Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)
Галоўная мэта сучаснае вайны (згодна з прынцыпамi двухдумства, кiраўнiчыя галовы Ўнутранай Партыi адначасова прызнавалi i не прызнавалi гэтую мэту) палягае ў тым, каб поўнасцю спажываць прадукты прамысловай вытворчасцi, не павышаючы пры гэтым агульнага ўзроўню жыцця. Пачынаючы з канца дзевятнаццатага стагоддзя праблема выкарыстання лiшкаў прадуктаў спажывання iснавала ў прыхаваным выглядзе ў iндустрыяльным грамадстве. Цяпер жа, калi вялiкая колькасць людзей не забяспечана дастатковым харчаваннем, праблема гэтая, вiдавочна, не стаiць так востра, дый, вiдаць, не стане, нават калi не прыбягаць да штучных сродкаў знiшчэння. Сённяшнi свет - больш убогi, галодны i заняпалы, чым свет, якi iснаваў да 1914 года, а калi параўнаць яго з той фантастычнай будучыняй, аб якой марылi людзi ў тыя часы, дык адрозненне будзе яшчэ страшнейшае. На пачатку дваццатага стагоддзя карцiна будучага грамадства, неверагодна багатага, раскошнага, упарадкаванага i высокапрадукцыйнага блiскучага здаровага свету са шкла, сталi i снежна-белага бетону - жыла ў свядомасцi амаль кожнага адукаванага чалавека. Навука i тэхнiка развiвалiся так хутка, што дух займала, i было натуральна меркаваць, што гэтае развiццё будзе працягвацца i далей. Аднак гэтага не адбылося, часткова праз збядненне, спрычыненае доўгай чарадою войнаў i рэвалюцый, часткова з-за таго, што навукова-тэхнiчны прагрэс залежаў ад эмпiрычнага ладу мыслення, а лад гэты не мог захавацца ва ўмовах сцiсла рэгламентаванага грамадства. Агулам беручы, сённяшнi свет больш прымiтыўны, чым пяцьдзесят гадоў таму. Некаторыя адсталыя рэгiёны дасягнулi прагрэсу, былi ўдасканалены некаторыя прыборы, звязаныя з вайною або палiцэйскiм наглядам, але навуковыя даследаваннi i адкрыццi паступова спынiлiся. Да таго ж страты, спрычыненыя атамнай вайною 50-х гадоў, нiколi не былi цалкам кампенсаваныя. I ўсё ж небяспека, што хавалася ў машынах, усё яшчэ iснавала. Калi з'явiлася першая машына, усiм здольным да развагi людзям сталася вiдавочным, што неабходнасць у цяжкай чалавечай працы, а значыць, у пэўнай меры, i ў чалавечай няроўнасцi, знiкла. Калi б машыны свядома выкарыстоўвалi з гэтаю мэтай, дык голад, знясiльную працу, бруд, непiсьменнасць i хваробы можна было б выкаранiць на працягу некалькiх пакаленняў. I сапраўды, нават калi яны яшчэ не выкарыстоўвалiся з гэтаю мэтай, машыны - вырабляючы столькi прадукту, што яго часам немагчыма было размеркаваць - ўзнялi ўзровень жыцця людзей за нейкiя пяцьдзесят гадоў у канцы ХIХ i на пачатку ХХ стагоддзя.
Але было таксама вiдавочным, што павелiчэнне агульнага багацця пагражала далейшаму iснаванню iерархiзаванага грамадства, а ў нейкiм сэнсе ўжо нават значыла i знiшчэнне гэтага грамадства. У свеце, дзе працоўны дзень будзе кароткi, дзе ў кожнага будзе дастаткова ежы, кожны будзе жыць у доме з ваннай i халадзiльнiкам, будзе мець аўтамабiль цi нават самалёт, найбольш вiдавочная i найбольш iстотная форма няроўнасцi знiкне. Стаўшы ўсеагульным, багацце перастане быць падставай для няроўнасцi. Можна было, без сумнення, уявiць сабе грамадства, у якiм багацце ў значэннi прыватнай уласнасцi i раскошы будзе падзелена пароўну, тым часам як улада застанецца ў руках малой упрывiлеяванай касты. Але ў сапраўднасцi такое грамадства не магло б доўга заставацца стабiльным. I сапраўды, калi б усе аднолькава жылi ў раскошы i бяспецы, дык вялiкая маса людзей, звычайна здзiчэлых ад беднасцi, магла б атрымаць адукацыю i навучыцца думаць самастойна, i тады б яна раней цi пазней заўважыла, што ўпрывiлеяваная меншасць не мае нiякае рацыi iснавання, i зрынула б яе. Карацей кажучы, iерархiзаванае грамадства магло грунтавацца толькi на беднасцi i невуцтве.
