Жорж Сименон - Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)
6. ЖАБРАКI
Монiка Турэ сядзела ў "клетцы" - так Мэгрэ называў прыёмную. Камiсар даваў ёй "настояцца" - многiя ў гэтай чакальнi гублялi ўпэўненасць.
- Што яна там робiць? - спытаўся Мэгрэ ў Сантонi.
- Нiчога.
- Як у яе настрой?
- Маўчыць. Змрочная.
Iдучы на ранiшнi рапарт, Мэгрэ мiмаходзь зiрнуў на дзяўчыну. Праз паўгадзiны, калi ён вяртаўся ў кабiнет, яна сядзела ў той самай паставе.
З зашклёнай чакальнi было добра вiдаць калiдор аддзялення. Сноўдалi туды-назад iнспектары з пульхнымi папкамi. Правялi арыштаванага ў кайданках, потым - нейкую заплаканую жанчыну. Аднак на дзяўчыну, здавалася, нiшто не дзейнiчала. Яна захоўвала поўны спакой, хоць за гэты час у кабiнет да Мэгрэ выклiкалi ўжо ўсiх наведнiкаў.
Праслухоўванне тэлефона Марыеты Жыбон нiчога не дало: анiводнага званка. Можа, яна што-небудзь западозрыла?
Назiраючы за домам, iнспектар з аддзела нораваў таксама нiчога не заўважыў.
- А Жарыса ўчора ў шэсць гадзiн вечара бачыў на рагу плошчы Клiшы i вулiцы Бацiньёль адзiн палiцэйскi. Жарыс выходзiў з бiстро. Схапiць яго палiцэйскi не паспеў, Жарыс знiк у натоўпе. Больш яго ў гэтым квартале не бачылi, колькi нi пiльнавалi.
Як сказаў уладальнiк бiстро, гэты клiент нiкому не тэлефанаваў, але з'еў пяць яек укрутую з булачкамi i выпiў тры кубкi кавы. Даўно, напэўна, нябога не еў як след.
Затым камiсара запрасiў да сябе суддзя Камельё.
- Нiчога новага? - спытаўся ён.
- Спадзяюся накрыць забойцу ў блiжэйшыя днi.
- Забойства з мэтаю абрабавання?
- Думаю, што так.
Нарэшце Мэгрэ атрымаў лiст з фiрмы, дзе быў зроблены нож, якiм забiлi Турэ. Фiрма паведамляла: па нумары на дзяржаннi ўдалося высветлiць, што нож з вялiкай партыi тавару, прададзенай аптавiку ў Марселi.
Выходзiць, марна пяць iнспектараў ажно тры днi апытвалi ледзь не ўсiх парыжскiх гандляроў нажамi. Жанв'е мала не закалацiла.
- Нiчога, - супакоiў яго камiсар, - звяжыся з Марселем, няхай пашукаюць. Потым захапi Моэрса з лабараторыi i схадзi з iм на вулiцу Ангулем. Няхай Моэрс здыме ўсе адбiткi пальцаў, якiя толькi знойдзе ў пакоi Турэ. Асаблiва ўважлiва трэба агледзець верх шафы.
А Монiка ўсё чакала. Час ад часу Мэгрэ пасылаў каго-небудзь зiрнуць на яе. Дзяўчына па-ранейшаму сядзела моўчкi, нiчога не рабiла i заставалася зусiм спакойная. Камiсар дзiвiўся: пасядзеўшы гадзiну ў "клетцы", мала хто не пачынаў нервавацца.
Нарэшце, калi прайшло паўтары гадзiны, Мэгрэ загадаў запрасiць яе. Ён сустрэў дзяўчыну стоячы i папрасiў прабачэння.
- Мне хацелася б пагаварыць з вамi грунтоўна, i я быў вымушаны вырашыць спешныя справы. Сядайце, калi ласка.
Дзяўчына села, паправiла прычоску, акуратна паклала сумку на каленi.
Мэгрэ сеў за стол, узяў у рот люльку, але перш чым чыркнуць запалкаю, запытаўся:
- Дазволiце?
- Дыму я не баюся, бацька палiў i дзядзькi таксама.
Мiнулы раз яна была ўзнерваваная, устрывожаная.
- Панна Монiка, вы вельмi любiце сваю мацi?
