Грэм Грин - Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке)
- Маёр Петкавiч, - сказаў ён, - прачытайце, калi ласка, абвiнаваўчае заключэнне падсудным. Прапануйце даме крэсла.
Доктар Цынер выняў рукi з кiшэняў плашча i працёр акуляры. Ён прымусiў свой голас гучаць цвёрда, аднак не змог стрымаць лёгкага трымцення рук.
- Абвiнаваўчае заключэнне? - спытаў ён. - Што вы маеце на ўвазе? Хiба гэта суд?
Маёр Петкавiч, трымаючы ў руцэ паперу, абарваў яго:
- Змоўкнiце!
- Гэта разумнае пытанне, маёр, - сказаў палкоўнiк Хартэп. - Доктар быў за мяжой. Бачыце, - працягваў ён мякка i вельмi зычлiва, - мы мусiлi былi прыняць рашучыя захады, каб забяспечыць вашу бяспеку. У Белградзе ваша жыццё было б у небяспецы. Народ настроены супраць паўстання.
- Усё адно я не разумею, якое вы маеце права абыходзiцца без папярэдняга следства.
- Гэта ваенны трыбунал. Ваеннае становiшча было абвешчана ўчора на свiтанку, - растлумачыў палкоўнiк Хартэп. - Маёр Петкавiч, пачынайце.
Маёр Петкавiч пачаў чытаць доўгi, напiсаны ад рукi дакумент, многiя месцы яму цяжка было разабраць.
- "Арыштаваны Рычард Цынер... змова супраць урада... пазбег пакарання за iлжэсведчанне... фальшывы пашпарт. Арыштаваны Ёзеф Грунлiх абвiнавачваецца ў нашэннi зброi. Арыштаваная Корал Маскер абвiнавачваецца ў саўдзеле з Рычардам Цынерам у змове супраць урада". - Ён паклаў паперу на стол i сказаў палкоўнiку Хартэпу: - Я не ўпэўнены ў законнасцi складу гэтага суду. Абвiнавачаныя павiнны мець абаронцу.
- Так, ваша праўда, гэта, вядома, памылка. Магчыма, вы, маёр?..
- Не. Суд павiнен складацца, прынамсi, з трох афiцэраў, сама меней.
- Не турбуйцеся. Я абыдуся без абаронцы, - перабiў яго доктар Цынер, гэтыя двое не разумеюць нiводнага слова з таго, што вы гаворыце. Яны не будуць супраць таксама.
- Гэта не па правiлах, - сказаў маёр Петкавiч.
Начальнiк палiцыi паглядзеў на гадзiннiк.
- Я прыняў пад увагу ваш пратэст, маёр. Цяпер мы можам пачынаць.
Тоўсты афiцэр кiўнуў, паднёс да рота руку i падмiргнуў Хартэпу.
- Дзевяноста пара.
- Адзiн дынар.
Майет патушыў цыгарэту. Ён ужо найграўся.
- Ну, згодзен. Адзiн дынар. Сёння а дзевятай гадзiне вечара.
Ён хутка вярнуўся ў сваё купэ. Але Корал там усё яшчэ не было. Пасажыры выходзiлi з цягнiка, размаўлялi, смяялiся, пацягвалiся. Машынiста акружыў невялiкi натоўп, i ён з гумарам тлумачыў прычыну аварыi. Хоць наўкол не было вiдаць нiводнага будынка, некалькi сялян ужо з'явiлiся каля цягнiка, яны прадавалi бутэлькi з мiнеральнай вадой i ледзянцы на палачках. Шаша праходзiла паралельна чыгунцы, iх раздзяляла толькi града снежных сумётаў. Шафёр нейкага грузавiка гудзеў клаксонам i гучна крычаў:
- Хутка дамчым да Белграда! Сто дваццаць дынараў. Хутка даставiм у Белград!
Гэта была нечуваная цана, i адзiн мажны камерсант адгукнуўся на прапанову шафёра. Каля шашы пачаўся доўгi гандаль. "Мiнеральныя воды! Мiнеральныя воды!" Немец з коратка падстрыжанай галавой крочыў узад i ўперад, незадаволена размаўляючы сам з сабой. Майет пачуў у сябе за спiнай нечы голас, якi сказаў па-ангельску:
- Iзноў пойдзе снег.
