Борис Колкер - Учебник языка эсперанто. Основной курс
С учётом того факта, что не только лексическая и грамматическая, но и фразеологическая система планового языка эсперанто по своим основным параметрам близки системам развитых этнических языков, представляется вполне закономерным рассмотрение социализированных искусственных языков наряду с этническими в общей родовой группе «человеческий язык».
[Л. Н. Мясников. Автореф. канд. дис. М., 1989, с. 16-17, 20-21.]
Урок 18
aflikti ‘удручать’, ‘угнетать’,
akiri ‘приобрести’,
apogi ‘поддерживать’, ‘подпирать’,
atesti ‘свидетельствовать’,
beletro ‘художественная литература’,
brusto ‘грудь’,
cedi ‘уступать’,
celebri ‘чествовать’, ‘отмечать’, ‘праздновать’,
datreveno(dat-re-ven-o) ‘годовщина’,
disĉiplo ‘ученик’, ‘последователь’,
doto ‘приданое’,
entrepreni ‘предпринять’,
fama ‘знаменитый’, ‘известный’,
fiera ‘гордый’,
fleksi ‘гнуть’,
impreso ‘впечатление’,
iniciati ‘начать’, ‘взять на себя инициативу’,
inventi ‘изобрести’,
klasika ‘классический’,
klera ‘образованный’, ‘просвещённый’,
konservi ‘хранить’, ‘сохранять’,
korekti ‘исправить’,
kruela ‘жестокий’,
majstro ‘мастер’, ‘знаток’, ‘учитель’, ‘маэстро’,
modesta ‘скромный’,
neta ‘чистовой’, ‘чистый’, ‘чёткий’,
nobla ‘благородный’,
paĝo ‘страница’,
pendi ‘висеть’,
reĝimo ‘режим’, ‘государственный строй’,
sagaca ‘проницательный’,
skulpti ‘ваять’, ‘лепить’, ‘делать скульптуру’,
sorto ‘судьба’,
titolo ‘заглавие’, ‘титул’,
tuŝi ‘касаться’, ‘трогать’, ‘затрагивать’,
UneskoЮНЕСКО (Организация Объединённых Наций по вопросам образования, науки и культуры),
venki ‘победить’, ‘одержать победу’,
vico ‘ряд’, ‘очередь’ (vicdirektoro ‘заместитель директора’, vicpeco de maŝino ‘запасная часть машины’),
Vieno ‘Вена’.
Без перевода: bareliefo, bronzo, caro, demokrato, enciklopedio, gimnazio, intuicio, krestomatio, politiko, pseǔdonimo, publiko.
Словообразование18-1. Приставка bo- обозначает родство в результате брака: bopatrino ‘тёща’, ‘свекровь’; bofrato ‘шурин (брат жены)’, ‘деверь (брат мужа)’, ‘зять (муж сестры)’, свояк (муж свояченицы); Neamata bofilo povas esti amata filo; Ne valoras bofilo, kiam mortis filino; En ĉiu bofilino estas peco de bopatrino.
18-2. Приставка fi- означает отрицательное отношение к кому/чему-либо, т. е. «мерзкий, презренный за моральные качества» (в этом значении иногда употребляется и суффикс -aĉ-, который означает презрительное отношение из-за физических качеств): fifama ‘пресловутый’, firiĉulo ‘толстосум’, fiinterkonsento ‘сговор’, fimilitistaro ‘военщина’, figazetaro ‘жёлтая пресса’; Fi al vi! Позор тебе! Как тебе не стыдно!‘; fiulo ’мерзавец; Fia homo aĉan vorton ĉiam kun plezuro diras (Ŝ. Rustaveli).
18-3. Приставка pra- означает «давний, первоначальный, первобытный; следующая восходящая или нисходящая степень родства»; «пра-»: praavo ‘прадед’, pralingvo ‘праязык’, prahomo ‘первобытный человек’; La tero de prauloj; Tiaĵon eĉ mia praavo ne vidis!
Doktoro EsperantoLazarj Markoviĉ Zamenhof[11] naskiĝis la 15-an de decembro (de la jaro) 1859 en la multlingva urbo Belostoko (Pollando – tiutempe parto de Rusio). Lia patro Mark Fabianoviĉ Zamenhof estis instruisto de fremdaj lingvoj kaj kleriganto.
La kruela nacia politiko de la cara fireĝimo afliktadis la impresiĝeman knabon. Jam dum la infaneco ĉe li aperis la penso pri tio, ke unu komuna lingvo helpus al popoloj pli bone komprenadi kaj pli multe estimadi unu la alian. Poste Zamenhof venis al la ideo, ke la homojn disigas ne nur lingvaj, sed unuavice sociaj, klasaj baroj. Li skribis: «Eble, por neniu en la mondo nia demokrata lingvo havas tian gravecon, kiel por la laboristoj, kaj mi esperas, ke pli aǔ malpli frue la laboristaro estos la plej forta apogo de nia afero».
Ludoviko Zamenhof havis bonegajn lingvajn kapablojn kaj, estante ankoraǔ lernejano, li studis plurajn lingvojn. Poste li entreprenis la plej malfacilan: kreadon de la nova lingvo, kiu apartenus al neniu popolo, tuŝus nenies naciajn sentojn, estus tre facila por lernado, sed samtempe ne cedus al la naciaj lingvoj en riĉeco, fleksebleco kaj esprimeblecoj. Ne estante profesia lingvisto, Zamenhof, tamen, posedis mirindan lingvan intuicion. Antaǔ la fino de la gimnazio la praprojekto de la internacia lingvo estis malnete preta. Sed pasis ankoraǔ multaj jaroj, antaǔ ol ĝi, elprovita praktike, korektita kaj perfektigita, ekvidis la mondon.