Мэгрэ збiраўся пачаць допыт "з музыкай": паступова i непрыкметна завесцi дзяўчыну ў тупiк, каб змусiць сказаць праўду. Аднак першы ж яе адказ збянтэжыў камiсара.
- Не, - сказала яна зусiм спакойна.
- Вы хочаце сказаць, што не ладзiце з ёю?
- Я яе ненавiджу.
- А чаму, вы можаце сказаць?
Яна пацiснула плячыма.
- Вы ж былi ў нас дома. Бачылi яе.
- Дакладней можна?
- Яна думае толькi пра сябе, пра сваё становiшча ў грамадстве, пра сваю старасць. Злуецца, што выйшла замуж не так удала, як сёстры, i што ёй прыходзiцца рабiць выгляд, што яна жыве не горш.
- А бацьку вы любiлi?
Яна маўчала, i Мэгрэ перапытаў.
- Я думаю, - адказала яна, - не вельмi прыемна гаварыць пра гэта цяпер.
- I яго вы не надта любiлi?
- Яго можна было толькi пашкадаваць.
- Што вы маеце на ўвазе?
- Ён нiчога не рабiў, каб палепшыць сваё становiшча.
- У чым палепшыць?
- Ва ўсiм. - I тут яна загаварыла з iмпэтам: - Я вось дык толькi i думаю пра тое, каб палепшыць нашае так званае жыццё. Мне яно абрыдла. У мяне адна мэта - з'ехаць.
- Выйсцi замуж?
- Выйсцi не выйсцi, але з'ехаць.
- I вы гэта збiралiся зрабiць у блiжэйшым часе?
- На днях.
- А з бацькамi вы раiлiся?
- А навошта?
- Значыцца, вы з'ехалi б, не сказаўшы нi слова?
- А чаму не? Што б гэта ў iхнiм жыццi змянiла?
Мэгрэ было ўсё цiкавей слухаць дзяўчыну. Ён нават забыўся на сваю люльку, i яму прыйшлося запальваць яе два разы.
- Скажыце, а калi вы даведалiся, што бацька не працуе болей у Капланаў? спытаўся ён раптам.
Мэгрэ чакаў, што дзяўчына расхвалюецца, але тая, вiдаць, падрыхтавалася да падобных пытанняў. Iнакш растлумачыць яе поўны спакой нiяк было нельга.
- Гады тры назад. Не памятаю дакладна. У студзенi цi лютым.
Фiрму, згадаў Мэгрэ, закрылi ў кастрычнiку.
- А як вы даведалiся?
- Выпадкова. Неяк пад вечар я разносiла квiткi...
- Вы ўжо тады працавалi на вулiцы Рывалi?
- Я пайшла працаваць туды ў васемнаццаць. Дык вось, мне трэба было якраз у той самы дом, у двары якога была бацькава кантора. Было ўжо цёмна, а святло ў ёй не гарэла. Я спыталася ў кансьержкi, у чым прычына, i тая сказала, што фiрма Капланаў закрылася.
- I, вярнуўшыся дамоў, вы нiчога не сказалi мацi?
- Нiчога.
- Чаму?
- Не хацела яго выдаваць. Ён пазбягаў сцэн. А тут пачалiся б такiя разборы...
- Ён баяўся мацi?
- Хутчэй, хацеў, каб яна не чапала яго.
У голасе дзяўчыны чулася пагарда.
- А ў бацькi вы спыталiся, дзе ён цяпер робiць?
- Не.
- Дык вы высачылi яго?
- Высачыла. Назаўтра паехала ў Парыж раней за яго, сказала, што ў мяне тэрмiновая праца, а на вакзале дачакалася ягонага цягнiка. I пайшла ўслед за iм.
- Што ж ён рабiў у той дзень?
- Хадзiў па розных установах. Папалуднаваў булкаю. Потым спынiўся каля дошкi аб'яў. I я ўсё зразумела: ён шукаў працу.
- Але ж ён кожны месяц, як i раней, прыносiў у дом зарплату?
- I мяне гэта вельмi дзiвiла. Я ўсё чакала, калi ён нарэшце прыйдзе дамоў без грошай. А ён замест гэтага неяк нават аб'явiў мацi, што запатрабаваў у Каплана надбаўкi i той яе даў!
