Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)
Ён трошкi адышоўся ўбок, каб Ўiнстану было лепш вiдаць, што стаiць на стале. Гэта была драцяная клетка з ручкай зверху, каб несцi. Спераду да яе было прымацавана нешта накшталт фехтавальнай маскi, угнутым бокам вонкi. I хоць ён сядзеў за тры-чатыры метры, ён усё ж мог бачыць, што клетка была падзелена ўздоўж на два аддзяленнi i ў кожным з iх сядзела па нейкай жывёлiне. Гэта былi пацукi.
- У вашым выпадку, - сказаў О'Браэн, - найгоршае ў свеце - гэта пацукi.
Нейкi трывожны дрыгат, страх перад нечым няпэўным прабег па целе Ўiнстана, калi ён першы раз глянуў на клетку. I ў гэты момант да яго раптам дайшло, што значыць гэтае падобнае да маскi прыстасаванне спераду клеткi. У яго пахаладзела ўнутры.
- Вы не зробiце гэтага! - пранiзлiва закрычаў ён. - Вы не зробiце, не зробiце! Гэта немагчыма!
- Памятаеце тыя страхi, - сказаў О'Браэн, - што мучылi вас у сне? Перад вамi была сцяна цемры, а ўвушшу гучаў страшны рык. Па той бок сцяны было нешта жахлiвае. Вы ведалi, што ведаеце, што там было, але вы не наважвалiся зазiрнуць за сцяну. Па той бок сцяны былi пацукi.
- О'Браэн, - сказаў Ўiнстан, намагаючыся заставацца спакойным, - вы ведаеце, што ў гэтым няма неабходнасцi. Што вы хочаце са мною зрабiць?
О'Браэн не даў канкрэтнага адказу. Ён пачаў гаварыць настаўнiцкiм тонам, як часам здаралася i раней. Ён задуменна глядзеў удалеч, нiбы звяртаючыся да некага за спiнай у Ўiнстана.
- Аднаго толькi болю часам бывае недастаткова, - сказаў ён. - Бываюць выпадкi, калi чалавек будзе трываць боль, аж пакуль не памрэ. Але для кожнага чалавека iснуе нешта нясцерпнае, на што ён не можа нават глядзець. Смеласць цi баязлiвасць тут ужо нi пры чым. Калi вы падаеце з вышынi, не будзе баязлiўствам учапiцца за вяроўку. Калi вы вынырваеце з-пад вады, не будзе баязлiўствам набраць у лёгкiя паветра. Гэта проста непераможны iнстынкт. Тое самае з пацукамi. Для вас яны невыносныя. Для вас яны - форма ўцiску, якому вы не здолееце супрацьстаяць, нават калi б захацелi. Вы зробiце ўсё, што ад вас запатрабуюць.
- Але што? Што? Як жа я гэта зраблю, калi я не ведаю, што ад мяне патрабуецца?
О'Браэн узяў клетку i перанёс яе на блiжэйшы столiк. Ён старанна ўладкаваў яе на зялёным сукне. Ўiнстан чуў, як кроў гудзе ўвушшу. Яму здалося, што ён невымоўна самотны. Ён сядзеў пасярод вялiкай пустой раўнiны, бясконцай плоскай пустэльнi, прапаленай сонцам, праз якую ўсе гукi даляталi да яго з далёкiх даляў. Клетка з пацукамi па-ранейшаму была за пару метраў ад яго. Пацукi былi вялiзныя. Яны былi ў тым узросце, калi пыса робiцца грубая i ашчэраная, а поўсць з шэрай мяняецца на бурую.
- Пацук, - сказаў О'Браэн, зноў звярнуўшыся да нябачных слухачоў, жывёлiна мясажэрная, хоць i належыць да грызуноў. Вы гэта ведаеце. Вы, напэўна, чулi пра выпадкi, што здараюцца часам у бедных кварталах гэтага горада. На некаторых вулiцах жанчыны баяцца пакiнуць сваiх дзяцей адных дома нават на пяць хвiлiн. Бо пацукi абавязкова нападуць на iх. За некалькi хвiлiн яны абгрызуць iх да касцей. Яны таксама нападаюць на хворых або на тых, хто памiрае. Яны праяўляюць неверагодную кемлiвасць, ведаючы, калi чалавек знаходзiцца ў бездапаможным стане.
З клеткi данеслiся дзiкiя крыкi. Здавалася, што яны далятаюць да Ўiнстана аднекуль здалёк. Пацукi бiлiся, яны спрабавалi напасцi адзiн на аднаго праз перагародку. Ён пачуў глыбокi стогн роспачы. I гэта таксама данеслася аднекуль здалёк.
