Юры Станкевіч - Луп
Обзор книги Юры Станкевіч - Луп
ЮРЫ СТАНКЕВІЧ
ЛУП
АПОВЕСЦЬ
Снежанъ, 198... года. Субота.
8 гадзін.
3 дзевятага паверха ён бачыў шэрыя дамы — адзін зеўраў чорнымі адтулінамі вокнаў — яшчэ не паспелі зашкліць. Па абочыне новай вуліцы бетонныя слупы роўнай шарэнгай цягнуліся ўдалечыню. Hi дрэўцаў, ні кустоўя. На дроце там-сям гайдаліся пад халодным ветрам самотныя, прыціхлыя вароны.
Уступаў пакрысе ў свае ўладанні бог зімы — Зюзя. Ішоў з поўначы лысы, барадаты, несамавіты дзядок, і з кожным яго подыхам узнімаліся завірухі, а пад босымі, пасінелымі нагамі адразу камянела, стыла зямля, і ўсё жывое пачынала адчуваць страх і няўпэўненасць у існаванні, бо лёс жывога залежыць ад шматлікіх прычын і век яго кароткі — жывое ж увогуле нешта парушае, нейкія важныя законы фізікі, якія існуюць па-над намі.
— З’явімся на свет і адразу нешта парушаем,— сказаў Мастак,— такі закон.
Ён стаяў і пазіраў праз акно на вуліцу. Зіма абяцала быць халоднай і працяглай, бо з палёў сабралі незвычайна вялікі ўраджай (старыя казалі, што гэта не на дабро), у садах восенню ламаліся сукі ад яблыкаў, груш, сліў, а ў лесе дубы паскідалі столькі жалудоў, што хапіла б і на некалькі гадоў; грыбы таксама ўрадзілі: і белыя, і падасінавікі, і апенькі, і ваўнянкі, і грузды, і шампіньёнаў на пакінутым палігоне за горадам было столькі, што можна касіць касой. Рабіны ламаліся ад ягад, палымнелі чырванню, мурашкі ўзнялі вышэй свае мурашнікі, а пчолы амаль поўнасцю заляпілі ляткі воскам. Ішла зіма. 3 раннімі прыцемкамі, піліпаўкай і маразамі.
На Мастаку быў цёплы світэр і джынсы, бо ў кватэры адчуваўся ўсё той жа восеньскі холад. Светлыя дрэнна падстрыжаныя валасы лахмаціліся над шырокім яго лобам. Прыжмураныя вочы былі шэра-зялёныя, а кароткая рудая бародка дзе-нідзе пачынала, нягледзячы на яго малады ўзрост, сівець. Сарамяжлівая, прыгожая ўсмешка часам асвятляла змрачнаваты твар.
3-за расчыненых дзвярэй выйшла жанчына. Шырокі баваўняны халат толькі падкрэсліваў яе цяжарнасць. Твар з крыху кірпатым носам і меднага колеру валасамі быў зусім просты. На бледнай скуры выдзяляліся карычневыя перадродавыя плямы.
Жанчына сказала:
— Адпачываў бы яшчэ. Час жа дазваляе. Усхапіўся і адразу за свае сусветныя праблемы.
— Мужчына павінен заўсёды нешта шукаць,— сказаў Мастак.— Свой дом і дастатак патрзбны, але ж яны разбэшчваюць. Спрадвечны бой, спакой нам толькі сніцца, нас кліча барацьба...
— Дажартуешся. Няўдачнік. Пакуль кватэру ў рэшце рзшт атрымалі, дык работу страціў у горадзе. Цяпер па лясах блукай. I там пачнеш сваё даказваць, зноў апячэшся, ведаю.
— Добра, Рыта,— прымірэнча сказаў Мастак.— Не будзем сварыцца на дарогу, бо шлях мой цёмны, а раніца пужае...
Але жанчына толькі ўзяла разгон.