Ён азiрнуўся з надзеяй, што гэта Корал, але то была жанчына, якую ён сустрэў у вагоне-рэстаране.
- Не надта весела затрымацца тут, - сказаў ён. - Спатрэбiцца некалькi гадзiн, пакуль прышлюць другi паравоз. А што, калi паехаць да Белграда на машыне?
- Гэта што, прапанова, запрашэнне?
- У складчыну.
- Але ў мяне няма нi гроша.
Яна абярнулася i памахала рукой:
- Мiстэр Сейвары, хадземце сюды, можна наняць у складчыну машыну. Вы, вядома, заплацiце маю долю?
Мiстэр Сейвары локцямi працiснуўся праз натоўп пасажыраў, якiя скупiлiся вакол машынiста.
- Не магу ўцямiць, пра што гаворыць гэты хлапец. Нешта наконт катла, сказаў ён. - Паехаць разам на машыне? - працягваў мiстэр Сейвары ўжо павольней. - Напэўна, гэта будзе каштаваць даволi дорага?
Ён пiльна паглядзеў на жанчыну, нiбыта чакаючы ад яе адказу на сваё пытанне. "Ён, вядома, прыкiдвае, узважвае, якую карысць ён будзе мець з гэтага", -падумаў Майет. Ваганнi мiстэра Сейвары, насцярожанае маўчанне жанчыны абудзiлi ў iм iнстынкт супернiцтва. Яму захацелася паказаць ёй сваё багацце, як паўлiн разгортвае хвост, i асляпiць яе раскошаю сваiх скарбаў.
- Шэсцьдзесят дынараў - з вас дваiх.
- Я толькi пайду i пагавару з начальнiкам цягнiка, можа, ён ведае, як доўга...
Пайшоў снег.
- Калi вы захочаце падзялiць са мной кампанiю, мiс...
- Джанет Пардаў, - сказала яна i падняла каўнер футра да самых вушэй. Яе шчокi гарэлi, разрумяненыя снегам. Майет мог уявiць сабе абрысы яе ахутанага футрам цела i параўнаць яе з хударлявай голай Корал. "Мне давядзецца Корал узяць з сабой", - падумаў ён.
- Так, так, яна выйшла з цягнiка ў Субоцiцы. Я ведаю, каго вы маеце на ўвазе. Вы абедалi з ёй учора. - Яна ўсмiхнулася яму. - Гэта, пэўна, ваша каханка?
- Яна выйшла з сакваяжам?
- Ды не, здаецца. У яе з сабой нiчога не было. Я заўважыла, як яна прайшла з мытнiкам на станцыю. А яна забаўная малышка, праўда? З вар'етэ? спытала Джанет, але даволi абыякава. Па яе тоне Майет зразумеў, што яна асуджае не дзяўчыну, а яго самога за тое, што ён марна трацiць грошы.
Гэта яго ўзлавала, нiбыта яна крытыкавала яго разынкi, быў кiнуты цень на яго пранiклiвасць i дабрачыннасць. "Зрэшты, я выдаткаваў на яе не болей, чым патрацiў бы на вас, калi б узяў вас з сабой у Белград, - падумаў ён, - а цi расплацiлiся б вы са мной такiм самым спосабам i з такой самай шчодрасцю, як яна?" Аднак рознiца памiж iмi выклiкала ў iм жаданне i горыч, таму што гэтая дзяўчына была блiскучая статуэтка з срэбра, а Корал - у лепшым выпадку прывабным кавалачкам каляровага шкла. Корал абуджала чыста сентыментальныя пачуццi, а ў Джанет была нейкая ўнутраная каштоўнасць. "Яна не з тых, каму трэба не толькi грошы, але i прыгожае цела, якое задаволiла б яе пажадлiвасць, розум, адукаванасць. Я жыд, i мяне навучылi толькi таму, як рабiць грошы". Але тым не меней яе пагарда ўзлавала яго i дапамагла адмовiцца ад недасяжнага.
- Яна, пэўна, адстала ад цягнiка. Мне трэба вярнуцца за ёй.
