Жорж Сименон - Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)
- Ведзьма! - прабурчаў Сантонi па дарозе з вакзала на набярэжную Арфэўр. Нябозе, вiдаць, было не надта весела.
- Ва ўсякiм разе, з ёю.
- Што вы думаеце пра гэтыя чаравiкi? Калi б яны былi новыя, можна было б падумаць, што ён купiў iх сёння...
- Наўрад цi. Ён не пасмеў бы. А цiкава, цi падобная на мацi дачка?
Заехалi ў пiўную перакусiць. Мэгрэ патэлефанаваў жонцы i сказаў, што не ведае, калi вернецца.
Калi яны пад'ехалi да камiсарыята, вартавы-палiцэйскi паведамiў Мэгрэ:
- Вас пыталася нейкая дзяўчына. Кажа, што вы яе выклiкалi. Я адправiў яе ў вашае бюро.
- Даўно?
- Хвiлiн дваццаць назад.
Туман зноў змянiўся дажджом, i пыльныя прыступкi лесвiцы стракацелi мокрымi слядамi. Большасць пакояў ужо апусцела. Але ў некаторых яшчэ гарэла святло.
- Мне застацца з вамi? - спытаўся Сантонi.
Мэгрэ кiўнуў. Раз ужо пачаў расследаванне з iм - будзе з iм i працягваць.
У чакальнi сядзела дзяўчына ў блакiтным капялюшыку. Твар з-за слабага святла разгледзець было цяжка. Дзяжурны, якi чытаў вячэрнюю газету, далажыў:
- Гэта да вас, шэф.
- Я ведаю.
Звяртаючыся да дзяўчыны, Мэгрэ запытаўся:
- Панна Монiка? Хадземце, калi ласка, у мой кабiнет.
Мэгрэ запалiў настольную лямпу. Святло ўпала на крэсла, i, калi камiсар прапанаваў дзяўчыне сесцi, то адразу заўважыў сляды слёз на яе твары.
- Дзядзька ўсё мне сказаў.
Мэгрэ загаварыў не адразу, прыгледзеўся да дзяўчыны. Яна, як i мацi, трымала ў руцэ насоўку, але сцiскала яе неяк па-дзiцячы, усё роўна як мяла камяк пластылiну.
- Я думала, што заспею маму ў вас.
- Яна паехала дадому.
- Як яна?..
Ён не ведаў, што адказаць.
- Ваша мацi - мужная жанчына.
Монiка здалася камiсару абаяльнай: непадобная да мацi, праўда, таксама ў целе. На ёй быў вельмi элегантны гарнiтур, што здзiвiла Мэгрэ: пакупка, вiдавочна, была зроблена ў дарагой краме.
- Каму ж спатрэбiлася ягонае жыццё? - Слёзы зноў з'явiлiся ў яе на вачах.
Камiсару чамусьцi здавалася, што яна не зусiм шчырая. Мацi таксама трымалася насцярожана, аднак калi ўлiчыць характар, у якiм Мэгрэ паспеў сёе-тое ўгледзець, то яе можна было зразумець. Панi Турэ здавалася ганебным, што яе мужа зарэзалi ў нейкiм цёмным тупiку. Яна зацiснула жыццё, i сваё, i сваёй сям'i, у строгiя рамкi, i гэтая смерць выходзiла з iх. Ды яшчэ гэтыя жоўтыя чаравiкi i амаль што чырвоны гальштук!
А дачка нiбыта баялася пытанняў.
- Вы добра ведалi бацьку?
- Ну... вядома...
- Вы, пэўна, ведалi яго так, як дзецi ведаюць сваiх бацькоў. А я пытаюся ў вас, цi давяраўся ён вам, цi гаварыў з вамi пра сваё асабiстае жыццё...
- Ён быў добры бацька.
- Ён быў шчаслiвы?
- Напэўна.
- Вы калi-небудзь сустракалiся ў Парыжы?
- Не разумею. Вы маеце на ўвазе на вулiцы?
- Я ведаю, што вы вярталiся дамоў рознымi цягнiкамi. Але вы маглi калi-нiкалi разам абедаць.
- Здаралася.
- Часта?
- Не. Рэдка.
- Вы заходзiлi да яго ў краму?
Дзяўчына вагалася.
- Мы сустракалiся ў рэстарацыi.
- Вы тэлефанавалi яму?
- Нiколi.
- Калi вы абедалi з iм апошнi раз?
- Некалькi месяцаў назад. Да адпачынку.
