Роман Соболенко - Перастарка (на белорусском языке)
- Нiчога я не маю. Забаранiць не магу, не маю нiякага права, - адказаў Сяргей.
Волька пачула ў яго голасе ноткi нейкага смутку, шкадавання. I ўжо ў наступны момант яна нават сама не памятае, як кiнулася да хлопца i ледзь не загаласiла:
- Сярожка, мой родненькi, даруй.
- Што табе дараваць, што гэтак позна гуляеш?
- Не! Я не гуляла, я цябе чакала. Я ведала, што ты пайшоў на праўленне.
- Дарэмна чакала. Трэба было два гады назад чакаць, дык пэўне б дачакалася.
- Дык я ж...
Але Сяргей i слухаць не захацеў Вольчынага апраўдання. Ён абыякава сказаў:
- А цяпер Чыгараўца чакай, ён абавязкова прыйдзе.
- А ты ўжо да тае перастаркi бяжы. Знайшоў шчасце...
- Я яго яшчэ i не шукаў. Мне цяпер не да вас, - груба адказаў Сяргей i хутка пайшоў да сваёй хаты. Волька гэтак i засталася ля бацькавага шула ў сваёй роспачлiвай адзiноце. Сяргей нават нс азiрнуўся, бо вельмi ж была балючай i зацятай тая злосць, якая аж два гады спела ў ягоным сэрцы.
Новы брыгадзiр Сяргей шчыра ўзяўся за справу. У рабоце ён не ведаў упынку. Пасля таго як з поля была сабрана збажына, яно было ўсё ўзарана на зяблiва. Азiмiну пасеяла брыгада першай у калгасе. Цяпер iшла апрацоўка льну. Не толькi каля сушылкi працаваў iльноапрацоўчы агрэгат, - сакаталi цернiцы i пад паветкамi ў дварах. Амаль палавiну вылежанай трасты раздалi па хатах, каб хутчэй пацерцi яе i здаць дзяржаве валакно. Старшыня калгаса ды i ўсе людзi не маглi нахвалiцца новым брыгадзiрам. Толькi Гарпуська крыўдавала на Сяргея: колькi разоў нi запрашала зайсцi пасядзець у хату, ён чамусьцi стараўся абмiнаць Гарпусьчын двор. Сяргей не разумеў, што яго не пускала адчынiць дзверы Гарпусьчынай хаты. Мусiць, тое, што недзе ў глыбiнi душы тлела, як непатушаны вугольчык, пачуццё да Волькi. Волька, вядома, i маладзейшая i прыгажэйшая за Гарпуську. Яна яму больш падабаецца. Але ж вось гэты Чыгаравец, як тая стрэмка, улез у яго пачуццi да Волькi i коле тупым болем.
Гэтак думаючы, Сяргей аднаго разу ў нядзелю выйшаў на свiтаннi з хаты i прысеў на лавачцы каля паркана. На вулiцы была тая восеньская цiшыня, якую толькi парушае шорах пажоўклага лiсця. Сяргею добра было пасядзець, падумаць, памарыць на адзiноце. Аднак яго ўвагу прыцягнулi пеўнiкi, якiя, прабуючы яшчэ неўсталяваныя маладыя галасы, аж заходзiлiся ад крыку. Сяргей пацяшаўся з iх курынага блазенства. Раптам ён убачыў, як два гэткiя падшывальцы, у якiх яшчэ нават грабянi не паадрасталi, пагналiся за белай курыцай. Тая спачатку кiнулася наўцёкi, а потым спынiлася. Пеўнiкi, дабегшы да яе, счапiлiся бiцца. Гэтак яны счубiлiся, што ў белага аж кроў выступiла з грэбеня. Сяргей узяў з зямлi каменьчык i шпурнуў у пеўнiкаў.
- Акыш вы, дурнi гэтакiя, - крыкнуў ён.
Сяргей заўважыў, што тая курыца, з-за якое бiлiся пеўнiкi, крыху воддаль спакойна грэблася, не звяртаючы нiякае ўвагi на забiякаў. Яму чамусьцi прыйшла на памяць Волька. "Яна таксама, мусiць, чакае, што мы з Чыгараўцом паскрываўлiваем сабе насы. Але гэтага не будзе", - падумаў ён i тут жа вырашыў схадзiць да Гарпуськi. Яна ж столькi разоў запрашала. У апраўданне самога сябе ён прыдумаў i прычыну: пайду i скажу, каб заўтра яна не iшла церцi лён, а памагала старым жанчынам упарадкаваць ссечанае качанне капусты.