— Ну, адхілілі некалькі карцін, не прынялі на гыстаўку. Іншы б паціху свайго дамогся, а ты ў пакрыўджаныя адразу. Хто хоча мёду, той пчол не дражніць. А раней што было, ты памятаеш?
Мастак нервовым рухам узлахмаціў валасы.
— Раней былі сямідзесятыя. Дзе ты, маё юнацтва? Куды цябе, убогае, затаўклі?
— Адно табе зараз наканавана. У балота. Ты ж сам казаў, што той запаведнік — скрозь балота, ды не простае, а адно з буйнейшых у Еўропе.
— Затое я там галоўны мастак-афарміцель.
— А ў вас ёсць і негалоўныя мастакі? — нязлосна спытала жонка.— Ці доўга і там утрымаешся? Учора ж стагнаў цэлы вечар, што дырэктар прасіў жончын партрзт намаляваць, а ты нуль увагі — за нацюрморты ўзяўся. Яшчэ здзіўляешся пасля таго, што ён глядзіць на цябе, як...
— Як бык на новае шула,— падказаў Мастак. Ён павярнуўся і абвёў рукой сцены, на якіх
шчыльна віселі карціны.
— Дырэктар? Што ён такое? Бачыла б ты яго пошлы твар. Затое глядзі сюды. Мае карціны — маё багацце. Калі я памру, ты не прападзеш. Вось.
Жанчына пастукала пальцамі ад сурокаў па самаробным стале са скрыняў.
— Не трзба так жартаваць. Які ты неспакойны. Заўчора зноў піў віно, спрачаўся з сябрамі.
— Угхм...— вінавата ўздыхнуў Мастак.
Яна ўталопілася ў буянства фарбаў на сценах.
— Вы адзін аднаго не разумееце, а ты скардзішся, што не запрашаюць на афіцыйную выстаўку... I дзе ты бачыў такія істоты, такіх жывёл? Такіх не існуе. Фантастыка.
— Памыляешся,— вяла адказаў ён.— У Анры Русо, напрыклад. А ён ніякіх істот не бачыў, акрамя як на сваёй мытні. I ўвогуле, хто ведае, што там, па-за намі?
Мастак зноў уздыхнуў, сеў на зэдлік (мзблю яны яшчэ не набылі) і так жа напаўжартам працягваў:
— Я ўспрымаю свет правым паўшар’ем. У адных усё кантралюе левае — іх болыпасць, ну, а ў мяне правае. А які яно бачыць свет — правільны, ці не — гзта слушнае пытанне. Дарэчы, які погляд правільны? Хто дакажа і якія суддзі?
Рыта ўважліва паглядзела на мужа і страсянула валасамі. Яна зморшчыла лоб і на кароткі час задумалася.
— Вядома, туды далёка дабірацца,— працягваў Мастак,— але там простае жыццё, цудоўная прырода. Вось летам прыедзем утраіх,— ён падкрэсліў, што ўтраіх,— і застанемся назаўсёды. Назаўсёды — на ўлонні прыроды. Драўляная хата, лес па начах шуміць, і людзі простыя, без хітрыкаў. I ніякага ўціску. Бо, дзе начальства ходзіць, там ніва не родзіць.
Рыта разгублена ўсміхнулася і сказала:
— Хутка мне адной ужо нельга будзе заставацца. А раптам дрэнна стане? Тэлефона і ў суседзяў няма. Дый за цябе душа баліць.
Ён пакратаў лоб.
— Праз два тыдні вазьму адпачынак, а потым пабачым. А сёння трэба ехаць. Пакуль дабяруся да тых Лаўнікаў, якраз будзе заўтра.
I Мастак пачаў расказваць пра Лаўнікі — якая гэта незвычайная вёска ў глыбінцы. Так, сапраўды незвычайная. I вёскі, і гарады, і людзі вельмі ж адрозніваюцца адзін ад аднаго. У тых Лаўніках, напрыклад, сяляне ўсё самі вырашаюць. Там у іх нешта накшталт савета старэйшын. Нават міліцыю ніколі не выклікаюць, калі нашкодзіць хто часам ці паб’юцца маладыя. Самі пакараюць вінаватых. I браканьерства амаль не здараецца, хаця жыўнасці навокал хапае. Працуюць сумленна, жывуць сціпла.