- Дзе?
- У "Эльзасе". Гэта рэстаранчык на Севастопальскiм бульвары.
- Ваша мацi ведала пра гэта?
- Не памятаю. Думаю, я ёй казала.
- Ваш бацька быў вясёлы чалавек?
- Вясёлы. Ва ўсякiм разе, на маю думку.
- А здароўе ў яго было добрае?
- Ён нiколi не хварэў.
- Сябры ў яго былi?
- Мы бывалi пераважна ў маiх цётак i дзядзькоў.
- Яны жывуць у Жувiзi?
- Так, непадалёк ад нас. Дзядзька Альбэр, муж цёткi Жанны, i сказаў мне, што бацьку забiлi.
- I шмат iх у вас?
- Дзве цёткi i два дзядзькi. Цётка Сэлiна з дзядзькам Жульенам жывуць трохi далей. Дзядзькi абодва чыгуначнiкi.
- Панна Монiка, а цi сустракаецеся вы з якiм-небудзь маладым чалавекам?
Дзяўчына сумелася.
- Не будзем зараз пра гэта. Мне трэба паглядзець на бацьку?
- Вы што маеце на ўвазе?
- Як я зразумела з дзядзькавых слоў, мне трэба будзе апазнаць цела.
- Ваша мацi i цётка зрабiлi ўжо гэта. Але, калi вы хочаце...
- Не. Я ўбачу яго дома.
- Пачакайце яшчэ трохi, панна Монiка. Вам прыходзiлася сустракаць вашага бацьку ў Парыжы ў жоўтых чаравiках?
- У жоўтых чаравiках? - паўтарыла яна задуменна.
- Не зусiм жоўтых, хутчэй бэжавых. У мой час, даруйце за выраз, такi колер называлi "дзiцячым паносам".
- Нешта не памятаю.
- А чырвонага гальштука на iм не заўважылi?
- Не.
- Вы даўно хадзiлi ў кiно?
- Учора пасля абеду.
- У Парыжы?
- У Жувiзi.
- Не буду вас больш затрымлiваць. Думаю, вы зможаце сесцi на цягнiк...
- Праз трыццаць пяць хвiлiн.
Яна паглядзела на гадзiннiк, узнялася, але не пайшла адразу, а затрымалася на iмгненне.
- Да пабачэння, - сказала яна нарэшце.
- Да пабачэння, панна. Дзякую вам.
Мэгрэ праводзiў дзяўчыну i зачынiў за ёю дзверы.
2. ПАННА "IЛЬВIЦА"
Мэгрэ, сам не ведаючы чаму, заўсёды вылучаў участак Вялiкiх бульвараў памiж плошчаю Рэспублiкi i Манмартрам. Уласна кажучы, гэта быў ягоны квартал. Сюды, у кiнатэатр на бульвары Бон-Нувэль, непадалёк ад тупiчка, дзе забiлi Луi Турэ, ён пешшу, пад руку са сваёй жонкаю, заходзiў амаль кожны тыдзень. Побач, якраз насупраць кiнатэатра, была пiўная, дзе ён любiў перакусiць сасiскамi з капустаю.
Далей, у накiрунку да Оперы, бульвары рабiлiся свабаднейшыя, але тут, памiж Сэн-Мартэн i плошчаю Рэспублiкi, яны хутчэй нагадвалi нейкiя змрочныя траншэi, у якiх, бы ў мурашнiку, вiруе жыццё - часам ажно галава кружылася ад усёй гэтай мiтуснi.
Ранiца была шэрая i халодная, але не такая сырая, як напярэдаднi. Мэгрэ выйшаў з дому а палове дзевятай i за чвэрць гадзiны, не спяшаючы, дайшоў да вулiцы Бондзi. Недзе тут, у фiрме "Каплан i Занэн", i працаваў Луi Турэ ўсё сваё жыццё, у тым лiку, мабыць, i ў дзень сваёй гiбелi.
Пошукi патрэбнага нумара прывялi Мэгрэ да старой, занядбанай будынiны. Уваходныя дзверы былi адчынены насцеж, па абодвух баках вiселi розныя шыльдачкi: "Урокi машынапiсу", "Продаж пёраў", "Набiўка матрацаў", "Юрыдычны кансультант", "Дыпламаваная масажыстка".
Кансьержка раскладвала пошту па скрынях.
- Дзе тут фiрма "Каплан i Занэн"? - спытаўся Мэгрэ.