О'Браэн узяў клетку i нешта ў ёй нацiснуў. Штосьцi пстрыкнула. Шалёным намаганнем Ўiнстан паспрабаваў вызвалiцца з крэсла. Гэта было безнадзейна, усё цела, нават галава, былi нязрушна прымацаваныя. О'Браэн паднёс клетку блiжэй. Цяпер яна была менш чым за метр ад твару Ўiнстана.
- Я нацiснуў на першую кнопку, - сказаў О'Браэн. - Вы зразумелi канструкцыю гэтай клеткi. Маска надзенецца вам на галаву, не пакiнуўшы нiякай адтулiны. Калi я нацiсну на другую кнопку, дзверы ў клетцы расчыняцца. Гэтыя галодныя звяры паляцяць, як кулi. Цi вы калi бачылi, як пацук скача на здабычу? Яны скокнуць вам у твар i ўгрызуцца ў яго. Часам яны спачатку нападаюць на вочы. А часам праядаюць шчокi i выгрызаюць язык.
Клетка была ўжо зусiм блiзка. Ўiнстан чуў вiскатлiвыя крыкi, здавалася, яны нараджалiся недзе ў паветры ў яго над галавой. Але ён зацята змагаўся са страхам. Думаць, думаць, нават калi застанецца толькi адно iмгненне - думаць. У гэтым была апошняя надзея. I раптам агiдны пракiслы пах жывёлiн ударыў яму ў ноздры. Яму зрабiлася млосна, i ён ледзь не страцiў прытомнасць. Уваччу ўсё пачарнела. На хвiлiну ён ператварыўся ў вар'ята, у здзiчэлую жывёлу. I ўсё ж ён выкараскаўся з цемры, учапiўшыся за адну думку. Была адна, толькi адна магчымасць уратавацца. Трэба памiж сабою i пацукамi выставiць iншага чалавека, цела iншага чалавека.
Маска была ўжо так блiзка, што закрывала ад яго вачэй усё астатняе. Драцяныя дзверкi былi ўжо за пару пядзяў ад яго. Пацукi ўжо ведалi, што зараз будзе. Адзiн з iх скакаў сюды-туды, другi, састарэлы валадар сцёкавых канаў, стаяў, трымаючыся ружовымi пярэднiмi лапамi за пруты клеткi, i драпежна нюхаў паветра. Ўiнстан мог бачыць вусы i жоўтыя зубы. I зноў яго ахапiў чорны жах. Ён быў сляпы, бездапаможны, безразважны.
- Гэта было звычайнае пакаранне ў Кiтайскай iмперыi, - сказаў павучальна О'Браэн.
Маска наблiзiлася да твару. Дрот дакрануўся да шчакi. I тады - не, гэта была не палёгка, толькi надзея, маленькая, ледзь заўважная надзея. Запозна, мабыць, ужо запозна. I раптам ён зразумеў, што ва ўсiм свеце быў толькi адзiн чалавек, на якога ён мог перанесцi гэтае пакаранне, - толькi адно цела ён мог прасунуць памiж сабою i пацукамi. I ён закрычаў немым голасам:
- Зрабiце гэта Джулii! Зрабiце гэта Джулii! Не мне! Джулii! Мне ўсё роўна, што вы з ёю зробiце. Раздзярыце ёй твар, абгрызiце да касцей. Толькi не мне! Джулii! Не мне!
I ён правалiўся назад, у нязмерныя глыбiнi, далей ад пацукоў. Ён усё яшчэ сядзеў на крэсле, але ён ужо правалiўся праз падлогу, праз сцены будынка, праз зямлю, праз акiяны, праз атмасферу, у адкрыты космас, у мiжзорную прастору далей, далей, далей ад пацукоў. Ён быў за светлавыя гады адсюль, але О'Браэн па-ранейшаму стаяў побач з iм. Ён усё яшчэ адчуваў халодны дотык дроту да шчакi. Але праз цямноцце, што ахiнула яго, ён пачуў, як нешта яшчэ раз металiчна пстрыкнула, i зразумеў, што дзверы ў клетку не расчынiлiся, а зачынiлiся.
6
У "Каштане" было амаль пуста. Косыя промнi сонца высвечвалi жоўтыя плямы на пыльных столiках. Была пятнаццатая гадзiна, паўсюль было цiха. З тэлеглядаў лiлася духавая музыка.
Ўiнстан сядзеў у сваiм звычайным кутку, пазiраючы ў пустую шклянку. Зноў i зноў ён паднiмаў вочы на вялiкi твар, што глядзеў на яго з супрацьлеглай сцяны. ВЯЛIКI БРАТ ГЛЯДЗIЦЬ НА ЦЯБЕ, казаў надпiс пад партрэтам. Без нiякай замовы прыйшоў афiцыянт i напоўнiў шклянку джынам "Перамога", капнуўшы туды пару кропляў з другой бутэлькi праз саломiнку, што тырчала з корка. Гэта быў сахарын, прыпраўлены гваздзiкай - фiрменная асаблiвасць кавярнi.