I ў той жа дзень падвечар, апрануты па-святочнаму, Сяргей бразнуў веснiчкамi Гарпусьчынага двара. Перш за ўсё яму кiнулася ў вочы, што старая Параска несла з лесу праз агарод ладную ношку сушняку. Сяргею аж шкада стала старой. Ён пачакаў, калi яна ўвайшла ў двор, i пачаў яе дакараць:
- Дык хiба ў нас ужо i коней няма, што на сабе гэтакi цяжар носiце?
- Я ж не кажу, што няма. Але хiба ж дапросiшся таго каня. У вас жа ва ўсiх, мусiць, адна завядзёнка - хочаш каня, дык нясi паўлiтра.
Сяргея гэта балюча ўразiла. Ён жа яшчэ нi ў кога i нiколi не браў нiчога за каня. Гэта ўсё за старыя Гарлачовы грахi яму даводзiцца выслухоўваць недарэчныя дакоры. Але Сяргей не стаў апраўдвацца. Ён, нiбы не пачуўшы таго, што сказала старая, спытаў у яе:
- А Гарпiна дома?
- Мусiць жа, дома, хто яе ведае.
Гарпуська не ведала, дзе пасадзiць Сяргея. Яна бегала, мiтусiлася па хаце. А Сяргей таксама не ведаў, чым апраўдаць свой прыход у хату.
- Ты заўтра, Гарпiна, паможаш старым упарадкоўваць ссечаную капусту, амаль афiцыйна сказаў ён Гарпусьцы.
- Дык яшчэ ж лёну вунь колькi, - паспрабавала запярэчыць дзяўчына.
- Нiчога, ён нiкуды не ўцячэ, а капусту трэба хутчэй у горад адпраўляць.
Тым часам у хату ўвайшла цётка Параска. Яна скiнула суконны мужчынскi пiнжак i прысела на лаву. Доўга старая ўглядалася ў Сяргея. Потым кiнула позiрк на дачку i заўважыла ў яе ў вачах той ледзь прыкметны бляск, якога даўно ўжо не бачыла. Спрактыкаванае матчына вока заўважыла Гарпусьчына хваляванне. Праўду сказаць, i ёй, Парасцы, падабаўся гэты хлопец. Мiкiта Чурак гэтаму i ў падноскi не варты. Калi Сяргей пачаў збiрацца з хаты, дык i старая ўжо не змоўчала:
- Куды гэта ты так спяшаешся? Пасядзеў бы ў нас. Можа б i папалуднаваў у нашай хаце?
- Няхай другiм разам, а цяпер мне яшчэ трэба зайсцi да сяго-таго, схлусiў Сяргей, крадком пазiраючы на Гарпуську. Яна яму падабалася. Круглаваты твар яе вельмi пасаваў да мужнай прысадзiстай постацi. Толькi от нос нечага завастрыўся, аблузаўся за лета на сонцы. Дык гэта нiчога - за зiму ён стане як мае быць. Сяргей нават здзiвiўся, чаму гэта ў апошнi час хлопцы пачалi абмiнаць Гарпуську. Яна ж не такая яшчэ i старая, што некаторыя яе перастаркай завуць. Гэта ўжо, вiдаць, напасць на дзяўчыну. Ён наважыў неяк зблiзiцца з Гарпуськай, няхай што сабе там нi кажуць на яе. Праўда, ён пакуль яшчэ i сам не мог разабрацца ў сваiх пачуццях - цi то сапраўды ў яго ўзнiкае каханне да Гарпуськi, а можа проста хочацца пазаляцацца да яе на злосць Вольцы. Няхай яна адчуе яго пагарду.
Старая Параска не на жарт была заклапочана лёсам дачкi. Калi тады пра таго Мiкiту Чурака яна разважала надвая: ат, добра было б, каб завёўся ў хаце сякi-такi мужчына, каб iх род не звёўся, бо вунь жа цяпер i ў Ямiшчы колькi дзяўчат не знайшлi сабе пары, - дык да Сяргея яна адчула нейкае зусiм iншае пачуццё. Параска думала: "Каб, здаецца, сама маладая была, дык за гэтага хлопца аберуч бы ўхапiлася". Таму яна дзень у дзень чаўпла дачцэ, каб тая не адварочвалася ад Сяргея, а, наадварот, прычароўвала яго да сябе.
