Джеймс Олдридж - Паляўнiчы (на белорусском языке)
- Здаецца, што звяроў у лесе меншае, Рой, - сказаў ён. - Я ўсё чакаю, што дэпартамент прыме ў адносiнах да вашага брата паляўнiчага нейкiя рашучыя меры - накладзе забарону на бабра альбо андатру, цi на любога пушнога звера. Нешта ж трэба рабiць.
- Вы хочаце выгнаць нас на поўнач, iнспектар, - сказаў Рой, здзекуючыся з уласнага гора. - А што робiцца там, на той тэрыторыi?
- Гэта не мой раён, - адказаў iнспектар, - але з месяц таму быў цыркуляр з дэпартамента пра тое, што ўсе, хто хоча, могуць атрымаць новыя ўчасткi на поўнач ад Сярэбранай ракi, яны могуць падаць заяўкi не пазней як у маi. Хочаце, я ўключу i вас?
Iнспектар адкiнуўся ў крэсле, i яго вялiзны жывот прымушаў сумнявацца, што ён пакiне гэтае крэсла. Твар у яго быў чырвоны, патылiца тоўстая, рукi пульхныя, але калi ён уставаў i рухаўся, было бачна, што гэта чалавек вялiкай энергii, чалавек, якi выконвае свае абавязкi з бязлiтаснай настойлiвасцю. Роя не ўводзiў у зман яго знешнi выгляд таўстуна; ён ведаў захапленне iнспектара тлустай свiнiнай i добрым пiвам. Не, Рой разумеў, што недаацанiць гэтага чалавека - значыць, зрабiць вялiкую памылку. Iнспектар быў такi рухавы, што Рой, калi залазiў у самы гушчар лесу, часта азiраўся назад, цi няма побач iнспектара.
- Я мог бы падабраць вам добры ўчастак, - прапанаваў яму iнспектар.
- А можна адкласцi гэта да майго вяртання вясной?
- У любы час да мая месяца, - паўтарыў iнспектар, - але чым раней вы вырашыце, тым большы выбар.
- Я адкажу вам, калi вярнуся ў сакавiку, - сказаў Рой.
Iнспектар пацiснуў плячыма. Ён быў задаволены, што Рой застанецца тут яшчэ на адзiн сезон. Ён так i сказаў яму: - Рой, я не хачу, каб вы iшлi на поўнач, перш чым я злаўлю вас з незаконнай здабычай. Тады вам усё роўна давядзецца пайсцi, бо я адбяру ў вас туташнi ўчастак.
- Злавiць мяне? - сказаў Рой. - А навошта вам мяне лавiць?
- Ды ўжо не ведаю, - сказаў iнспектар, - але з усiх паляўнiчых майго раёна iменна вас вырашыў я злавiць з доказамi злачынства. Вы водзiце мяне за нос ужо дваццаць гадоў, але я да вас падбiраюся. I чакаць засталося не вельмi доўга.
Рой адхiснуўся ад канторкi.
- Але калi вы хочаце злавiць мяне, чаму вы не пойдзеце са мной у лес? Там вы ўжо напэўна злавiлi б мяне.
Iнспектар бываў у лесе не адзiн раз - i ў паляўнiчых буданах Роя i па ўсяму ланцугу яго пастак, схадзiў яго ўчастак удоўж i ўпоперак i цiчога не знайшоў. Калiсьцi даўно ён пераканаўча даказаў Рою па колькасцi яго пастак i пялаў для пушнiны, скарыстаных патронаў i па дзесятку iншых прыкмет, што Рой страляе i ловiць звера больш за норму. Гэтае абвiнавачанне ён кiнуў Рою ў твар у яго хацiне, калi абодва яны былi значна маладзейшыя. Рой аж загарэўся ад гневу, але стрымаўся i прамаўчаў; маўчаў ён i пазней на ўсе абвiнавачаннi iнспектара. Узважыўшы гэтую тактыку Роя, iнспектар прыйшоў да высновы, што словамi ад яго нiчога не даб'ешся. Рой спакойна адмоўчваўся i даваў магчымасць iнспектару знайсцi пушнiну цi злавiць яго на месцы злачынства.
- Сёлета мо i выберуся, - сказаў iнспектар.
- Давайце, будзеце госцем.
- Вы i не даведаецеся, калi я з'яўлюся i адкуль.
- А хiба бяспечна блукаць па лесе цiшком? Можа надарыцца няшчасце.
