Жорж Сименон - Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)
- Тады. Ён хацеў, каб я бывала там. Ён называў гэты пакой сваiм закуткам... Вельмi ганарыўся iм...
- Ён не казаў вам, чаму ён зняў гэты пакой?
- Яму хацелася мець свой кут, хоць бы на некалькi гадзiн у дзень.
- Ён купляў вам каштоўнасцi?
- Пярсцёнак, зусiм нядаўна. - Жанчына паказала пярсцёнак на руцэ. - Ён быў такi добры, такi чулы! Яму была патрэбная падтрымка. Я ведаю, што вы думаеце пра мяне, але перш за ўсё я была яму сябрам, адзiным сябрам.
- А сюды ён прыходзiў?
- Нiколi. З-за кансьержкi i суседзяў. Мяне б тады ўвесь дом абгаворваў.
- Вы бачылi яго ў панядзелак?
- Мы прабылi разам прыкладна гадзiну.
- У якi час?
- Адразу пасля абеду. Я якраз хадзiла па крамах.
- А як вы сустрэлiся?
- Я назначыла яму спатканне.
- Па тэлефоне?
- Не. Я яму нiколi не званiла. Мы, калi развiтвалiся, заўсёды дамаўлялiся аб наступнай сустрэчы.
- Дык дзе ж вы сустрэлiся ў панядзелак?
- Як звычайна, у нашай кавярне. Праўда, мы сустракалiся з iм i ў кавярне на рагу Сэн-Мартэн, i ў кавярне на Вялiкiх бульварах, але рэдка.
- Ён прыйшоў своечасова?
- Ён нiколi не спазняўся. У той дзень было холадна, а ў мяне крыху балела горла, i мы вырашылi пайсцi ў кiно.
- На бульвары Бон-Нувэль?
- Вы, я бачу, многае ведаеце.
- Калi вы развiталiся?
- Каля чатырох. За паўгадзiны да смерцi.
- Ён павiнен быў з кiм-небудзь сустрэцца?
- Ён мне нiчога не сказаў.
- Ён гаварыў з вамi пра людзей, з якiмi бачыўся?
Яна пакруцiла галавою i падышла да серванта.
- Можна, я прапаную вам шклянку? Праўда, у мяне толькi вермут. Даўно стаiць - я ж не п'ю.
Мэгрэ не змог адмовiць ёй. Вермут купляў, напэўна, яшчэ сяржант, такi быў на дне бутэлькi асадак.
- Калi я прачытала ў газеце, то адразу ледзь не пабегла да вас. Мой муж часта пра вас расказваў. Я i фатаграфiю вашу часта бачыла. Так што адразу пазнала вас.
- Цi думаў ён развесцiся, каб ажанiцца з вамi?
- Ён дужа баяўся жонкi.
- А дачкi?
- Яе ён вельмi любiў. Дзеля яе ён што хочаце зрабiў бы. Але мне здаецца, яна ў чымсьцi расчаравала яго...
- Чаму вы так думаеце?
- Проста мне так здавалася. Ён часта быў сумны пасля сустрэч з ёю.
Але i сама яна была не надта вясёлая: гаварыла нейкiм вялым, манатонным голасам. Можа, яна прыходзiла да Турэ больш, каб прыбраць у пакоi?.. Ва ўсякiм разе, Мэгрэ нiяк не мог уявiць яе ў ложку з каханкам. Яна больш бачылася яму ў паўзмроку за столiкам кавярнi, у цiхай, лагоднай размове.
- Ён ашчаджаў грошы?
- Не надта. Як на разуменне простага чалавека, дык ён многае сабе дазваляў. Калi б я згадзiлася, ён бы мне багата чаго накупiў.
- А вы як-небудзь сустракалi яго выпадкова, калi ён сядзеў на лаўцы?
- На лаўцы?.. - збянтэжылася жанчына. Памаўчаўшы, яна згадала: - Адзiн раз, неяк уранку, калi iшла ў краму. Ён размаўляў з нейкiм хударлявым чалавекам, дзiвачлiвым.
- А чым ён вас здзiвiў?
- Ён быў падобны на клоўна, толькi без грыму. Праўда, я разгледзець яго не магла, але ўсё ж заўважыла: чаравiкi на iм былi стаптаныя i штаны абтрапаныя.