- Шаноўны пан, праз месяц будзе ўжо тры гады, як фiрма перастала iснаваць.
- I вы ўвесь гэты час жылi тут?
- Я жыву тут ужо дваццаць шэсць гадоў.
- А цi ведалi вы Луi Турэ?
- Яшчэ як! А што з iм здарылася, вы не скажаце? Ён не заходзiў да мяне ўжо некалькi месяцаў.
- Ён памёр.
- Божа лiтасцiвы... Такi здаровы мужчына! Што з iм здарылася? Сэрца, мабыць?..
- Яго забiлi ўчора пад вечар ударам нажа ў спiну.
Кансьержка ажно здранцвела.
- Я яшчэ не чытала сёння газет...
Пра гiбель Луi Турэ ў газетах было згадана ўсяго ў некалькiх радках, як пра банальнае здарэнне.
- I хто гэта мог забiць такога добрага чалавека?.. Дваццаць тры гады ён хадзiў мiма майго пакоя пад лесвiцай, праходзiў па чатыры разы на дзень i кожны раз казаў мне што-небудзь прыемнае. Калi пан Каплан закрыў сваю фiрму, пана Луi нiбыта падкасiла...
Кансьержка выцерла слёзы i высмаркалася.
- Пан Каплан яшчэ жывы?
- Я вам магу даць яго адрас. Ён жыве на плошчы Маё. Выдатны чалавек, але зусiм iншы. Яго бацька, напэўна, таксама яшчэ жывы.
- Чым яны гандлявалi?
- Як, вы не ведаеце гэтай фiрмы?!
Яна так здзiвiлася, што можна было падумаць, увесь свет павiнен ведаць фiрму "Каплан i Занэн".
- Я з палiцыi, - растлумачыў Мэгрэ. - Мне трэба ведаць усё, што датычыць пана Турэ.
- Для нас ён быў проста панам Луi. Усе яго так i звалi, многiя нават не ведалi ягонага прозвiшча. Пачакайце, калi ласка, хвiлiнку...
Яна таропка рассоўвала астатяiя лiсты па скрынях, прычынiла дзверцы ў грубцы i накiнула на плечы шаль.
- Пан Луi забiты! Хто б мог падумаць! Такi чалавек... Хадземце. Я пакажу вам дом. Яго павiнны былi знесцi яшчэ тры гады назад i пабудаваць на гэтым месцы кiнатэатр. Жыхароў загадзя папярэдзiлi, я нават з'язджала да сваёй дачкi ў Ньеўр. Таму пан Каплан i закрыў сваю фiрму. А можа, яшчэ i таму, што апошнiя гады справы ў яго былi няважныя: ягоны сын, пан Макс, глядзеў на жыццё зусiм не так, як бацька... Хадземце сюды...
Яны прайшлi ў вялiкi ўнутраны двор, i камiсар убачыў павiльён са шкляным дахам, падобны на вакзальнае памяшканне. Над уваходам можна было яшчэ прачытаць колькi лiтар на аблезлай шыльдзе "Каплан i Занэн".
- Калi я пасялiлася тут, Занэнаў ужо не было. Справы вёў стары Каплан. Ён быў так падобны на Дзеда Мароза, што дзецi на вулiцы спынялiся i глядзелi яму ўслед.
Замок на дзвярах у павiльён быў вырваны. Усярэдзiне - рэзрух. Якi быў гэты свет, дзе яшчэ тры гады назад жыў Луi Турэ, уявiць было цяжка.
Велiзарная зала з разбiтым шкляным дахам, уздоўж сцен, як у фешэнебельнай краме, адна над адной - галерэi; прылаўкi i палiцы былi знятыя, але на сценах яшчэ заставалiся сляды ад iх.
- Кожны раз, калi пан Луi заходзiў да мяне...
- А ён часта гэта рабiў?
- Раз у два-тры месяцы. I заўсёды прыносiў што-небудзь смачнае... Я адчувала, што на душы ў яго цяжка... Памятаю, у пана Каплана працавала да дваццацi ўкладчыц, а то i болей, перад святамi даводзiлася працаваць i ўначы. Пан Каплан вёў аптовы гандаль, прадаваў тавар дробным гандлярам. Чаго толькi ў яго не было! Прыстаўныя бароды, кардонныя свiстулькi, шары, карнавальны серпанцiн, маскi, сувенiры з марскога ўзбярэжжа... Не было як прайсцi праз залу... Часта адзiн толькi пан Луi i мог знайсцi патрэбны тавар...
