Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)
Усе погляды, звычкi, густы, пачуццi i лад думак, уласцiвыя нашым часам, у сапраўднасцi прызначаюцца на тое, каб захаваць мiстычнасць Партыi i не даць зразумець сапраўдную сутнасць сучаснага грамадства. Практычнае паўстанне цi хоць бы падрыхтоўчыя захады да яго сёння немагчымыя. Пролаў няма чаго баяцца. Пакiнутыя самi сабе, яны i далей будуць з пакалення ў пакаленне, са стагоддзя ў стагоддзе працаваць, працягваць род i памiраць не толькi без нiякага памкнення паўстаць, але i не маючы нават магчымасцi зразумець, што свет мог бы быць iнакшы, чым ён ёсць цяпер. Яны сталi б небяспечнымi толькi тады, калi б тэхнiчны прагрэс запатрабаваў для iх вышэйшае адукацыi. Але як ваенная i эканамiчная канкурэнцыя не маюць болей нiякага значэння, дык узровень народнае адукацыi падае. Лiчыцца неiстотным ведаць, аб чым масы думаюць i аб чым не думаюць. Iм можна спакойна дазволiць iнтэлектуальную свабоду, бо iнтэлекту ў iх няма. Але найменшае адхiленне ў поглядах сябры Партыi, нават у самым дробным пытаннi, лiчыцца недапушчальным.
Ад нараджэння да смерцi сябра Партыi жыве пад пiльным вокам Палiцыi Думак. Нават калi ён адзiн, ён нiколi не можа быць пэўны, што ён сапраўды адзiн. Дзе б ён нi быў, удзень цi ўначы, на працы цi на адпачынку, у ванне цi ў ложку, за iм могуць назiраць без папярэджання, так, што ён i не будзе пра гэта ведаць. Нiчога з таго, што ён робiць, не можа заставацца незаўважаным. З кiм ён сябруе, як бавiць час, як ставiцца да жонкi i дзяцей, якi ў яго твар, калi ён адзiн, што ён мармыча праз сон, нават яго характэрныя рухi - усё назiраецца з назольнай дакладнасцю. Не толькi кожная сапраўдная правiна, але любы, нават самы нязначны выбрык, любая змена звычкi, любае нервовае дзiвацтва, якое можа быць сiмптомам унутранае барацьбы, без нiякага сумнення заўважаюцца наглядчыкамi. У сябры Партыi няма нiякае свабоды выбару. З другога боку, ягоныя ўчынкi не рэгулююцца законамi цi нейкiм ясна сфармуляваным кодэксам паводзiн. У Акiянii законаў няма. Думкi i дзеяннi, якiя, калi будуць заўважаныя, вядуць да непазбежнае смерцi, фармальна не забароненыя, i вечныя чысткi, арышты, катаваннi, зняволеннi i выпарэннi прызначаюцца не ў якасцi кары за нейкiя сапраўды ўчыненыя злачынствы. Яны ўжываюцца, каб знiшчыць людзей, якiя маглi б учынiць злачынствы калi-небудзь у будучынi. Ад сябры Партыi патрабуюць не толькi правiльных поглядаў, але i правiльных iнстынктаў. Шматлiкiя перакананнi i погляды, што патрабуюцца ад яго, нiдзе дакладна не вызначаныя i не маглi б быць дакладна вызначаныя без таго, каб не выкрылiся ўнутраныя супярэчнасцi Ангсоцу. Калi сябра Партыi ад натуры добранадзейны (на навамоўi - дабрадум), ён у любых абставiнах не задумваючыся вызначыць, якое меркаванне правiльнае або якое пачуццё пажадана выявiць на твары. Аднак у любым выпадку праведзенае ў дзяцiнстве стараннае разумовае вышкаленне, якое грунтуецца на трох паняццях, называных на навамоўi стопзлачын, чорнабел i двухдумства, уплывае на яго так, што ён не хоча i не можа разважаць глыбока аб чым там нi было б.
Мяркуецца, што сябра партыi не можа мець нiякiх прыватных пачуццяў i што яго энтузiязм нiколi не згасае. Ён павiнен жыць у няспынным шале нянавiсцi да знешнiх ворагаў i ўнутраных здраднiкаў, захапляцца перамогамi, пакорлiва схiляцца перад сiлаю i мудрасцю Партыi. Пачуццё незадаволенасцi, што ўзнiкае ад убогага, абмежаванага жыцця, свядома накiроўваецца вонкi i рассейваецца з дапамогаю мерапрыемстваў накшталт Двуххвiлiнкi Нянавiсцi. Думкi, якiя маглi б прывесцi да сфармавання скептычных або бунтаўнiчых поглядаў, забiваюцца загадзя шляхам унутранае дысцыплiны, прышчэпленай з малых гадоў. Першая, найпрасцейшая ступень дысцыплiны, якой можна навучыць нават малых дзяцей, завецца на навамоўi стопзлачын. Стопзлачын - гэта здольнасць рэзка, нiбы iнстынктыўна, спынiцца на парозе небяспечнае думкi. Ён уключае ў сябе ўменне не адчуваць аналогiй, не заўважаць лагiчных памылак, не разумець нават найпрасцейшых аргументаў, калi яны пярэчаць Ангсоцу. Сюды ўваходзiць таксама здольнасць адчуваць нуду або агiду да любога ладу мыслення, якi можа звесцi на аблудны кiрунак. Карацей кажучы, стопзлачын азначае ахоўную дурасць. Але адной дурасцi мала. Наадварот, добранадзейнасць, у пэўным сэнсе, патрабуе ад усiх гэткага ж поўнага кантролю над сваiмi думкамi, як у акрабата над целам. Акiянiйскае грамадства трымаецца ўрэшце на веры, што Вялiкi Брат усемагутны, а Партыя - бясхiбная. Але з той прычыны, што ў сапраўднасцi Вялiкi Брат не ўсемагутны, а Партыя не бясхiбная, iснуе неабходнасць настойлiвай, штохвiлiннай гнуткасцi ў падаваннi фактаў. Ключавым паняццем тут з'яўляецца чорнабел. Гэтае слова, як i шмат iншых навамоўных слоў, мае два ўзаемна супярэчныя значэннi. Ужытае ў дачыненнi да ворага, яно азначае звычку бессаромна сцвярджаць насуперак вiдавочным фактам, што чорнае - гэта белае. Ужытае ў дачыненнi да сябры Партыi, яно азначае сумленную гатовасць назваць чорнае белым, калi гэтага запатрабуе партыйная дысцыплiна. Але яно азначае таксама здольнасць верыць, што чорнае - гэта белае, i нават ведаць, што чорнае - гэта белае, i забыцца, што некалi было iнакш. Гэта патрабуе няспыннага зменьвання мiнуўшчыны, магчымага дзякуючы сiстэме мыслення, якая ахапляе ўсе iншыя i называецца ў навамоўi двухдумствам.
