Роман Соболенко - Перастарка (на белорусском языке)
- А хiба вы не бачылi, як ён драпануў у лес?
- Дык чаго ён у той лес?
- Можа працвяраджвацца падаўся. А можа ад вашага вока драпануў наўцёкi.
Дзяўчаты дакорлiва зiрнулi на Гарпуську: навошта выдае брыгадзiра. Яны ведалi, што цяпер Гарлачу не здабраваць. Надоечы ж на праўленнi яго гэтак прабiралi за п'янства, што з яго сем патоў выступiла. Брыгадзiр даў тады слова, што ён не тое, што не возьме гарэлкi ў рот, глядзець на яе не будзе. Але дзе там! Хiба ж можа Гарлач не глядзець на гарэлку. Ён ужо гэтак прызвычаiўся: як толькi ранiцай выйдзе з хаты, дык нос яго так i нюхае, дзе пахне гарэлкай. Старшыня-такi недарма трывожыцца за трэцюю брыгаду. Ён употай прыглядаецца ўжо да людзей, прыкiдваючы, каго б з мужчын прызначыць за брыгадзiра. Але пакуль вока яго не нагледзела такога чалавека, якi мог бы паставiць брыгаду на абедзве нагi.
Дзяўчаты, паразгiнаўшыся, гаварылi са старшынёй. Раптам увагу ўсiх прыцягнуў чалавек, якi iшоў па дарозе, што выбягала з густога ляшчэўнiку. Яго постаць мерна пакалыхвалася, i калi чалавек падышоў ужо да старой бярозы, усе разгледзелi, што ён у вайсковым адзеннi. У правай руцэ нёс чамадан, а праз левую быў перакiнуты шынель. Волька, убачыўшы, неяк аж збялела i ўскрыкнула:
- А родненькiя мае, цi не Сяргей Андрэйчык дадому з салдатаў iдзе?
- Ды ўжо ж ён, - пацвердзiлi дзяўчаты.
Яны то здагадалiся, чаго збялела Волька. Яшчэ перад тым як Сяргея ўзяць у армiю, яны моцна кахалiся. Людзi казалi, што гэтакiх любошчаў i вадой не астудзiш. Але ж тым часам iх не давялося вадой астуджваць. Волька з год якi пiсала лiсты Сяргею, а потым неяк пад восень ёй упаў у вока брыгадзiр трактарнай брыгады Гарась Чыгаравец. I ўжо колькi Сяргей нi пiсаў да Волькi лiстоў, яны нiбы ў прорву падалi.
З цягам часу ён зразумеў, што не варта пераводзiць паперу, кроiць болем свае пачуццi, i перастаў пiсаць. Нiхто, вядома, не знаў, апрача яго самога, цi ён гэтак жа i з думак выкiнуў Вольку. Мог i выкiнуць. Час жа здольны загойваць i не гэтакiя балючыя раны, тушыць, як вадой, чалавечыя пачуццi, калi яны яшчэ не вельмi разгарэлiся. Аднак Волька ўсё-такi не магла абыякава сустрэць Сяргея. Як толькi ён падышоў, яна спачатку збялела, нiбы чаго спалохаўшыся, а потым пачырванела гэтак, што здавалася, вось-вось пырснуць кропелькi крывi з яе абветранага i абпаленага сонцам прыгожага твару.
Сяргея сустрэлi ўсе па-рознаму. Старшыня агледзеў яго пiльным вокам, нiбы вывучаючы, а потым спытаў:
- Дык гэта вы ў адпачынак цi ўжо назусiм, таварыш старшы сержант?
- Назусiм! - ляснуўшы абцасамi, адказаў па-вайсковаму Сяргей.
- То добра, калi назусiм. Нам людзi вунь як патрэбны.
Варакса моўчкi чакаў, цi не скажа Сяргей, як некаторыя казалi, што от крыху адпачну дый паеду шукаць суджанага шчасця. Ён гэтага не сказаў, а, падумаўшы крыху, па-вайсковаму вымавiў:
- Асвойтаюся трошкi, дый за работу.
Дзяўчаты ўлавiлi i Гарпусьчын позiрк. Ва ўсякiм разе, ён быў не такi, як ва ўсiх. Гарпуська, здавалася, працiнала iм хлопца навылет.