Зварот да аграрнае мiнуўшчыны, як пра гэта марылi некаторыя мысляры на пачатку дваццатага стагоддзя, не быў бы практычным выйсцем. Ён пярэчыў тэндэнцыi да механiзацыi, якая зрабiлася ва ўсiм свеце амаль iнстынктыўнай. Да таго ж iндустрыяльна адсталая краiна была б бездапаможная ў ваенных адносiнах i хутка падпала б пад панаванне, ускоснае або непасрэднае, сваiх больш iндустрыяльна развiтых супрацiўнiкаў.
Трымаць масы ў галечы, скарачаючы вытворчасць - i гэта было б не найлепшае выйсце. Гэты сродак быў ужыты ў шырокiм маштабе ў фiнальнай фазе капiталiзму, прыблiзна памiж 1920 i 1940 гадамi. У эканомiцы шмат якiх краiн панаваў застой, палi не ўраблялiся, абсталяванне не абнаўлялася i вялiкiя масы насельнiцтва былi пазбаўленыя працы. Дзяржаўныя дабрачынныя арганiзацыi не давалi iм памерцi з голаду. Але i гэткае вырашэнне цягнула за сабою ваенную слабасць. Усе нягоды i беды былi вiдавочна неапраўданыя, што непазбежна спараджала апазiцыю. Праблема была ў тым, каб круцiць колы прамысловасцi, не павышаючы рэальнага багацця свету. Тавары павiнны былi вырабляцца, але не размяркоўвацца. На практыцы адзiным сродкам дасягнення гэтае мэты была няспынная, перманентная вайна.
Галоўнае дзеянне ў вайне - гэта знiшчэнне, не абавязкова людзей, але прадуктаў чалавечае працы. Вайна - гэта сродак знiшчыць, распылiць у стратасферы, патапiць на дне мора матэрыяльныя багаццi, якiя ў iншым выпадку маглi б быць выкарыстаныя на тое, каб зрабiць масы занадта заможнымi, а значыць, урэшце, занадта разумнымi. Нават калi зброя i не знiшчаецца ў вайне, яе вытворчасць ужо сама па сабе з'яўляецца лёгкiм сродкам такога выкарыстання працоўнае сiлы, каб не выраблялася нiчога, што можна было б спажыць. Напрыклад, працоўнае сiлы, выкарыстанае на пабудову адной Плывучай Крэпасцi, хапiла б на тое, каб вырабiць некалькi сотняў грузавых суднаў. Пасля, не прынёсшы нiкому нiякай матэрыяльнай карысцi, яна спiсвалася на пераплаўку. I тады, з яшчэ большымi працоўнымi выдаткамi, будавалася новая Плывучая Крэпасць. У прынцыпе ўсе ваенныя дзеяннi скiроўвалiся на тое, каб знiшчыць дадатковы прадукт, якi мог застацца пасля таго, як самыя пiльныя патрэбы насельнiцтва былi задаволеныя. На практыцы пiльныя жыццёвыя патрэбы насельнiцтва заўсёды недаацэньваюцца. У вынiку адбываецца так, што хранiчна не стае нават паловы таго, што неабходна для жыцця. Але гэта разглядаецца як дадатны факт. Шляхам свядомае палiтыкi ўсё насельнiцтва, у тым лiку i ўпрывiлеяваныя яго групы, трымаецца на мяжы галечы. Усеагульная нястача сапраўды павышае важнасць дробных прывiлеяў i тым самым павялiчвае рознiцу памiж адной групай i другой. Паводле стандартаў пачатку дваццатага стагоддзя, нават сябры Ўнутранай Партыi цяпер працуюць цяжка i жывуць, абмяжоўваючы сябе ва ўсiм. Тым не меней тая кропля камфорту, што яны маюць, iх вялiкiя i добра мэбляваныя кватэры, iх адзенне з лепшае тканiны, добрая якасць iх ежы, пiтва, тытуню, iх двое цi трое слугаў, iх прыватныя аўтамабiлi i верталёты даюць iм магчымасць узвысiцца над светам сябраў Знешняе Партыi. А сябры Знешняе Партыi маюць падобныя перавагi ў параўнаннi са знядоленымi масамi, якiя мы называем "проламi". Сацыяльная атмасфера нагадвае абложаны горад, дзе валоданне кавалкам канiны пазначае рознiцу памiж багаццем i беднасцю. Разам з тым усведамленне таго, што iдзе вайна, а значыць, адусюль пагражае небяспека, робiць натуральнай i непазбежнай умовай для выжывання перадачу ўлады ў рукi невялiкае касты.