Зменьванне мiнуўшчыны неабходнае з дзвюх прычын, адна з якiх з'яўляецца другараднаю i, так бы мовiць, прэвентыўнаю. Гэтая прычына палягае ў тым, что сябра Партыi, гэтак жа, як i пралетарый, церпiць цяперашнiя жыццёвыя ўмовы часткова таму, што яму няма з чым iх параўнаць. Ён мусiць быць адрэзаны ад мiнуўшчыны гэтак жа, як ён адрэзаны ад замежных краiн, бо неабходна, каб ён верыў, што жыве лепш, чым яго продкi, i каб ён думаў, што сярэднi ўзровень матэрыяльных дабротаў няспынна павышаецца. Аднак значна важнейшаю прычынай для зменьвання мiнуўшчыны ёсць неабходнасць забяспечыць бясхiбнасць Партыi. Усе прамовы, лiчбы, справаздачы мусяць прыводзiцца ў адпаведнасць з надзённымi партыйнымi патрабаваннямi не толькi на тое, каб давесцi дакладнасць усiх прадказанняў Партыi ва ўсiх выпадках. Справа ў тым, што Партыя не можа дапусцiць змены ў дактрыне або ў палiтычнай лiнii. Перамянiць сваё рашэнне цi нават сваю палiтыку значыла б прызнацца ў сваёй слабасцi. Калi, напрыклад, Эўразiя цi Ўсходазiя (няважна, каторая з iх) на сённяшнi дзень з'яўляецца ворагам, трэба, каб гэтая краiна была ворагам i ва ўсе ранейшыя часы, i калi факты сведчаць пра iншае, дык гэтыя факты трэба падправiць. Такiм чынам, гiсторыя няспынна перапiсваецца. Гэтае штодзённае фальшаванне мiнуўшчыны, выконванае Мiнiстэрствам Праўды, гэтак жа неабходнае для моцы рэжыму, як i рэпрэсiўна-шпiёнская дзейнасць Мiнiстэрства Любовi.
Зменлiвасць мiнуўшчыны - асноўны прынцып Ангсоцу. Мiнулыя падзеi, як лiчыцца, не iснуюць аб'ектыўна, а захоўваюцца толькi ў пiсьмовых дакументах i ў чалавечай памяцi. Мiнуўшчына выглядае так, як падаюць яе дакументы i ўспамiны. Калi ж Партыя поўнасцю кантралюе ўсе дакументы, а таксама думкi сваiх сябраў, дык з гэтага вынiкае, што мiнуўшчына выглядае так, як хоча Партыя. З гэтага таксама вынiкае, што хоць мiнуўшчына i зменлiвая, яна нiколi не была змененая ў нейкiм канкрэтным выпадку. Бо калi яна пераствораная ў форме, патрабаванай у дадзены момант, дык гэтая новая версiя i ёсць мiнуўшчына, i нiякае iншае мiнуўшчыны няма i не магло быць. Гэта застаецца слушным нават тады, калi, як гэта часта здараецца, тую самую падзею неабходна змянiць да непазнавальнасцi некалькi разоў на працягу аднаго года. Ва ўсе часы Партыя валодае абсалютнаю iсцiнай, а абсалютнае, зразумела, нiколi не можа быць iнакшае, чым цяпер. Мы яшчэ ўбачым, што кантроль над мiнуўшчынай залежыць перш за ўсё ад працы над памяццю. Пераканацца, што ўсе пiсьмовыя запiсы адпавядаюць палiтычным устаноўкам бягучага моманту, зусiм няцяжка, гэта чыста механiчны акт. Але неабходна таксама памятаць, што мiнулыя падзеi адбывалiся менавiта так, як сцвярджаецца цяпер. Калi ж пры гэтым даводзiцца падпраўляць сваю памяць або фальшаваць пiсьмовыя запiсы, дык неабходна адразу ж пра гэта забыцца, як толькi справа зроблена. Гэтаму можна навучыцца, як i кожнаму iншаму разумоваму прыёму. I гэтаму навучаецца большасць сябраў Партыi, усе, каго можна лiчыць разумным i добранадзейным. На старамоўi гэта звалася зусiм шчыра: "Кантроль рэчаiснасцi".