- Вы спыталiся потым у пана Луi, што гэта за чалавек?
- Канечне. Ён адказаў, што на лаўках якiх толькi тыпаў не сустрэнеш i што яму цiкава пагаманiць з незвычайнымi людзьмi.
- Вам хацелася прыйсцi на пахаванне?
- Я пабаялася. Праз дзень-два схаджу да яго на магiлу...
Развiтаўшыся з панi Машэр, Мэгрэ паехаў адразу дахаты, сказаўшы шафёру, каб той забраў яго праз гадзiну.
За абедам жонка прыглядалася да Мэгрэ пiльней як зазвычай.
- Што з табою? - нарэшце спыталася яна.
- Нiчога...
- Не ведаю... Нешта ты на сябе не падобны...
- А на каго ж тады?
- На каго хочаш, толькi не на Мэгрэ.
Камiсар засмяяўся. I праўда, апошнiм часам ён столькi думаў пра гэтага нябогу Луi Турэ, што непрыкметна для сябе пачаў нават трымаць сябе так, як мог бы трымаць сябе нябожчык. Нават выраз твару, мiмiка ў яго змянiлiся.
- Змянi гарнiтур, - прапанавала жонка.
- Навошта? Усё роўна змокну.
I ўсё ж камiсар паслухаўся жонку...
Прыехаўшы ў камiсарыят, Мэгрэ зайшоў у аддзел нораваў.
- Ты ведаеш такую Марыету, цi Мары Жыбон? - спытаўся ён у iнспектара. Не?.. Будзь ласкавы, правер па картатэцы.
- Маладая?
- Гадоў пяцьдзесят.
Iнспектар узяў скрыначку з пажаўцелымi i запыленымi карткамi. Доўга шукаць не прыйшлося.
- Нарадзiлася ў Сэн-Мало, у картатэцы ўжо адзiнаццаць гадоў. Тры арышты. Усе да вайны*. Два - за абкраданне клiента.
* Аповесць напiсана ў 1952 годзе.
- Сядзела?
- Адпусцiлi. За адсутнасцю доказаў.
- Што яшчэ?
- Чакайце. Пагляджу ў другой скрынi...
Iмя яе траплялася яшчэ на некалькiх картках, але ўсе яны былi даваенныя.
- Да вайны была масажысткаю ў салоне на вулiцы Марцiр. Жыла з нейкiм Наталi, асуджаным за забойства. Я згадваю гэтую справу. Iх было трое. Яны забiлi хлопца з iншай банды каля тытунёвай будкi на вулiцы Фантэн. Так i не ўдалося разабрацца, хто парнуў нажом. Вось i далi ўсiм траiм па дзесяць гадоў.
- Гэты Наталi цяпер на волi?
- Памёр.
Гэтыя факты нiчога не давалi Мэгрэ, адно пацвярджалi ягоныя здагадкi адносна мiнулага панi Жыбон.
- А чым яна цяпер займаецца? - спытаўся камiсар.
- Не ведаю. Можа, памерла.
- Не, жывая яшчэ.
- Значыцца, завязала. Вярнулася, можа, на радзiму i прыкiнулася там самавiтай дамаю.
- Не, яна ўсё яшчэ ў Парыжы. I здае мэблiраваныя пакоi на вулiцы Ангулем. Неафiцыйна. I, заўважце, у доме амаль што адны дзеўкi.
Iнспектар зацiкавiўся.
- Аднак я не думаю, што яны прымаюць у гэтых нумарах.
- Мы б ведалi, - запэўнiў iнспектар.
- Паназiрайце, галубкi, за гэтым домам. Можа, суседзi што-небудзь падкажуць. Мае хлопцы могуць не пазнаць вашых добрых знаёмых.
- Зробiм усё як след.
Прыйшоўшы ў свой кабiнет, Мэгрэ не паспеў i сесцi, як увайшоў Люка.
- Што новага?
