё пойдзе сваім кругам.
Я ўздыхнуў.
— У мяне сапраўды нічога няма, акрамя футбола.
— Вось і добра. Значыцца, памылак ты больш не зробіш. Я ўпэўнены. А цяпер бывай. Заўтра буду на стадыёне.
— Хутка, можа, і напішуць.
Праз паўгадзіны мы аказваемся на дынамаўскай базе (непаўторны пах буцаў, мячоў). Цішыня ў калідоры, хлопцы яшчэ, відаць, адпачываюць. Заходжу ў пакой да Фалалеева. Усе трэнеры ў зборы.
— Вось і наш маскоўскі госць,— кажа Фалалееў.— А я ўжо з нецярпеннем паглядваў на гадзіннік. Як адпачыў?
— Нармальна.
— Будзеш гуляць пад сваім сёмым нумарам.
Мне паціскаюць руку начальнік каманды Сяргей Валасюк (яшчэ нядаўна ён быў варатаром) і другі трэнер Хведар Забела.
— А дзе я жыву? На дзвярах няма майго прозвішча,— кажу я.
— Разам з Пранузай у шостым пакоі,— гаворыць Фалалееў.— Ідзі размяшчайся. Праз гадзіну трэніроўка.
Я стукаюся ў шосты нумар і чую за дзвярыма голас Пранузы:
— Гаспадар на месцы.
Я ўваходжу, бачу Стаса, які выглядвае з-пад коўдры, кідаю сумку на суседні ложак.
— Вас прывезлі з персанальнай базы? — пазяхаючы, пытаецца Стас. I дадае: — Між іншым, ты вывеў з асноўнага саставу Саньку Картавенку. Ён быццам адчуваў небяспеку, што рухаецца на яго, хацеў перайсці ў «Чарнаморац», плоцяць там добра, а яму засталося мала — сезон, два, не больш. Трэба думаць пра чорныя дні. Эдгар угаварыў застацца, а цяпер, як маланка сярод яснага неба,— ты...
— Я не хацеў, усё атрымалася не па маёй віне. Да таго ж, як я ведаю, ён даўно не забівае.
Прануза сеў на ложку, пацягнуўся.
— Ага, не забівае... Прайшоў ягоны час, мой таксама вось-вось скончыцца,— ён пачаў апранацца.— Чаго з’явіўся? Розныя плёткі ходзяць, але мне хочацца пачуць ад цябе ўсё як ёсць.
Я махнуў рукой:
— Давай не будзем сёння пра гэта. Сустрэнемся у мяне, спакойна пагаворым.
— Дык сёння ж у цябе дэбютны матч, разумею... У мяне таксама нядаўна чорная паласа была. 3 выгляду надзейны быў чалавек, з Поўдня, вядома... Прычапіўся як банны ліст — прадай машыну, і ўсё тут, лічбу, вядома, добрую назваў. Прызнаюся, калі пачуў яе — сэрца не стрывала. Прадаў... А чалавек той на нечым праз некаторы час засыпаўся, страшэнна перапужаўся і назваў рэальную лічбу грошай, якую заплаціў мне,— ён раптам рассмяяўся,— але ж мяне на понт не возьмеш,— кажу, я такіх грошай не бачыў у жыцці, і ўсё тут. Атрымаў столькі, колькі было вызначана ў камісійным магазіне. Ды толькі ад іх, чырвонапагоннікаў, проста так не адчапіцца. Выкручвалі мяне, як маглі. Справа, кажуць, не ў табе, ты ахвяра, нас той чалавек цікавіць, так што гавары ўсю праўду, нічым ты пры гэтым не рызыкуеш.