- Небяспечна тым, хто будзе з незаконнай пушнiнай.
- А дзе яе дзець, незаконную пушнiну?
- Я цудоўна ведаю, што вам не пражыць на вашу норму, Рой, - сказаў iнспектар. - Няма жадання лавiць вас, Рой, а ўсё адно давядзецца. Так што сёлета будзьце асаблiва пiльныя.
- Я заўсёды пiльны. Пiльна сачу за кожнай пасткай.
- А я буду не там, - сказаў iнспектар. - Я буду ў вас за спiнай.
Рой засмяяўся, нiбыта ён толькi i чакаў зручнага выпадку, а iнспектар усмiхнуўся.
- Ведаеце, на ваш участак многа ахвотнiкаў.
Рой кiўнуў.
- Няхай бяруць. Ён ужо апусцеў.
- А як жа вам удаецца браць з яго здабычу?
Рой пацёр рукi i пачаў задаволена хiстацца ў сваiм крэсле.
- Пайшлi, вып'ем са мной, iнспектар. Мо вам удасца напаiць мяне i выведаць усе мае сакрэты.
- А я iх i так ведаю. Небяспечныя сакрэты. Яны давядуць вас да бяды. Вы калi-небудзь плацiлi падаходны падатак, Рой?
Рою здалося, што больш дзiўнага пытання ад iнспектара ён не чуў.
- А я не згадаю, каб нехта мне прапаноўваў яго плацiць, - сказаў ён.
- Гэта не адгаворка, - зазначыў iнспектар.
Рой адчуваў, што тут нейкая пастка, вырвацца з якой у яго не хопiць сiлы.
- Мне здаецца, што я зарабляю не столькi, каб мяне абклалi падаходным падаткам, - асцярожна прамовiў ён.
- Якраз дастаткова? - настойваў iнспектар.
Ён ямчэй усеўся ў крэсле. Вось як лёгка прыперцi Роя да сценкi, чаго яму хацелася ўжо дваццаць гадоў. Ён добра разумеў, што Рой адчувае сябе выкрытым, злоўленым i прыгавораным. Але не гэтага ён дабiваўся. Iнспектар зарагатаў ад думкi пра козыры, якiя ў яго былi, але якiмi ён не хацеў карыстацца.
- Не турбуйцеся, Мак-Нэйр, - сказаў ён афiцыйным тонам. - Я не маю справы нi да падаходнага, нi да ўсялякага iншага падатку. Мне патрэбна iншае: злавiць вас знянацку з незаконнай пушнiнай. Падумаеш, падаходны падатак! - ён засмяяўся, зарагатаў вар'яцкiм смехам, ляпнуў Роя па калене i зноўку зарагатаў, назiраючы, як той ачуньвае ад нечаканасцi.
Рою было ўжо дастаткова. Ён устаў, збiраючыся iсцi.
- Толькi не трапляйцеся мне разам з Мэрэем альбо Зелам Сен-Клэрам, - дадаў iнспектар. - Я ведаю, што яны карысталiся вашай хацiнай, i калi я злаўлю iх там, то i вас у дадатак.
Рой яшчэ не дараваў iнспектару яго дзiўнага жарту з падаходным падаткам.
- Толькi калi выберацеся гэтай зiмой, - сказаў ён, - асцерагайцеся. У мяне вакол хацiны расстаўлены некалькi мядзведжых пастак. Да мяне наведваецца нейкi чорны мядзведзь. Таму будзьце асцярожныя, iнспектар.
- Мядзведжыя пасткi i неспадзяваная куля! Добра, буду асцярожны, Рой. Вось, вазьмiце. Захаваў спецыяльна для вас. - Ён падаў Рою стос супрацьпажарных плакатаў, ведаючы, як яму падабаецца iх кiдкi драматызм. Калi збiраецеся назад у лес?
- Яшчэ не ведаю.
- Я думаю, гэта залежыць ад таго, колькi вы вып'еце.
Гэта залежала ад Сэма, але Рой не збiраўся дакладваць пра гэта iнспектару. Ад думкi пра Сэма Рою сапраўды захацелася выпiць яшчэ, але ён ведаў, што спачатку трэба разабрацца з Сэмам. Не паддаючыся спакусе, ён проста з канторы iнспектара перасек вулiцу i чыгунку, прайшоў мiма царквы i, пераадолеўшы некалькi гранiтных градаў, дабраўся да фермы Джэка Бэртана.