На Сяргея i сапраўды можна было заглядзецца. За гады службы ў армii ён неяк вылюдзеў, пасталеў. Постаць яго стала зграбнай i па-мужчынску дужай. Таму, вiдаць, i Гарпуська не магла адвесцi вачэй ад такога хлопца. Пазiрала на яго цiшком i Волька, але ёй было сорамна, i як толькi яе позiрк сустракаўся з Сяргеевым, яна свой хавала ў ражок хусткi. Па Ямiшчы ўжо хадзiла пагалоска, што Волька з Чыгараўцом - брыгадзiрам трактарнай брыгады - ладзяцца згуляць вяселле. I цяпер, вядома, Вольцы не было як гарнуцца да Сяргея. А ён хлопец прыгожы, асаблiва ў гэтым вайсковым адзеннi, з пагонамi. Каб Волька не таiлася перад сяброўкамi, яна магла б прызнацца iм, што як толькi ўбачыла яго, Сяргея, дык сэрца яе аж затрапяталася. Але прызнацца ў гэтым яна не магла нiкому, нават самой сабе.
Сяргей, можа, з якой паўгадзiны забавiўся на полi, i калi ён, развiтаўшыся, пайшоў па дарозе дадому, Гарпуська ледзь не кiнулася следам за хлопцам. Дзяўчаты гэта заўважылi i цiхенька, кожная сама сабе, усмiхнулiся. Але дзiва, Гарпуська, якую часта раней залiвала чырвань сораму, на гэты раз нават i на макавае зерне не пачырванела. Наадварот, яна нiбы з нейкiм выклiкам глядзела ўслед Сяргею, любавалася iм.
Аж да самага вечара Гарпуська больш не адлучалася ад звяна. Калi дзяўчаты пачалi яе дацiнаць тым, што яна хоча прывярнуць да сябе хлопца, ёй чамусьцi прыемна было слухаць, i яна на кепiкi дзяўчат адказала:
- Як захачу, дык i прывярну, дзе ён дзенецца..
Месяцы праз два пасля таго як Сяргей вярнуўся ў Ямiшча, яго выклiкалi на праўленне. Хлопец сумеўся: чаго б гэта яго маглi выклiкаць туды? Ён яшчэ не вельмi i ў работу ўкiдаўся. Калi-нiкалi выходзiў з касою на поплаў ды аднаго разу паездзiў дзень на коннай жняярцы. Надвор'е было спякотлiвае. Жанчыны адразу за жняяркай вязалi снапы i састаўлялi iх у мэндлiкi. Гарпуська ўсё гэтак цаляла, каб быць блiжэй да Сяргея. Неяк ён суняў коней, каб падладзiць жняярку, i акурат у гэты момант падышла Гарпуська.
- Сярожа, можа б ты сёння ўвечары на музыку прыйшоў, а то здзiчэеш дома, нiкуды носу не паказваючы.
- Не магу, Гарпiна Свiрыдаўна, на праўленне выклiкаюць, - амаль афiцыйна адказаў Сяргей.
А ў самога ў глыбiнi грудзей нешта варухнулася, i з думак ужо бадай-што да самага вечара не выходзiла Гарпуська. Нельга сказаць, каб яна ўжо вельмi падабалася Сяргею. Волька, вядома, яму была больш да спадобы, але ж яна так абышлася з яго пачуццямi! Зрэшты, i гэтая ж Гарпуська не якая там нягеглая. Дзяўчына як дзяўчына. Да яе ж вунь колькi хлопцаў заляцалася, а што яны адкiдвалiся, дык гэта ж не таму, што яна iм не падабалася, а, наадварот, таму што яна кожнаму з iх давала адбой. А што яна старэйшая за яго, дык i ён жа не маладзёнак. Гэтак думаў Сяргей, седзячы на жняярцы. I ўсе яго думкi схiлялiся да таго, каб прыняць Гарпусьчына запрашэнне. I калi толькi Гарпуська перад тым як трэба было канчаць работу сказала:
- Дык ты б, можа, калi i ў хату зайшоў, наш парог невысокi, пераступiш...