Ён не папрасiў прабачэння за парушанае абяцанне i хутка рэцiраваўся. Добра, што было яшчэ не позна.
Камерсант усё яшчэ таргаваўся з шафёрам. Той панiзiў суму да ста дынараў, а той падняў да дзевяноста. Майету было няёмка ўблытвацца ў iх здзелку, ён разумеў: абодва яны будуць пагарджаць iм за тое, што ён пора гарачку i паводзiць сябе такiм чынам не да твару самавiтаму бiзнесмену.
- Я дам вам сто дваццаць дынараў, калi вы адвязеце мяне ў Субоцiцу i назад. - Калi ён убачыў, што шафёр збiраецца працягваць торг, ён павялiчыў суму: - Сто пяцьдзесят дынараў, калi вы даставiце мяне туды i назад да адыходу гэтага цягнiка.
Машына была старая, пабiтая, але вельмi магутная. Яны ехалi супраць ветру з хуткасцю шэсцьдзесят мiль у гадзiну па дарозе, якая не рамантавалася цэлую вечнасць. Спружыны сядзення былi зламаныя, i Майета кiдала з боку на бок, калi машына правальвалася ў ямы, вылазiла з iх, хiлiлася набок. Яна бурчала i задыхалася, як чалавек, даведзены да знямогi бязлiтасным гаспадаром. Снег павалiў мацней: тэлеграфныя слупы ўздоўж чыгункi мiльгалi, нiбыта цёмныя правалы ў белай сцяне снегу. Майет нахiлiўся да шафёра i крыкнуў па-нямецку, перакрываючы роў старой машыны:
- Вы што, сляпы?
Раптам машыну рэзка занесла ўбок i кiнула ўпоперак шашы, а шафёр крыкнуў яму ў адказ, што баяцца няма чаго, на дарозе нiкога няма, але ён не пацвердзiў, што ўсё добра бачыць.
Тым часам вецер узмацнiўся. Шаша, закрытая ад iх сцяной снегападу, цяпер то ўздымалася перад iмi, то зноў бегла ўнiз, падобная на хвалю з пенай калючага снегу. Майет крычаў шафёру, каб той ехаў цiшэй. "Калi б зараз шына спусцiла, нам абодвум канец", - падумаў ён. Ён бачыў, як шафёр паглядзеў на гадзiннiк i нацiснуў на акселератар. Стары аўтамабiль адказаў яму, дадаўшы яшчэ некалькi мiль у гадзiну, падобна да тых моцных упартых старых, пра якiх кажуць: "Гэта ўжо апошнiя: такую пароду мы болей не выведзем". Майет iзноў закрычаў: "Цiшэй!" - але шафёр паказаў на свой гадзiннiк i давёў машыну, што грукатала на ўсю моц, да небяспечнай, звышнатуральнай мяжы хуткасцi. Гэтаму чалавеку трыццаць дынараў - рознiца памiж тым, цi паспеюць яны, цi ўпусцяць цягнiк - азначалi некалькi месяцаў забяспечанага жыцця: ён рызыкаваў бы сваiм жыццём i жыццём свайго пасажыра i за меншую суму. Раптам, калi вецер падхапiў снег i адкiнуў яго ўбок, у прасвеце, на адлегласцi дзесяцi метраў, перад iмi з'явiлася павозка. Майет ледзь паспеў заўважыць ачмурэлыя вочы быкоў, разлiчыць, у якiм месцы iх рогi разаб'юць лабавое шкло, як пажылы чалавек залямантаваў, кiнуў пугу i саскочыў з калёс. Шафёр крута павярнуў руль, машына пераскочыла цераз снежны вал, пакацiлася як шалёная на двух колах, у той час як два астатнiя з шумам круцiлiся ў паветры па-над зямлёй. Машына нахiлялася ўсё болей i болей, пакуль Майету не здалося, што зямля ўстае на дыбкi, як гарачае малако, потым аўтамабiль пераскочыў цераз снежны сумёт, спачатку два колы дакранулiся да зямлi, потым усе чатыры, i машына панеслася па шашы з хуткасцю шэсцьдзесят мiль у гадзiну, а снег самкнуўся за iмi, накрыўшы быкоў, драбiны i здзiўленага старога, здранцвелага ад жаху.
