Жорж Сименон - Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)
Але, канечне, гадаць не прыходзiлася: панна Леон - гэтая, маладзейшая.
Яна дужа нагадвала мнiшку. Вельмi ўжо строгая, як на любы погляд, чорная сукенка, твар i рукi здавалiся зусiм бясколернымi, абяскроўленымi. Праўда, на тонкiх вуснах вiднелася нешта накшталт слабенькай усмешкi, якая хоць трохi ажыўляла невыразны твар.
Рысы ўсе былi вельмi незаўважныя, так бы мовiць, нават нейкiя сцёртыя, але за выняткам адной - тоўстага носа, якi так i кiдаўся ў вочы.
Як смешна, падумаў Мэгрэ, што яе завуць Леон*.
* Leonne - iльвiца (фр.).
Вялiкi мясiсты нос рабiў жанчыну i праўда падобнай да iльвiцы ў заапарку у час сну. Але ж якая только гэта iльвiца...
З суседняга пакоя iшло цяпло ад грубкi. Адчувалася адразу, што палiлi тут не шкадуючы. На прылаўку i на палiцах раскладзены пушыстыя распашонкi, пiнеткi з ружовымi цi блакiтнымi банцiкамi, каптурыкi, сукеначкi...
- Што пану трэба?
- Камiсар Мэгрэ, крымiнальны вышук.
Жанчына сумелася.
- Учора забiлi аднаго з вашых былых саслужыўцаў, Луi Турэ...
З усiх жанчын, з якiмi камiсар паспеў сустрэцца па справе Турэ, гэтую раптоўнае паведамленне ўразiла найбольш: яна знерухомела, вусны збялелi.
- Даруйце, што я так знянацку...
Панна Леон моўчкi пакруцiла галавою, паказваючы, што камiсару няма чаго прасiць прабачэння.
У суседнiм пакоi рыпнуў фатэль.
- Каб знайсцi злачынцу, нам трэба сабраць як мага больш звестак аб забiтым...
Панна Леон зноў моўчкi кiўнула.
- Я думаю, вы добра ведалi нябожчыка.
Яе твар нiбыта прасвятлеў.
- Як гэта здарылася? - спыталася яна нарэшце, з цяжкасцю выгаварыўшы словы. Зазiрнуўшы ў суседнi пакой, запыталася: - Не хочаце сесцi?
- А мы не патрывожым вашу мацi?
- Яна зусiм глухая. Ёй будзе нават прыемна паглядзець на iншага чалавека.
Мэгрэ не стаў казаць, што яму не надта хочацца ў перагрэты пакой, i прыняў прапанову.
Цяжка было вызначыць узрост панны Леон. Напэўна, ёй было больш як пяцьдзесят. Мацi выглядала гадоў на восемдзесят. Свой тоўсты нос дачка, напэўна, займела ад бацькi: на сцяне вiсела фатаграфiя мужчыны з такой самай "бульбiнай". Жанчына, бадай, усведамляла сваю непрыгожасць з самага дзяцiнства.
- Я толькi што быў у кансьержкi на вулiцы Бондзi.
- Яна, канечне, не магла паверыць?..
- Не магла. Вiдаць, што яна яго любiла.
- Яго ўсе любiлi. - Панна Леон пачырванела. - Якi ён быў добры! - таропка дадала яна.
- Вы яго часта бачылi?
- Ён прыходзiў да мяне... Нячаста, вядома. Я жыву далёка ад цэнтра, а ён чалавек заняты.
- Вы ведаеце, чым ён займаўся апошнiм часам?
- Я ў яго пра гэта нiколi не пыталася. Па-мойму, ён жыў нябедна. Думаю, пан Луi меў уласную справу - ён мог заявiцца да мяне ў любы час дня.
- А ён не расказваў пра людзей, з якiмi кантактваў?
- Мы пераважна ўспамiналi нашае жыццё ў Капланаў, пана Макса... А жонку яго вы бачылi? - неяк нерашуча запыталася яна.
- Учора ўвечары.
- I што яна вам сказала?
- Яна не разумее, чаму ў яго ў момант смерцi былi нагах жоўтыя чаравiкi. Яна лiчыць, што iх надзеў забойца.