Zamenhof studis la medicinon en la Moskva kaj Varsovia universitatoj, poste li laboris kiel kuracisto-okulisto. Zamenhof-kuracisto akiris grandan popularecon en malriĉaj kvartaloj de Varsovio, Grodno, Ĥersono, ĉar ofte li sanigadis malriĉulojn senpage. Li estis sagaca kaj neordinare modesta homo, kies sorto estis malfacila.
Por eldoni sian projekton de la internacia lingvo Zamenhof ne havis monon. Verŝajne, la plej feliĉa tago en lia vivo estis tiu, kiam lia estonta bopatro Aleksandro Zilbernik el la urbo Kovno (Kaunas) proponis al li uzi parton de la doto por eldono de la libreto. Finfine, la 40-paĝa verko («La Unua Libro») kun la ruslingva titolo «Internacia lingvo. Antaǔparolo kaj plena lernolibro. Por Rusoj» estis publikigita en Varsovio la 26-an de julio (de la jaro) 1887. Tiu dato estas la naskiĝdato de Esperanto. Zamenhof subskribis la libron per la pseǔdonomo «Doktoro Esperanto», t. e. (tio estas) homo, kiu esperas. Iom post iom tiu pseǔdonimo transformiĝis en la nomon de la lingvo.
Pri la plua agado de Zamenhof atestas la Granda sovetia enciklopedio: «Pli malfrue li publikigis vortarojn de Esperanto, krestomatiojn kaj apartajn eldonojn de siaj originalaj verkoj kaj de Esperantaj tradukoj el la monda klasika beletro. En la jaroj 1959-1960, laǔ decido de Unesko, oni vaste celebradis la centjaran datrevenon de la naskiĝo de Zamenhof».
Kiel multe da laboro staras post tiuj du frazoj! Estis multe da homoj – aǔtoroj de famaj inventoj. Sed estis nur unu homo, majstre kreinta la projekton de lingvo, kiu evoluis en la socio laǔ la samaj ĝeneralaj leĝoj, laǔ kiuj evoluas la naciaj lingvoj, kaj fariĝis vivanta lingvo, la lingvo kun centmiloj da parolantoj, kun sia literaturo kaj kun siaj tradicioj. La disĉiploj de Zamenhof, iniciatinto de Esperanto, vivas en la tuta mondo!
En mia laborĉambro pendas bronza bareliefo de Zamenhof, kiun donacis al mi la skulptisto N. V. Blaĵkov el Odeso. La sama bareliefo estas konservata en la Internacia Esperanto-Muzeo en Vieno. Mi kun fiero montras al miaj amikoj kaj konatoj la skulptitan portreton de tiu ĉi rimarkinda internaciisto, kiu servis dum sia tuta malfacila vivo al la nobla afero de la paco kaj interkompreniĝo inter la popoloj, kiu per sia senmorta kreaĵo venkis la Tempon.
Ho, mia kor'
Ho, mia kor', ne batu maltrankvile,
El mia brusto nun ne saltu for!
Jam teni min ne povas mi facile,
Ho, mia kor'!
Ho, mia kor'! Post longa laborado
Ĉu mi ne venkos en decida hor'?
Sufiĉe! Trankviliĝu de l' batado,
Ho, mia kor'!
[Д-р Эсперанто. Международный язык. Предисловие и полный учебник. Варшава, 1887, с. 23.]
О моё сердце!
Не бейся так тревожно, моё сердце!
Теснение в груди – опасный знак.
Смогу ли я на что-то опереться?
Не бейся так!
О моё сердце! Труд мой бесконечный!
Мне принесёт победу этот шаг?
Смогу ли я решить вопрос извечный?
Не бейся так!
18.1. Образуйте равнозначные эсперантские слова:
свидетель; разносить; тропинка; песчинка; предчувствовать; околоземный; ростовчанин; ежечасно; забор; вбить; унести; докрасна; межпланетный; несколькодневный; содоклад; переслать; перечисление; телятина; листва; зять (муж дочери); загореться; обжора; курятник; бессонница; состарившийся; первобытный; переиздать; акклиматизироваться; перегруппировать; поперечный; обвязать; изыскать; квазинаучный; самовоспламенение; многоотраслевой; описываемый; подчинить; переполниться; пресыщенность; кичиться; непроходимый; аферист; чрезвычайный; мечтательный; политикан; солдафон; царевна; праисторический; старорежимный; культурно-просветительский; соотечественник; опубликовать; распространяться; подъём; применение; погубить; восстановить.
18.2. Переведите сочетания:
один за другим; за горами; за рубежом; за столом; пойти за водой; отчёт за год; уважать за храбрость; благодарить за письмо; за недостатком времени; ни за что на свете; сделать за деньги; сделать за один раз; за последние годы; остаться за начальника; принять за основу; за его подписью; выйти замуж за студента; жить за тысячи километров отсюда; взять за руку; за час до отхода; выбросить за окно; я боюсь за вас; приняться за работу; засесть за книгу; очередь за мной; говорить за глаза.
До сих пор; до революции; до того как получить письмо; дети до 16 лет не допускаются; дотронуться до доски; до чего же он глуп!; мне до этого нет дела; мне не до шуток.
Через реку; через дверь; через три километра; через месяц; говорить через переводчика; через час по чайной ложке; работать через день; рассказывать через пень колоду.
Около дома; около полуночи.
18.3. Переведите, обращая внимание на выделенные слова:
Этого человека нельзя не знать.
Никто не может знать всё.
