Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)
Вайна, як мы далей пабачым, не толькi прыносiць неабходныя разбурэннi, але i робiць гэтыя разбурэннi псiхалагiчна прымальнымi. У прынцыпе было б вельмi проста затрацiць збыткоўную працу на пабудову святыняў i пiрамiд, на раскопванне i закопванне ямаў цi нават на вытворчасць вялiзнае колькасцi тавараў, якiя пасля б спальвалiся. Але гэта прыдалося б для стварэння эканамiчных, а не псiхалагiчных падстаў iерархiчнага грамадства. Тут маецца на ўвазе не мараль масаў, думка якiх не мае нiякага значэння, пакуль яны будуць моцна прыкутыя да сваёй працы, а мараль самой Партыi. Нават ад самага простага сябры Партыi патрабуецца, каб ён быў у пэўных вузкiх межах здольны, старанны i нават разумны. Разам з тым неабходна, каб ён быў даверлiвым фанатыкам, галоўнымi пачуццямi якога былi б страх, нянавiсць, лiслiвасць i злараднасць. Iнакш кажучы, ён мусiць мець лад думак, характэрны для стану вайны. Зусiм няважна, была сапраўды абвешчана вайна або не, няважна, iдзе яна паспяхова або не, бо нiякая канчатковая перамога немагчымая. Важна толькi, каб iснавала ваеннае становiшча. Спецыялiзацыя разумовае скiраванасцi, якой патрабуе Партыя ад сваiх сябраў i якая найлягчэй дасягаецца ў атмасферы вайны, цяпер сталася амаль усеагульнаю, але чым вышэйшы ранг, тым адметнейшая гэтая спецыялiзацыя. Якраз ва Ўнутранай Партыi ваенная iстэрыя i нянавiсць да ворага выяўляюцца найбольш яскрава. Пры выкананнi сваёй кiраўнiчай ролi сябру Ўнутранае Партыi часам неабходна ведаць, што той або iншы пункт ваенных навiнаў сфальшаваны, часам яму выпадае даведацца, што ўся вайна - фальшыўка i яе або ўвогуле няма, або прычыны яе абвешчання зусiм не тыя, што паведамлялiся раней. Але гэтае веданне нейтралiзуецца прыёмамi двухдумства. Тым часам нiводзiн сябра Ўнутранае Партыi нi хвiлiны не вагаецца ў сваiм мiстычным перакананнi, што вайна iдзе, што яна мусiць скончыцца перамогаю Акiянii i што Акiянiя стане неаспрэчнай уладаркаю ўсяго свету.
Усе сябры Ўнутранае Партыi вераць у непазбежнасць гэтае заваёвы, як у рэлiгiйны догмат. Яна адбудзецца або праз паступовы захоп новых тэрыторый, што дазволiць пабудаваць магутную неадольную супердзяржаву, або праз вынаходку новае зброi, супраць якой не знойдзецца абарончых сродкаў. Пошук новых вiдаў зброi працягваецца няспынна. Гэта адна з апошнiх ацалелых галiн разумовае дзейнасцi, дзе дух вынаходнiцтва i даследнiцтва мае нейкi ўжытак. Сёння ў Акiянii навука, у старым сэнсе гэтага слова, амаль перастала iснаваць. У навамоўi нават няма слова для паняцця "навука". Эмпiрычны метад мыслення, на якiм грунтавалiся ўсе навуковыя дасягненнi мiнуўшчыны, пярэчыць найгалоўнейшым прынцыпам Ангсоцу. I нават тэхнiчны прагрэс адбываецца толькi там, дзе ён можа нейкiм чынам паспрыяць абмежаванню чалавечае свабоды. Ва ўсiх вiдах рамёстваў свет стаiць на месцы або адступае назад. Палi ўрабляюцца конным плугам, а кнiжкi друкуюцца на машынцы. Але ў жыццёва важных галiнах - гэта значыць у ваеннай справе i ў палiцэйскiм наглядзе - эмпiрычны падыход заахвочваецца або, прынамсi, церпiцца. Партыя ставiць перад сабою дзве мэты - заваяваць усю зямную паверхню i знiшчыць раз i назаўсёды ўсялякую незалежную думку. З гэтага аынiкаюць дзве задачы, якiя Партыя мусiць вырашыць: як выявiць, супраць