- Па тэлефоне яна не званiла нiкому. Але сёння ўранку да нас звярнулася адна старая, якая жыве са сваiм пляменнiкам на вулiцы Гэй-Люсака. Яна выходзiла з дому, а калi вярнулася, дык выявiла, што з буфета знiкла каўбаса, якая дзве гадзiны назад была яшчэ на месцы. Тады яна ўзяла стары рэвальвер мужа, з якiм той ваяваў яшчэ ў першую сусветную, i абшукала кватэру. I знайшла пад пляменнiкавым ложкам хлебныя крошкi i насоўку. Чужую, не пляменнiка!
- Чым гэты пляменнiк займаецца?
- Студэнт. Працуе рассыльным у кнiгарнi на бульвары Сэн-Мiшэль.
- Цiкава... Дык, значыцца, цётка выклiкала палiцыю?
- Яна патэлефанавала нам, i я адразу паслаў Леруа ў кнiгарню распытаць гэтага хлопца. Ён затросся, а потым дык нават заплакаў.
- Жарыс - ягоны сябра?
- Так. Жарыс папрасiў у яго прытулку.
- З якой прычыны?
- Ён нiбыта пасварыўся з бацькамi, а бацька ў яго такi жорсткi, што нават забiць можа.
- I колькi гэта ён пражыў пад ложкам?
- Адзiн дзень i адну ноч. Першую ноч ён сноўдаўся па горадзе. Прынамсi, так ён расказваў сябру. Я папярэдзiў усе пасты. Вiдаць, зноў бадзяецца.
- Грошы ў яго ёсць?
- Гэты хлопец не ведае.
- Вакзальныя пасты напагатове?
- Вядома.
Цiкава, падумаў Мэгрэ, а што цяпер адбываецца ў Жувiзi? Удава з дачкою i з сёстрамi са шваграмi, напэўна, паабедалi i разважаюць цяпер наконт будучынi панi Турэ i Монiкi...
Швагры, глытнуўшы па кiлiшку, сядзяць цяпер, мабыць, у фатэлях i паляць цыгары. I ўдаве, бадай, чарачку паднеслi - каб узняць тонус.
Цi згадваюць яны нябожчыка? Наўрад цi. Абмяркоўваюць, хутчэй за ўсё, пахаванне. Адзначылi ж, мусiць, што, нягледзячы на залеву, народу сабралася багата?.. Цi ўцямiлi хоць, што гэта перш за ўсё пашана да нябожчыка, якога самi яны так зневажалi?..
Камiсару хацелася б апынуцца цяпер там, асаблiва ж - убачыць Монiку i шчыра пагутарыць з ёю сам-насам. Але дзе ж там пагутарыш сам-насам ды шчыра!..
I выклiкаць яе афiцыйна ў палiцыю няварта было яшчэ.
Падумаўшы, Мэгрэ набраў нумар службовага тэлефона Монiкi Турэ.
- Скажыце, калi ласка, панна Турэ сёння на працы?
- Яна пайшла па сямейных справах, але заўтра... Выбачайце, а хто гэта?
Мэгрэ павесiў слухаўку.
- Сантонi тут?
- Не бачыў з самае ранiцы.
- Пакiнь яму цыдулку, каб заўтра ўранку забраў панну Турэ з працы, як толькi яна прыйдзе ў сваю кантору, i прывёў да мяне. I каб зрабiў гэта далiкатна!
- Прывёў сюды?
- Але, да мяне ў бюро.
- Што яшчэ?
- Больш нiчога! Дайце папрацаваць.
Сыты ён ужо сёння па горла i Луi Турэ, i ягонай сям'ёю, i ягонай жанчынаю! Каб не пачуццё службовага абавязку, ён кiнуў бы зараз жа ўсе свае справы i пайшоў бы ў кiно.
Ён працаваў да сямi гадзiн з такiм iмпэтам, быццам ад ягонай працы залежаў лёс свету. Ён закончыў i давёў да ладу афармленне раней пачатых спраў, тых, што тыднямi, а некаторыя i месяцамi чакалi сваёй чаргi, i нават тых, што практычна не мелi нiякае важнасцi.
Нарэшце ён пайшоў з бюро з пачырванелымi ад доўгага i напружанага чытання-пiсання вачыма.
I тут яму здалося, нiбыта нешта вакол яго перамянiлася. Спачатку ён не мог зразумець, што менавiта. Нарэшце працягнуў руку - i зразумеў: перастаў iсцi дождж.
Камiсар адчуў, што яму ўжо яго не хапае.