— Ты, вядома, ідэалізуеш тую суполку,— сказала Рыта, збіраючы мужу рукзак.— Хутка заспяваеш зусім іншае: варта пасварыцца там з кім-небудзь. Але я адсюль нікуды болын не варухнуся нават. Досыць па чужых кутках бадзяліся. Нараджу дзіцё і буду проста жыць.
— Ісціну кажаш. Каб усе жанчыны меркавалі так, свет быў бы інакшы.
Рыта падумала і сказала:
— Твая бяда ў тым, што ты ўвесь час імкнешся той свет перайначыць. А ў яго свае законы. Баюся я за цябе, нібы за дзіцё малое.
Мастак задумаўся.
— Ды не,— сказаў ён няўпэўнена,— зусім не. Я толькі хачу маляваць свае карціны і каб мне не перашкаджалі.
Рыта машынальна спрачалася, каб адцягнуць час, і паволі збірала яго ў дарогу. Яна хадзіла на кухню, заглядала ў ванную, напакавала цэлафанавую торбачку. Прынесла рукзак. Раптам спынілася.
— Ты паедзеш, а мне чамусьці вусцішна. Быццам нешта благое павінна здарыцца. I сон прысніўся дрэнны. Нібы забегла да нас дзіцё чужое, ды нейкае яно страхалюднае, пачварнае, галава ненатуральна вялікая, як у карліка. Нечаканасць будзе, і нядобрая.
Мастак паціснуў плячыма.
— Забабоны.
Ён зноў падышоў да акна і пачаў глядзець. Прыкметна ўжо развіднела, і ён бачыў удалечыні шашу, якая агінала іх раён. У баку ад шашы від-
нелася між новабудоўляў плошча памерамі амаль са стадыён, з драўлянымі павецямі, лаўкамі, невялікімі цаглянымі буданчыкамі — гэта быў так званы «птушыны рынак». Неўзабаве яго збіраліся зносіць, але пакуль што рынак жыў. I ў халодную гэту раніцу ён нагадваў мурашнік: завіхаліся паасобку альбо, наадварот, паўсюдна збіраліся ў гурты людзі.
Мастак не любіў развітанняў, не любіў пакідаць жытло і адпраўляцца ў дарогу, калі на вуліцы золак, а жонка адчувае сябе блага. Але праз якія дзве-тры гадзіны ён мусіў ісці. У нядзелю запаведнік мелася наведаць сталічная дэлегацыя, і яму загадалі прыехаць раней. Мастак, хоць і належаў да багемы, быў чалавекам з ярка выяўленьім пачуццём абавязкуі таму лічыў, што служба, якая б яна ні была, усё-такі служба і нічога тут не зробіш.
Рыта паставіла рукзак, дакранулася да мужавага пляча.
— Не крыўдуй. У цябе цудоўныя карціны. Але я не хачу заставацца адна.
Мастак прытуліў яе.
— Не трэба палохацца адзіноты. Як сказаў мысліцель, пекла — гэта іншыя.
— Не буду.
— Вось і разумніца.
Мастак паклаў рукзак на зэдлік і зазірнуў, што там ёсць. Здаецца, усё было пры ім — бялізна, ручнік, зубная шчотка, шкарпэткі, бутэрброд. Кніга ў дарогу. Ён зноў вярнуўся да акна.
9 гадзін.
Машына збочыла якраз там, дзе шаша шырокім кальцом агінала горад звонку. Шафёр, хлопец гадоў дваццаці, быў чамусьці асабліва пахмурны і незадаволены. Пад яго злосным позіркам (адно вока было зялёнае, другое блакітнае) Гаспадар мітусліва адчыніў задні борт і па-старэчы закрактаў — палез у кузаў.
