Джеймс Олдридж - Паляўнiчы (на белорусском языке)
Дзюкэн правёў яго цераз моцна напаленую краму ў наступны пакой, якi служыў яму канторай. Гэта быў даўгаваты пакой з пiсьмовым сталом, прадранай кушэткай, чыстымi занавескамi. Дзюкэн сеў за стол i пачаў прымаць у Роя пушнiну, уважлiва яе разглядваючы.
- А якая зараз цана? - спытаў Рой.
- Дрэнная, - адказаў Дзюкэн. - Ваенны бум падае. Хутка цяжка будзе збываць пушнiну. Цана падае, Рой.
- А цана на прадукты расце, - падхапiў Рой. Гэта было сказана не ў адрас Дзюкэна, а пра дзiўную асаблiвасць цаны, якая не дазваляла чалавеку пракармiцца за заробак. - Усе цэны растуць, але калi табе надарыцца нешта прадаць, яны адразу ж падаюць.
- Грошай становiцца мала, Рой.
- А як у фермераў?
- Зноў просяць крэдыт.
- Я ведаю пра гэта, - прамовiў Рой, думаючы пра Сэма.
Яны больш нi пра што не гаварылi, пакуль не сышлiся на цане за пушнiну. Рой не ведаў гарадскiх цэн, але сваю цану ён у Пiта выбiў, як той нi ўпарцiўся. Гэта было нялёгка, але выручка апраўдала яго спадзяваннi, i Рой быў задаволены. Дзюкэн запiсаў цану кожнай скуркi, падвёў вынiкi i спытаў у Роя, цi пусцiць гэтую суму, як звычайна, на аплату зiмовага заказу.
- Крыху пачакай, Пiт, - сказаў Рой. - Я пасля скажу.
- Калi табе патрэбны грошы зараз, а зiмнi правiянт - у крэдыт, ты скажы, Рой, я табе заўсёды паверу.
Дзюкэн прапаноўваў гэта па-сяброўску, i па-свойму ён быў сябрам i Рою i ўсiм траперам Сент-Элена. Не першы раз ён забяспечваў у крэдыт любога трапера пад улоў, некаторых ён крэдытаваў на два i нават на тры сезоны, але на больш не згаджаўся нiкому. Дзюкэн на справе перакананы, што крэдыт зусiм не азначае безнадзейнага доўгу: пры належным кантролi гата проста выгаднае ўкладанне грошай. У аперацыях з траперамi яму было забяспечана вяртанне пазыкi ў выглядзе пушнiны. Ён гарантаваў сябе ад рызыкi, стаўшы прадстаўнiком пушной кампанii, да якога траперы ўсё адно былi вымушаны зносiць сваю пушнiну за даўгi. Iнакш iм не атрымаць нiякiх прадуктаў з крамы Пiта Дзюкэна, а таксама i ад двух iншых крамнiкаў гарадка. Але гэтая сiстэма распаўсюджвалася толькi на трапераў, а не на фермераў. Дзюкэн рэдка крэдытаваў фермераў, хоць, вядома, былi i выключэннi. З дробнымi фермерамi i здольшчыкамi ён практыкаваў абмен сваiх тавараў на iхнiя прадукты. Менавы гандаль аджыў свой век яшчэ калi быў жывы яго дзед, а бацька гандляваў за наяўныя. Але Пiт атрымаў краму, калi ў ёй не было нi абароту, нi наяўных, словам - нiчога. Яго бацька - скупаваты французскi буржуа - славiўся сваёй чыста брэтонскай, капеечнай ашчаднасцю. На той час, як ён памёр, пахiснулася рэпутацыя нават Дзюкэнаў. Але яго сын вярнуўся з другой сусветнай вайны з маленькiмi чорнымi вусамi, цвярозай камерцыйнай ацэнкай блiжняга i дзелавой кемнасцю, якую выхавала ў iм пасада сержанта па гаспадарчай частцы. Ён пачаў гандляваць усiм i з усiмi, беручы на сябе як мага больш прадстаўнiцтва i заводзячы як мага больш новых сувязей; гандляваў справядлiва, калi даводзiлася быць сумленным; гандляваў несправядлiва, калi гэта абяцала выгаду i нiчым не пагражала, нават стратай добрага iмiджу. Ён быў добры крамнiк, i яго маленькая крама стала своеасаблiвым цёплым, утульным i добра забяспечаным клубам для ўсяго Сент-Элена, дзверы якога былi адчынены i для адносна багатага i для параўнальна беднага клiента, чые патрэбы абслугоўвалiся Пiтам тым больш ахвотна, што гэта давала яму добры прыбытак i прывольнае жыццё. Пiт быў сама ўдачлiвым чалавекам ва ўсiм Сент-Элене.