волi чалавека, пра што ён думае, i як за некалькi секундаў знiшчыць без папярэджання сотнi мiльёнаў чалавек. Вось галоўныя мэты Партыi, у меру таго як працягваюцца навуковыя даследаваннi. Сённяшнi навуковец - гэта або гiбрыд псiхолага з iнквiзiтарам, якi з незвычайнай стараннасцю вывучае значэннi выразу твару, рухаў, iнтанацый голасу i даследуе вынiкi ўздзеяння на чалавека наркотыкаў, тэрапеўтычнага шоку, гiпнозу, фiзiчных катаванняў з мэтаю дамагчыся паказанняў; або гэта фiзiк, хiмiк цi бiёлаг, зацiкаўлены толькi тымi галiнамi сваёй спецыяльнасцi, якiя маюць дачыненне да адабрання жыцця. У вялiзных лабараторыях Мiнiстэрства Мiру i ў даследчых цэнтрах, схаваных у бразiльскiх лясах, цi ў аўстралiйскай пустынi, цi на выспах, што губляюцца ў Антарктыцы, нястомна працуюць групы экспертаў. Адны займаюцца распрацоўкаю планаў матэрыяльна-тэхнiчнага забеспячэння будучых войнаў, другiя вынаходзяць усё большыя ракетныя бомбы, усё магутнейшыя выбуховыя рэчывы, усё больш непрабiвальную браню; iншыя вышукваюць новыя, больш смяротныя газы або растваральныя атруты, якiя можна было б вырабiць у колькасцi, дастатковай, каб знiшчыць раслiннасць цэлых кантынентаў, або вiды вiрусаў, адпорных на любыя вакцыны; iншыя працуюць над стварэннем механiзму, якi б мог перасоўвацца пад зямлёю, як падводная лодка пад вадой, або над пабудоваю самалёта, гэтак жа незалежнага ад сваёй базы, як пярусны карабель; iншыя ж даследуюць нават самыя далёкiя магчымасцi, як, напрыклад, канцэнтраванне сонечных промняў лiнзамi, падвешанымi за тысячы кiламетраў над зямлёю, або выклiканне штучных землятрусаў цi прылiваў i адлiваў праз уздзеянне на тэмпературу ў цэнтры зямлi.
Але нiводзiн з гэтых праектаў нiколi не наблiжаецца да ажыццяўлення, i нiводная з трох звышдзяржаваў не можа iстотна апярэдзiць астатнiя. Самае важнае тое, што ўсе тры дзяржавы ўжо маюць атамную бомбу - зброю значна магутнейшую за ўсё, што можна вынансцi ў вынiку цяперашнiх даследаванняў. I хоць Партыя, як звычайна, запiсвае гэтую вынаходку на свой рахунак, атамныя бомбы з'явiлiся яшчэ ў 40-я гады i былi першы раз шырока ўжытыя праз дзесяць гадоў. Каля сотнi бомбаў было тады скiнута на прамысловыя цэнтры, асаблiва ў Эўрапейскай частцы Расеi, Заходняй Эўропе i Паўночнай Амерыцы. Гэтыя акцыi мелi на мэце пераканаць кiраўнiчыя колы ўсiх краiнаў, што яшчэ некалькi бомбаў паставiлi б крэс iснаванню чалавецтва, а разам з тым i iх уладзе. У вынiку, хоць i не было нiякiх спецыяльных пагадненняў цi нават прапановаў, болей бомбы не ўжывалiся. Усе тры дзяржавы проста працягваюць вырабляць атамныя бомбы i назапашваць iх, чакаючы вырашальнага моманту, якi, як думаюць усе яны, надарыцца рана цi позна. Тым часам ваенная тэорыя на працягу трыццацi або сарака гадоў не развiвалася. Верталёты ўжываюцца больш, чым раней, бамбавiкi ў большасцi заменены на самарушныя снарады, а рухомыя i нетрывалыя крэйсеры саступiлi месца амаль непатопным Плывучым Крэпасцям. Апроч гэтага, нiякiх удасканаленняў не адбылося. Танкi, падводныя лодкi, тарпеды, кулямёты i нават вiнтоўкi i ручныя гранаты ўсё яшчэ ўжываюцца. I нягледзячы на бясконцыя паведамленнi прэсы i тэлеглядаў аб жорсткiх баях, зацятыя бiтвы мiнулых войнаў, пад час якiх за пару тыдняў гiнулi сотнi тысяч цi нават мiльёны людзей, нiколi ўжо не паўтаралiся.