- Калi гэта было?
- Прыкладна праз паўгода. У жнiўнi.
- I вы вырашылi, што бацька знайшоў працу?
- Але мне ўсё-такi хацелася праверыць, i я зноў дзень сачыла за iм. А ён i не думаў iсцi нi на якую працу: гуляў па скверы, сядзеў на лаўцы. Я вырашыла, што ў яго выхадны. Праз тыдзень я зноў прасачыла за iм. Тады ён i заўважыў мяне - на Вялiкiх бульварах, калi сядзеў на лаўцы. Ён збляднеў, але, доўга не думаючы, сам падышоў да мяне.
- Ён зразумеў, што вы сачылi за iм?
- Не думаю. Напэўна, вырашыў, што гэта выпадковасць. Была спякота, i ён запрасiў мяне выпiць кавы з марожаным на тэрасе.
- Што ён вам сказаў?
- Што фiрмы Капланаў больш няма, што ён застаўся без працы, але не кажа нiчога мацi, каб не турбаваць яе, бо ўпэўнены, што хутка знойдзе новую працу.
- Ён тады ўжо быў у жоўтых чаравiках?
- Не, я ўбачыла iх на iм пазней, калi ён сказаў мне, што знайшоў працу. Ён дадаў тады яшчэ, што ўсё было цяжэй, чым ён думаў, але цяпер усё выдатна, ён займаецца страхаваннем i ў яго багата вольнага часу.
- А чаму ён не сказаў пра гэта мацi?
- Яна пагарджае людзьмi, якiя, каб зарабiць сабе на жыццё, ходзяць па кватэрах i нешта там прапануюць. Для яе гэта ўсё бадзягi, жабракi. Калi б ён сказаў ёй такое, яна б яго са свету зжыла. I ўсё праз сясцёр...
- Ваша мацi, гляджу, дужа да iх прыслухоўваецца.
- Яна нi ў чым не хоча здацца горшай за iх.
- А вы яму паверылi?
- Спачатку.
- А потым?
- А потым засумнявалася.
- Чаму?
- Надта ўжо добра ён зарабляў.
- Надта?
- Не ведаю, што для вас - "надта". Праз некалькi месяцаў ён сказаў мацi, што яму зноў павялiчылi зарплату, бо прызначылi памочнiкам дырэктара. Мацi пачала спрачацца: яна хацела, каб ён не пiсаўся больш у пашпарце кладаўшчыком - яна гэтага заўсёды саромелася. Яна адчувала прынiжанасць праз тое, што ейны муж - кладаўшчык! А ён адказаў, што не варта мiтусiцца з-за такой драбнiцы, былi б адно грошы.
- У гэты момант вы з бацькам, мабыць, пераглянулiся?
- Ён заўсёды, калi быў упэўнены, што мацi не бачыць, пераглядваўся са мною. З таго часу ён пачаў падкладваць мне ў сумку грошы. Уранку, калi-нiкалi.
- Каб заплацiць за вашае маўчанне?
- Не, чаму? Проста яму падабалася дапамагаць мне.
- Вы казалi, час ад часу ён запрашаў вас абедаць.
- Запрашаў. Шэптам прызначаў спатканне i частаваў у рэстарацыi сама дарагiмi стравамi. Ён мяне i ў кiно запрашаў.
- I ўвесь гэты час вы сустракалi яго ў Парыжы ў жоўтых чаравiках?
- Заўсёды. Я спыталася ў яго, дзе ён пераабуваецца, i ён сказаў, што здымае для сваiх спраў пакой у Парыжы.
- Ён вам даў адрас?
- Не адразу. Прайшло яшчэ багата часу.
- У вас ужо быў якi-небудзь сябра?
- Не.
- А калi вы пазнаёмiлiся з Альбэрам Жарысам?
Яна не запнулася, не пачырванела. Вiдаць, яна i да гэтага пытання падрыхтавалася.
- Месяцаў пяць назад.
- Вы яго, прабачце, кахаеце?
- Мы павiнны разам з'ехаць.
- Каб ажанiцца?
- Тады, калi можна будзе. Пакуль яму яшчэ толькi дзевятнаццаць i ён не можа ажанiцца без згоды бацькоў.