Але панна Леон, як i кансьержка, таксама бачыла яго ў жоўтых чаравiках.
- Ён iх часта надзяваў.
- Ужо тады, калi яшчэ працаваў у Каплана?
- Не, толькi пазней. Прайшло досыць шмат часу, як яго першы раз у iх убачыла.
- А колькi прыблiзна, не скажаце?
- Прыблiзна год.
- Вас здзiвiла, што ён быў у жоўтых чаравiках?
- Здзiвiла. Гэта было не ў яго стылi.
- Што вы тады падумалi?
- Што ён змянiўся.
- Ён i праўда змянiўся?
- Ва ўсякiм разе, ён быў ужо не такi, як раней. Жартаваў iнакш. Нават рагатаў.
- А раней ён смяяўся?
- Цiшэй. У ягоным жыццi з'явiлася штосьцi новае.
- Жанчына?
Мэгрэ разумеў, што пытанне жорсткае, аднак яго трэба было задаць.
- Магчыма.
- Ён дзялiўся з вамi сваёй тайнай?
- Не.
- А за вамi ён нiколi...
- Нiколi! - пачырванеўшы, таропка перапынiла яна. - Клянуся! Я ўпэўнена, што яму гэта нават у галаву не прыйшло б.
Кошка, якая сядзела на каленях у старой, пераскочыла на каленi да Мэгрэ.
- Няхай сядзiць, - сказаў ён панне Леон, калi тая хацела сагнаць кошку.
Старая расчаравана пазiрала на яго. Камiсару захацелася запалiць люльку, але дзе тут запалiш!
- Закрыццё фiрмы Капланаў для вас усiх было цяжкiм ударам?
- Вельмi цяжкiм.
- А для пана Турэ асаблiва?
- Пан Луi быў больш за ўсiх прывязаны да гэтага дома. Там яму ўсё было роднае. Ён жа, зразумейце, пачаў працаваць там кур'ерам з чатырнаццацi гадоў!
- Адкуль ён прыехаў?
- З Бэльвiля. Ён расказваў мне: калi памёр яго бацька, мацi пераехала ў Парыж. Гэта яна прывяла яго да старога Каплана.
- Мацi памерла?
- Даўно ўжо.
Мэгрэ чамусьцi здавалася, што жанчына нешта ўтойвала. Яна глядзела яму ў самыя вочы, аднак камiсар адчуваў у iх нейкi няўлоўны рух.
- Я чуў, што яму было цяжка знайсцi новае месца.
- Хто гэта вам сказаў?
- Мне так здалося са слоў кансьержкi.
- Самi разумееце, як гэта цяжка - знайсцi працу, калi табе ўжо за сорак i няма спецыяльнасцi. Мне самой...
- Прыйшлося шукаць працу?
- Толькi некалькi тыдняў.
- А пан Луi як?
- Ён шукаў нашмат больш.
- Вы гэта дакладна ведаеце?
- Дакладна.
- Ён заходзiў да вас тады?
- Заходзiў.
- Вы яму чым-небудзь дапамаглi?
Цяпер камiсар ужо не сумняваўся, што панна Леон сабрала на чорны дзень сякiя-такiя грошы.
- Чаму вы ў мяне пытаецеся пра гэта?
- Таму, што пакуль я не буду ведаць, якi гэта быў чалавек у апошнiя гады, у мяне няма анiякага шанцу натрапiць на след забойцы.
- Я раскажу вам усё, - сказала яна, падумаўшы. - Але прашу вас, каб усё засталося памiж намi. Галоўнае, каб пра гэта не даведалася жонка.
- Вы яе ведаеце?
- Ён расказваў мне пра яе. Яе швагры ўсе добра ўладкаваныя, у кожнага свой дом.
- У яго таксама.
- Гэта яна прымусiла яго купiць дом i пасялiцца ў Жувiзi, побач з яе сёстрамi.
Голас у панны Леон задрыжаў.
- Ён баяўся сваёй жонкi?
- Проста ён нiкому не мог зрабiць балюча. Калi за некалькi тыдняў да Новага года мы засталiся без працы, ён не захацеў псаваць сваiм родным настрой пад канец года.