- Добра, можа калi i пераступлю, - бадай-што згадзiўся Сяргей, бо сказаў такiм тонам, якi абнадзеiў Гарпуську.
Вядома, Гарпуська яшчэ не бачыла ў Сяргеевых вачах таго бляску, той радаснай усмешкi, якiя адны могуць пасведчыць, што гэты чалавек не можа ўжо не зайсцi. Яна сама сабе падумала: "Няхай ён толькi адзiн раз прыйдзе, а там паглядзiм, не можа быць, каб на другi адмовiўся".
Сяргей увайшоў у кантору калгаса, калi ўжо запалiлi святло. Пры сценах вялiкага пакоя, хто на ўслонах, а хто на крэслах, сядзела нямала людзей. Каб з усiмi не здароўкацца i не займаць увагi занятых людзей, ён, пакланiўшыся, даў усiм "добры вечар" i прысеў у кутку, дзе было вольнае месца. Старшыня, як толькi ўбачыў Сяргея, ледзь прыкметна ўсмiхнуўся:
- От добра, што вы, Сяргей Антонавiч, з'явiлiся.
I ўсё гэтае: тое, што старшыня сказаў "от добра", i асаблiва тое, што яго амаль упершыню назвалi па iмю i па бацьку, выклiкала ў Сяргея пачуццё павагi да самога сябе. Ён адчуў, што яго лiчаць за сталага чалавека. А старшыня тым часам гаварыў далей:
- Мы тут на праўленнi, Сяргей Антонавiч, хочам папрасiць вас, каб вы сталi за брыгадзiра ў Ямiшчы. Я думаю, што вы не адмовiцеся i здолееце вывесцi брыгаду з таго рэзруху, у якi яна трапiла праз ласку Мiтрафана Гарлача.
Сяргей не ведаў, што адказаць на старшынёвы словы. Яму хацелася крыкнуць па-салдацку: "Ёсць вывесцi", але ён стрымаў сябе. Трэба было сабрацца з думкамi. Нечаканае давер'е акрыляла яго, але недзе ў глыбiнi свядомасцi бiлася, як маленькая крывавая жылка, думка: а цi здольны я на ўсё гэта? Сяргей сказаў:
- Хто яго ведае, можа я яшчэ малады для такой справы?
- Маладосць - не загана, а вялiкi плюс чалавеку, толькi от каб яна на пляшку не спатыкалася, - сказаў нехта з праўленцаў.
З пасяджэння праўлення Сяргей выйшаў не тое каб чым узрушаны. Не! Нейкi спакойны, роздум яго вёў у поле на ямiшчынскую дарогу.
У Ямiшча Сяргей прыйшоў апоўначы. Яму хацелася з кiм-небудзь пагаварыць, параiцца. Ён нават падумваў, цi не зайсцi да Гарпуськi, але ўжо было позна, i Сяргей вырашыў перадумаць усё гэта сам-насам. Як толькi ён увайшоў у вулiцу i параўняўся з Вольчынай хатай, ляснуў слясак брамкi, i перад iм вырасла, нiбы з-пад зямлi, Волька.
- Дзе гэта ты так позна ходзiш? - запыталася яна.
- Я-то хаджу вядома дзе. А вось ты чаго гэтак позна не спiш? Цi не з Чыгараўцом шулы абцiрала?
- А хоць бы сабе i з Чыгараўцом, дык што табе да таго?
- Нiчога я не маю. Забаранiць не магу, не маю нiякага права, - адказаў Сяргей.
Волька пачула ў яго голасе ноткi нейкага смутку, шкадавання. I ўжо ў наступны момант яна нават сама не памятае, як кiнулася да хлопца i ледзь не загаласiла:
- Сярожка, мой родненькi, даруй.
- Што табе дараваць, што гэтак позна гуляеш?
- Не! Я не гуляла, я цябе чакала. Я ведала, што ты пайшоў на праўленне.
- Дарэмна чакала. Трэба было два гады назад чакаць, дык пэўне б дачакалася.
- Дык я ж...
Але Сяргей i слухаць не захацеў Вольчынага апраўдання. Ён абыякава сказаў:
- А цяпер Чыгараўца чакай, ён абавязкова прыйдзе.
- А ты ўжо да тае перастаркi бяжы. Знайшоў шчасце...