- Мiсiс Бэртан! - паклiкаў ён яшчэ з парога. Унутр ён не заходзiў. Яму было цяжка проста вось так зайсцi ў хату, нават у хату Джэка. Ён толькi ўсунуў у дзверы галаву. - Дзе Джэк, мiсiс Бэртан?
Выйшла мiсiс Бэртан, сарамлiвая, абы як апранутая жанчына з невыразным тварам; маленькая i добрая iстота.
- Добры дзень, Рой, - сказала яна. - Джэк недзе каля хлява. Як вам жывецца?
- Цудоўна. А як вашая сям'я? Яна пачырванела, вiдаць, таму, што была бачна хуткая прыбаўка яе сям'i.
- Джэк рамантуе хлеў, - зноўку перавяла яна гаворку на свайго мужа.
Рой ссунуў на патылiцу сваю суконную шапку i пайшоў шукаць Джэка. Той стаяў на лесвiцы, выраўноўваў i прымацоўваў дранiцы на страсе хлява. Хлеў быў стары, з дошак, на сасновых слупах. На месцы некаторых згнiўшых слупоў засталiся ямы, тыя слупы, што засталiся, ледзьве падтрымлiвалi страху. Хата таксама была накрытая дранiцамi, а сцены злеплены з гладкай i цвёрдай глiны. Хата, высокi хлеў з кароўнiкам, нiзкi свiнарнiк - усё збiлася на голым, пранiзаным ветрам лапiку зямлi. Адзiнае дрэва, маладая сасна, адзiнока расла ля загарадкi з дроту, якая цягнулася па схiле да дарогi. Гаспадарка была старой i занядбанай, але зблiзку яе ажыўляў шум жылля - дзiцячы плач, брэх сабакi, пiск парасяцi, рык каровы - усе гэтыя гукi i пахi фермы.
- Глядзi, не звалiся i не развалi гэтую крывульку, - гукнуў Рой Джэку. Злезь, пакуль няма ветру i пакуль ён не павалiў цябе разам з тваiм хлявом.
Джэк Бэртан не зварухнуўся, ён забiваў цвiкi ў дранiцу i мацюкнуўся, калi яна раскалолася. Тады ён злез на зямлю, схаваў малаток у заднюю кiшэню, а пласкагубцы - за пояс, надаўшы тым самым аб'ёмнасць сваёй гнуткай, худой фiгуры.
- Не, гэты хлеў не павалiцца, - сказаў Бэртан. - Я знарок пакiдаю зверху дзiркi, каб вецер свабодна праходзiў, толькi таму ён i трымаецца.
Рой паглядзеў на дзiркi.
- Спрытны ты фермер, Джэк, - сказаў ён. - Шкада, што мой Сэм нiяк не справiцца з фермай.
- Ён прасiў цябе застацца на зiму?
Рой кiўнуў.
- Ён ужо тыднi два таму казаў, што збiраецца прасiць цябе. Але я думаў, што ён не адважыцца. Дык ты застанешся?
Яны зайшлi ў хлеў, каб схавацца ад ветру. Там было цёмна i пуста, стаяў ядавiты пах перапрэлага гною. У стойле чулася толькi мыканне гадавалай цялушкi, якое рэхам адбiвалася ад высокай страхi. Некалькi свiней рылася ў загарадцы ля дзвярэй, але болей у хляве нiчога не было. Пазней, блiжэй да снегу, хлеў запоўнiцца жывёлай - сведчаннем фермерскiх поспехаў Джэка Бэртана: пяць кароў, шэсць свiней, двое коней, дзве казы i пяць клетак з ангорскiмi трусамi. Усё гэта ўцiснецца ў хлеў i будзе грэцца ўласнай цеплынёй i дыханнем.
- Уявiць не магу, што будзе з фермай, калi я не застануся, - разважлiва прамовiў Рой. Каб нешта вырашыць, ён чакаў дапамогi ад Джэка, але ведаў, што Джэк не можа нiчога парадзiць яму. - Бяда яшчэ вось у чым, - працягваў Рой. Сэму стукнула ў галаву, што на ўсёй Гуронскай паласе трэба паставiць крыж i што для дробнага фермера тут усё скончана. - Ён пачакаў, спадзеючыся, што Джэк будзе адмаўляць гэта, адмаўляць, што ўся iхняя акруга вымерла.