- Што, Сэм табе што-небудзь вiнен? - спытаў Рой.
- Толькi пару даляраў, якiя ён пазычыў у жнiўнi, - адказаў Пiт. - Мне вельмi не падабаецца ўся гэтая гiсторыя з продажам свiннi, але калi б не я, яе купiў бы нехта iншы, а я даў яму добрую цану.
Рой разумеў гэта.
- Вазьмi тое, што ён павiнен табе, з пушных грошай, але больш не пазычай яму.
- Добра, Рой, - твар Дзюкэна зрабiўся заклапочаным. - Скажы, Рой, ты не збiраешся застацца з iм у горадзе? Ён казаў, што будзе цябе пра гэта прасiць.
- Я яшчэ не ведаю, - сказаў Рой, - але ты ўсё ж адкладзi мне ўсё неабходнае на зiму. Калi правiянт мне не спатрэбiцца, я табе скажу.
- А цi чуў ты, што Эндзi Эндрус блукае недзе тут блiзка? - сказаў Дзюкэн. Па-сутнасцi гэта было не пытанне, а папярэджанне.
Рой нiяк не адгукнуўся на гэта, на адваротным баку рэкламнага праспекта ўнiвермага ў Таронта ён склаў спiс таго, што яму патрэбна на зiму, i аддаў яго Дзюкэну. Затым яны разам прайшлi па краме, адзначаючы тыя ласункi i прысмакi, пра якiя не ўспомнiў Рой. Тут ён дадаў да заказу сушаных фруктаў, кансерваванай вiшнi, паштэту, яшчэ некалькi слоiкаў джэму i два пакеты мятных ледзянцоў як сама выгадных цукерак. Рой памераў кароткiя гумовыя боты. У лесе яны былi не надта выгодныя, але ён купiў iх i паклаў на самае дно мяшка. Мяшок ён пакiнуў прадаўшчыцы, якая выконвала заказ, i нагадаў ёй, што шэсць дзесяткаў яек трэба пакласцi разам з хлебам абавязкова зверху, а масла ў бляшанках - на самы нiз, разам з ботамi. Яны вярнулiся ў ранейшы пакой, дзе Пiт Дзюкэн налiў Рою вялiкую шклянку Блэк-энд-Блю, хлебнай гарэлкi шатландскага рэцэпту, дзевяностаградуснай, як значылася на бутэльцы. Гэтая шклянка, якую падносiў Дзюкэн, заўсёды была першай пасля вяртання Роя з лесу. Затым былi i iншыя, але нiводная не была такой смачнай, нават другая, якая выпiвалася адразу за першай.
- Ого, нiбыта плугам пераварочвае ўсяго, - сказаў Рой. Яго адразу забрала, ён пачырванеў, i вочы ў яго заблiшчалi.
- Хочаш пару бутэлек у твой мяшок?
- Не, - адказаў Рой. Яму было цяжка адмаўляцца. Але пакуль яшчэ ён цвярозы, не хацелася браць з сабой у лес гарэлку, хоць для большасцi трапераў гэта было звыклай з'явай. - Зрэшты, адну бутэльку пакладзi ў дарогу, папрасiў ён.
- Я i сам думаю выйсцi на паляванне, блiжэй да Каляд. У вярхоўях рэчкi Ўiп-о-Ўiл, - сказаў Дзюкэн. - Паеду на сабаках. - Як i кожны жыхар Сент-Элена, Дзюкэн выпраўляўся на паляванне, як толькi з'яўлялася магчымасць, але Рою заўсёды здавалася, што ён крыху выхваляецца сваiмi лайкамi, адкормленымi сабакамi, якiя грызлiся i падвывалi недзе за крамай. Сабакi - гэта добра, Рой i сам на iх ездзiў, але гэта толькi для сур'ёзнага палявання, а не для прагулкi ўдвух на нейкiя там два тыднi. Пiт проста адпачываў у лесе ад свайго клопату спадчыннага крамнiка, крамнiка ў трэцiм пакаленнi.
- Налiць яшчэ? - Дзюкэн узяўся за бутэльку.
Рой пакруцiў галавой i адным рыўком адарваў сваё дужае цела ад стала.