- I нiчога iм не сказаў, каб яны па-ранейшаму думалi, што ён у Каплана?
- Ён спадзяваўся знайсцi працу праз некалькi дзён, потым - праз некалькi тыдняў. Але ж гэты дом... Ён купiў яго ў крэдыт i павiнен быў плацiць за яго штогод. Самi разумееце, у якое становiшча трапiў бы ён, калi б не заплацiў тады.
- У каго ён пазычыў?
- У мяне i пана Сэмброна. Гэта наш бухгалтар. Ён ужо не працуе. Жыве адзiн, на набярэжнай Межысэры.
- Як у яго з грашыма?
- Ён ледзьве зводзiць канцы з канцамi.
- Чаму пан Луi не звярнуўся да пана Каплана?
- Той нiчога не даў бы. Такi ўжо ў яго характар. Дарэчы, у дзень закрыцця фiрмы ён выдаў кожнаму канверт з трохмесячнай зарплатай, дык пан Луi пабаяўся з-за жонкi пакiнуць гэтыя грошы пры сабе.
- Яна правярала яго кашалёк?
- Напэўна. Я захоўвала яго грошы ў сябе. Тры месяцы забiраў iх у мяне па частцы, усё роўна як зарплату. Калi гэтыя грошы кончылiся, тады i пазычыў у мяне. Але ён мне ўсё аддаў.
- Калi?
- Месяцаў праз восем-дзевяць.
- Вы доўга яго не бачылi пасля таго, як ён узяў у вас грошы?
- З лютага па жнiвень.
- Вы тады не хвалявалiся?
- Я ведала, што ён прыйдзе. Нават калi i не зможа iх аддаць...
- Ён сказаў вам, што знайшоў новую працу?
- Сказаў.
- Ён быў ужо ў жоўтых чаравiках?
- Угу. Потым ён зрэдку заходзiў да мяне. I кожны раз прыносiў якi-небудзь падарунак, цукеркi маме.
Толькi цяпер Мэгрэ здагадаўся, чаму старая ўвесь час глядзела на яго з расчараваннем. Госцi, напэўна, прыносiлi ёй салодкае, а ён прыйшоў з пустымi рукамi. Наступным разам трэба будзе прыйсцi з цукеркамi, падумаў ён.
- Ён не гаварыў пра сваiх новых знаёмых?
- Якiх новых знаёмых?
- Па працы.
- Не.
- А не казаў, у якiм квартале працуе?
- З усiх вулiц ён згадваў толькi адну - Бондзi. Ён туды часта заходзiў. Паглядзець, цi не разбурылi яшчэ наш дом. Дом стаяў, як i раней, i пан Луi ўсё шкадаваў: мы маглi б яшчэ й дагэтуль працаваць там.
Пазванiлi. У краму ўвайшла жанчына. Панна Леон, выцягнуўшы шыю, паглядзела на яе.
- Не хачу вас болей затрымлiваць, - узняўся Мэгрэ.
- Заўсёды буду вам радая.
- Дзякую.
Мэгрэ ўзяў з прылаўка свой капялюш i выйшаў.
- Куды паедзем, шэф? - спытаўся вадзiцель.
- У блiжэйшы бар.
- Дык тут зусiм побач, насупраць крамы.
Але Мэгрэ было б няёмка, калi б ён адразу ж пасля сустрэчы зайшоў у бар на вачах у панны Леон.
- Праедзем куды-небудзь далей.
Цяпер яму трэба было патэлефанаваць пану Каплан i знайсцi па адраснай кнiзе пана Сэмброна.
А раз ужо дзень пачаўся з кальвадосу, то ён вырашыў выпiць яшчэ кiлiшак.
3. ЯНКА ЎСМЯТКУ
Мэгрэ паабедаў у пiўной "Дэльфiн", за сваiм улюбёным кутнiм столiкам. У яго не было нiякай тэрмiновай справы, i ён мог бы паесцi дома, але хацелася пабыць аднаму. Як заўсёды ў гэты час тут пацягвалi аперытыў iнспектары з набярэжнай Арфэўр. Яны скосу пазiралi на камiсара, а ён глядзеў праз акно на Сену.