- Цяпер свет такi пайшоў, што хлопцаў трэба прынаджваць не толькi сваёй прыгажосцю, але i чаркай. Яны любяць яе.
Параска не вельмi спадзявалася на доччыны здольнасцi, таму сама ўжыла сякiя-такiя захады. Неяк вечарам яна пайшла з дому i яе не было бадай-што да поўначы. Гарпуська не ведала, куды пайшла мацi. Яна раз-поразу пазiрала на вулiцу - цi не вiдаць дзе старой. А тае i почуту не было.
Параска перад тым як выйсцi з хаты прыадчынiла века скрынi, дастала бутэльку першаку, якая была схавана мiж сувоямi палатна, загарнула пасудзiну ў вышываны ручнiк i пайшла на сяло. Iдучы, часта азiралася, мусiць, баялася, каб дачка не пабачыла, куды яна пайшла. За ёй iшоў нехта назiркам, але яна разгледзела, што то быў мужчына, i не звярнула на яго нiякай увагi: ат, хiба мала чаго людзi ходзяць. Пасярэдзiне вёскi яна завярнула ў старэнькую Аўдолiну хату, завярнуў у Аўдолiн двор i той цень, якi iшоў следам за Параскай. Бабка Аўдоля, якая рэдка калi ўжо злазiла з печы, аж здзiвiлася, як убачыла Параску.
- Добры вечар, цётачка, - як мага ласкавей прывiталася Параска.
- Добры вечар, маё дзiцятка. Як жа гэта цябе бог навёў на думку хаты мае не мiнуць?
- Маўчыце, цётачка, патрэба ёсць.
- Я ж ведаю, што без патрэбы ты i дзвярэй не адчынiла б. Забылi людзi старую, забылi, - скрыпела сiпаватым старэчым голасам Аўдоля.
Параска падала на печ брусок прасоленага да жаўцiзны сала i невялiкi бохан шэрага пшанiчнага хлеба.
- От чым багата, тым i рада, вазьмiце гэта, цётка.
- Дзякую, дзякую, дзiцятка маё, - прасiпела старая. - А што ж бо табе рупiць, маё дзiцятка?
- Маўчыце вы, Гарпiнку маю абмiнаюць кавалеры, а яна ж, дзякаваць богу, не зломак якi, не няўдалiца. Яна ж i зрабiць i пагаварыць, яна ж i пасалiць i зварыць.
- Дзiва што, дзiцятка маё. Дык чаго ты хочаш? Можа, каб прыварот намовiць?
- То ж бо то.
Бабка Аўдоля не па-старэчаму вёртка ссунулася на палок, неяк страпянулася, як перад важнай работай.
- А цi прынесла ж ты чаго, мая рыбачка? Я магу i на вадзе, але хто ж тую ваду ў рот возьме. Цяперашнiя хлопцы не пойдуць на такую прынаду.
- Ды от жа прынесла. - Параска разгарнула ручнiк i паставiла перад бабкай чорную бутэльку, заткнутую пакуллем.
- Добра, маё дзiцятка. А на каго ж табе той прыварот казаць, як хлопца завуць?
- Сяргеем, бабка. Але цi паможа гэта? - спытала для большай упэўненасцi Параска.
- Калi ён вып'е процi ночы ды пад абразамi, дык нiдзе не дзенецца, прыхiнецца да тваёй Гарпуськi.
- Ды i моцная ж, - не ўтрымалася, каб не паспытаць першаку бабка Аўдоля. Тонкiя сiнiя губы яе аж трэслiся. Яны, гэтыя ссiнелыя губы, нешта шапталi. Параска, услухоўваючыся ў Аўдолiн шэпт, пачула: "Прыйдзi, прыварот, да Гарпiнiных варот, пераступi парог ды прынясi пiрог у Гарпiнiну хату ад Сяргеевага свата. Хай яны нiколi не бяруцца за чубы, а мiлуюцца, як галубы. Прыварот, прыварот, перайдзi з гэтае пляшкi да Сяргея ў рот, запалi каханнем яго сэрца, каб гарэла яно аж да самае смерцi. Няхай ён Гарпiну век свой любiць i, як голуб галубку, галубiць. Амiн".