- Пайду паталкую з iнспектарам, - сказаў ён, i не паспеў Дзюкэн запярэчыць, як яго i след прастыў.
Iнспектар жыў у казённым доме, збудаваным у казённым стылi, квадратным двухпавярховым доме без усялякага намёку на архiтэктурныя ўпрыгожаннi. Адзiнай уступкай эстэтыцы быў маленькi ганак, якi разам з дошкай для аб'яў i вызначаў воблiк дома. Рой зiрнуў на плакаты, якiя матлялiся на дошцы. "Аберагайце багаццi прыроды i прыгажосць вашага лесу!" - прачытаў ён гучна, смакуючы паэтычнасць афiцыйнай мовы. "Сто гадоў трэба вырошчваць яго, а знiшчыць можна за хвiлiну. ПАКIДАЮЧЫ ЛЕС, ПАТУШЫЦЕ КАСЦЁР!". I гэта яму спадабалася.
- Хэло, Мак-Нэйр, - прывiтаў яго iнспектар, ледзь толькi той адчынiў дзверы. - Я збiраўся ўжо выходзiць.
- У абход, iнспектар? - спытаў Рой.
- Абход я рабiў учора, - адказаў iнспектар.
- Як жа вы не сустрэлi мяне? - сказаў Рой.
- Прыйдзе час, сустрэну, - суцешыў яго iнспектар.
Рой засмяяўся.
- Калi вы адыходзiце, я зазiрну iншым разам.
- Не. Заходзьце. Пазней вы будзеце моцна п'яны, каб дабрацца да мяне, iнспектар зачапiў за сама балючую струну, i Рой падумаў, што iнспектар iграе несумленна.
Яны зайшлi ў маленькi квадратны пакой, сцены якога былi завешаны аб'явамi, плакатамi, календарамi, пукамi наколатых папер i картамi. На сасновым стале ляжалi карты, некалькi скурак норкi i адна бабровая, пасткi, патроны, компас, бiнокль, а пад сталом стаялi два чучалы лiсы. Iнспектар усеўся афiцыйна, за канторку, паставiўшы сваё плеценае крэсла так, каб можна было назiраць за Роем. Рой жа ўжо сцiшыўся. Гэта былi ўладаннi iнспектара, яго прыгнятала маса папер, канторка з адкiдной дошкай, чатыры цi пяць тоўстых квiтанцыйных кнiг, горы бланкаў паляўнiчых пасведчанняў, прыскрыначкi стала, запоўненыя пiсьмамi, цыркулярамi, паведамленнямi, пастановамi, бюлетэнямi, загадамi, вымовамi, справаздачамi. Толькi тут, у канторы, Рой па-сапраўднаму адчуваў вялiзную адмiнiстрацыйную машынў, якую ўвасабляў iнспектар сваёй масiўнай персонай. Рой аддаў iнспектару пяць даляраў за паляўнiчы дазвол на год.
- Як палявалася гэтым сезонам? - спытаў iнспектар, падпiсаў квiтанцыю i падаў яе Рою разам з жэтонам i маленькай зялёнай кнiжачкай, экземплярам "Дадаткаў да Закона пра Паляванне i Лоўлю Рыбы 1946 года".
- Норму вылавiў.
- А каму прадалi?
- Пiту Дзюкэну.
- Пушнiна першагатунковая?
Рой кiўнуў.
- Ёсць што-небудзь выключнае?
- Няма.
Iнспектар задаў яшчэ некалькi пытанняў пра звера: многа яго цi мала, неспакойны ён цi даверлiвы, цi няма слядоў ваўка, рысi, мядзведзя i iншых драпежнiкаў, мышэй, лемiнга, а таксама зайца i iншай дзiчыны. У Роя на ўсё быў гатовы адказ. Iнспектар слухаў яго ўважлiва i ўслухоўваўся не толькi ў звесткi, але i ў ацэнкi самога Роя. Рой бачыў у лесе тое, чаго не прыкмячалi iншыя звераловы, i ўмеў расказаць пра ўбачанае захоплена, як сапраўдны апавядальнiк. Сам гэтага не ўсведамляючы, Рой стаў лепшай крынiцай iнфармацыi пра ўсе сезонныя змены ў жыццi фаўны Муск-о-гi. А паколькi iнспектар сур'ёзна цiкавiўся натуральнай гiсторыяй свайго раёна, дык усю iнфармацыю Роя ён перадаваў у Таронта старанна i дакладна.