Нiводная з трох звышдзяржаў не рызыкуе рабiць такiх крокаў, якiя маглi б прывесцi да сур'ёзных стратаў. Калi i праводзяцца шырокамаштабныя аперацыi, дык часцей за ўсё гэта нечаканыя напады на саюзнiка. Усе тры дзяржавы прытрымлiваюцца цi ўдаюць, што прытрымлiваюцца, аднолькавае стратэгii. План палягае ў тым, каб, спалучаючы баявыя аперацыi, маршы i добра запланаваныя здрады, замкнуць кола сваiх баз вакол адной цi другой дзяржавы-супернiцы, а пасля заключыць з ёю пакт аб дружбе i захоўваць з ёю мiр даволi доўга, каб падмануць пiльнасць. За гэты час ракеты з атамнымi зарадамi размесцяцца ва ўсiх стратэгiчных пунктах. Калi ўсе iх адначасова запусцяць, разбуральны эфект будзе такi моцны, што адпор будзе немагчымы. Тады настане час заключыць пакт аб дружбе з другой сусветнай дзяржаваю для падрыхтоўкi другога нападу. Не трэба, бадай, i казаць, што план гэты - нездзяйсняльная мара. Да таго ж баi вядуцца выключна на спрэчных тэрыторыях вакол экватара i полюса. Нiякiя ўварваннi на тэрыторыю супрацiўнiка не прадпрымаюцца. Гэтым тлумачыцца факт, што на некаторых адцiнках межы памiж звышдзяржавамi праведзены адвольна. Эўразiя, напрыклад, магла б з лёгкасцю заваяваць Брытанскiя выспы, якiя геаграфiчна ўваходзяць у Эўропу. З другога боку, Акiянiя магла б пасунуць мяжу да Рэйна або нават да Вiслы. Але гэта было б парушэннем шанаванага ўсiмi няпiсанага прынцыпу культурнае недатыкальнасцi. Калi б Акiянiя захапiла тэрыторыi, некалi вядомыя пад назвамi Францыя i Германiя, ёй давялося б або знiшчыць усё насельнiцтва, што было б звязана з вялiкiмi матэрыяльнымi цяжкасцямi, або асiмiляваць каля ста мiльёнаў жыхароў, якiя ўзроўнем прамысловага развiцця наблiжаюцца да Акiянii. Праблема гэтая стаiць перад усiмi трыма звышдзяржавамi. Для захавання iх структуры абсалютна неабходна выключыць любыя кантакты з iншаземцамi, дапускаючы iх хiба толькi, у абмежаванай ступенi, з ваеннапалоннымi i каляровымi рабамi. Нават да афiцыйнага саюзнiка прынята ставiцца са змрочным падазрэннем. Калi не ўлiчваць ваеннапалонных, звычайны грамадзянiн Акiянii нiколi не бачыць грамадзян Эўразii або Ўсходазii, i яму забаронена ведаць замежныя мовы. Калi б яму былi дазволеныя кантакты з iншаземцамi, ён заўважыў бы, што гэта такiя самыя людзi, як i ён, i што большая частка таго, што пра iх гавораць - няпраўда. Герметычныя муры свету, у якiм ён жыве, разбурылiся б, i страх, нянавiсць, упэўненасць у сваёй рацыi, ад якiх залежыць яго мараль, маглi б знiкнуць. У вынiку гэтага ўсе бакi пагадзiлiся, што тым часам, як Персiя, Егiпет, Ява цi Цэйлон пераходзяць з рук у рукi, галоўныя межы могуць парушацца толькi бомбамi.
