Борис Колкер - Учебник языка эсперанто. Основной курс
[Московские новости. 1987, N 33, с. 7.]
Урок 13
ajlo ‘чеснок’,
bastono ‘палка’,
biero ‘пиво’,
bombono ‘конфета’,
bovo ‘бык’,
brili ‘блестеть’, ‘сверкать’,
buŝo ‘рот’,
butero ‘сливочное масло’,
cepo ‘лук’,
citrono ‘лимон’,
dolĉa ‘сладкий’,
fiŝo ‘рыба’,
forko ‘вилка’,
friti ‘жарить’,
fromaĝo ‘сыр’,
glaso ‘стакан’,
haki ‘рубить’,
kapti ‘ловить’, ‘поймать’,
karoto ‘морковь’,
kaserolo ‘кастрюля’,
koko ‘петух’,
kremo ‘сливки’, ‘сметана’, ‘крем’,
kukumo ‘огурец’,
kulero ‘ложка’,
lakto ‘молоко’,
lardo ‘сало’,
larĝa ‘широкий’,
laǔro ‘лавр’,
legomo ‘овощ’,
ligi ‘связать’, ‘завязать’,
ligno ‘дерево (материал)’,
maniero ‘способ’, ‘образ’, ‘прием’,
miksi ‘смешивать’,
oceano ‘океан’,
ovo ‘яйцо’,
peco ‘кусок’, ‘штука’, ‘деталь’,
pekli ‘солить’, ‘засаливать’, ‘мочить’, ‘заготавливать впрок’,
pipro ‘перец’,
pizo ‘горох’,
pomo ‘яблоко’ (terpomo ‘картофель’),
porko ‘свинья’,
preta ‘готовый’,
salo ‘соль’,
sata ‘сытый’,
saǔco ‘соус’,
suko ‘сок’,
sukero ‘сахар’,
ŝafo ‘баран’,
teo ‘чай’,
telero ‘тарелка’,
tomato ‘помидор’, ‘томат’,
tranĉi ‘резать’,
turni ‘повернуть’, ‘обратить’,
vendi ‘продать’,
viando ‘мясо’,
vinagro ‘уксус’.
Без перевода: bulko, gramo, kolbaso, polietileno, supo, ŝaŝliko.
Грамматика13-1. Некоторые слова в русском языке употребляются в единственном числе, а в эсперанто во множественном: ‘картофель’ terpomoj, ‘горох’ pizoj (pizo ‘горошина’) и наоборот: ‘деньги’ mono, ‘ворота’ pordego, ‘часы’ horloĝo.
13-2. После причастий страдательного залога существительные, обозначающие деятеля, употребляются с предлогом de, а существительные, обозначающие орудие или средство действия, употребляются с предлогом per: portreto pentrita de Rafael, la kampo kovrita de neĝo, pano tranĉita per tranĉilo.
13-3. Частица -ся в русском языке многозначна и передаётся на эсперанто различными способами:
возвратным местоимением, если действующее лицо сознательно и добровольно направляет действие на себя: ‘он моется’ li lavas sin;
связкой esti и причастием в страдательном залоге, если предмет подвергается действию со стороны другого предмета: шашлык готовится следующим образом la ŝaŝliko estas preparata jene; ‘дверь закрывается (мною)’ la pordo estas fermata;
неопределённо-личным местоимением oni и основным глаголом в действительном залоге – в случае, аналогичном описанному выше: oni preparas la ŝaŝlikon jene; oni fermas la pordon;
глагольным суффиксом -iĝ-, если предмет несознательно или символически направляет действие на себя: дверь закрывается (сама)‘ la pordo fermiĝas, ’урок начинается la leciono komenciĝas, ‘стол находится у окна’ la tablo troviĝas ĉe la fenestro; употребление -iĝ- нередко допустимо и вместо трёх описанных выше случаев: la ŝaŝliko prepariĝas jene;
словами unu la alian или приставкой inter- для обозначения взаимности: ‘они целуются’ ili kisas unu la alian или же ili interkisas. В этом значении допустимы также формы ili kisas sin, ili kisiĝas. Форма ili kisas sin reciproke (взаимно) является устаревшей;
нулем при переводе таких русских глаголов, как «учится», «дымится», «кусается» и т. п.: ‘она учится’ ŝi lernas, ‘сигарета дымится’ la cigaredo fumas, ‘собака кусается’ la hundo mordas или если русский глагол не употребляется без -ся: ‘нравиться’ plaĉi, ‘появиться’ aperi, ‘ошибиться’ erari, ‘смеяться’ ridi, ‘стараться’ klopodi, ‘улыбаться’ rideti, ‘остаться’ resti, ‘надеяться’ esperi, ‘лениться’ mallaboremi;
выпадением суффикса -ig-, если при добавлении -ся устраняется значение принуждения: ‘продолжать’ daǔrigi – ‘продолжаться’ daǔri; ‘остановить’ haltigi – ‘остановиться’ halti; ‘радовать’ ĝojigi – ‘радоваться’ ĝoji; ‘развивать’ evoluigi – ‘развиваться’ evolui; ‘веселить’ gajigi – ‘веселиться’ gaji; ‘удивлять’ mirigi – ‘удивляться’ miri.
Иногда русское слово с частицей -ся переводится совсем другим корнем: ‘получать’ ricevi – ‘получаться’ rezultiĝi; ‘переписывать’ reskribi – ‘переписываться’ korespondi.
Словообразование13-4. Суффикс -er- обозначает частицу, элемент: te-ero ‘чаинка’. Ankaǔ panero estas pano ‘Крошки тоже хлеб’; Unu monero ne estas mono ‘Одна монета не деньги’.
13-5. Суффикс -id- обозначает потомка, ребенка: bovido ‘теленок’, ŝafido ‘ягненок’, fiŝido ‘малек’, arbido ‘саженец’; Ne el ĉiu ovo eliras kokido.
13-6. Суффикс -end- обозначает долженствование: aĉetenda objekto ‘предмет, который должен быть куплен’, предмет, подлежащий покупке‘; memorenda dato ’знаменательная дата; Ne ĉio farenda estas farinda Не всё, что должно быть сделано, стоит быть сделанным‘; Jen via vojo irenda ’Вот путь, по которому вы должны идти‘; Ĉiu letero estas respondenda ’На каждое письмо должен быть дан ответ.
13-7. Приставка dis- обозначает разделение: disbati ‘разбить’; disiri ‘разойтись’; dishaki ‘разрубить’; dise ‘врозь’; dise-mise ‘как попало’, ‘тяп-ляп’; disa ‘разъединённый’, ‘разобщённый’; diskapte ‘нарасхват’; disvojiĝo ‘распутье’; disaǔdigo ‘радиопередача’; dissalti 'прыгать в разные стороны‘, перен. ’распасться‘, ’развеяться в прах'.
Ŝaŝliko— Ĉar morgaǔ matene ni eksterurbiĝos por du tagoj, oni devas decidi, kiu kion kunprenos.
— La tendo, hakilo kaj manĝilaro: tranĉilo, forkoj, kuleroj ktp – estas prenotaj de mi.
— Mi pensas, ke indas preni fiŝkaptilon kaj ankaǔ terpomojn, karotojn kaj aliajn legomojn – ni povus kuiri supon aǔ friti ion.
— Nepre. En la magazeno «Oceano» oni vendas nun bongustajn salitajn fiŝojn. Ĉu ni aĉetu iom?
— Neniuokaze ĝi estas prenenda, ĉar poste ni vole-nevole multe trinkos. Mi povas kunpreni bulkojn, kolbason, ovojn kaj iujn laktaĵojn, ekzemple, buteron, kremon aǔ fromaĝon.
— Ne forgesu pri teo kaj dolĉaĵoj: sukero aǔ bombonoj. Ĉu, eble, ankaǔ bieron? Mi tre ŝatas ĝin.
— Mi ne estas kontraǔ glaso da biero. Tamen kiel vi deziras, sed mi estas malsata sen viando. Ni aĉetu bovaĵon aǔ kokinon! Kiel tio plaĉas al vi?
— Brila ideo! Jen kion mi diros al vi: ni faru ŝaŝlikon! Pri tio mi estas specialisto.
— Bonege dirite! Kiu povis tion atendi! Priskribu, kiamaniere vi preparas ĉi bongustaĵon, se ne estas sekreto.
— Ek do!
— La ŝaŝliko por kvar personoj estas preparata jene. Vespere necesas preni sescent gramojn da ŝafidaĵo aǔ bona porkaĵo, distranĉi ĝin laǔlarĝe en pecetojn po 25-30 gramoj. Meti ilin en teleron aǔ kaserolon. Aldoni du cepojn kaj ses erojn de ajlo.
— Ĉu tutajn?
— Ne, dispecigitajn. Almeti ses laǔrajn foliojn, kulereton da salo, neplenan kulereton da nigra pipro, ĉion bone intermiksi.
— Tio devas esti bongustega!
— Vi ne eraras. Poste ni transmetas ĉion en polietilenan saketon. Ne forgesu aldoni sukon el duono de citrono kaj du kuleretojn da vinagro. Post bona intermiksado la saketo estas forte ligata, enigata en kaserolon, kovrata per kovrilo kaj metata por nokto en malvarman lokon.
— Kaj plu? Kiamaniere estas farata la ŝaŝliko mem?
— Oni devas trameti la viandopecetojn sur bastonetojn: viando – lardo – viando – viando – lardo – viando. Kaj oni tenas ilin super varmegaj, sed ne plu brulantaj lignaĵoj, ĉiufoje turnante la bastonetojn. Post kiam la viando estas preta, ni metas forte vinagritajn kaj pipritajn ŝaŝlikojn sur telerojn, ne eligante la bastonetojn.
— Tia manĝaĵo brulos en la buŝo!
— Jes, tio estas ĝusta. Por kvar ŝaŝlikoj estas dismetataj sur la telerojn kvar freŝaj tomatoj, du cepoj, tranĉitaj en grandajn rondajn pecojn, kvar verdaj cepoj, ses dispecetigitaj ajleroj, kvar peklitaj kukumetoj, tomata saǔco kaj pizoj. Atenton! La ŝaŝliko estas farata ne de virinoj, sed de viroj!
Задания13.1. Что означают следующие слова?
Adresato; disflori; ekĝoji; silentema; vendistino; kritikinda; kritikenda; kritikota; fiŝeto; katideto; fajreto; fajrero; fajrereto; neĝero; supujo; ŝaŝlikejo; transoceana; maldolĉega; antaǔlasta; ambaǔmane; ĉiamaniere; alimaniere; ĉirkaǔhaki; deturni; eltrinkinte; ĝissate; kontraǔa; multsignifa; plisimpligi; subakva; rapidado; kokinaĵo; sampatrujano; anstataǔanto; geamantoj; aperonta; almovi; almiksi; interkonatiĝi; aĉulo; ebligi; forigenda; ilujo; piedingo; rebrilo; enpaŝi; laǔlonge; senesperiga; misformi; tekulereto; supkulero; peklita pomo; peklaĵo; peklakvo.
