Франсуа Мориак - Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке)
Обзор книги Франсуа Мориак - Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке)
Мориак Франсуа
Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке)
Франсуа Марыяк
Тэрэза Дэскейру
Раман
Пераклад: Леанiд Казыра
Божа, злiтуйся над аблуднымi мужчынамi i жанчынамi! О, Божа, няўжо могуць iснаваць пачвары перад лiкам тваiм...Ты, адзiны, хто ведае, чаму яны iснуюць, як сталi яны такiмi i як маглi яны ўратаваць сябе...
Шарль Бадлер
Тэрэза... Многiя скажуць, што цябе няма. Але я добра ведаю: ты ёсць. Шмат гадоў я сачу за табой, часта спыняю цябе на дарозе i зрываю з цябе маску.
Памятаю, яшчэ юнаком убачыў я твой бледны тварык з тонкiмi губкамi ў душнай судовай зале. Ты была сярод адвакатаў. Расфуфыраныя дамы жорстка ўпiвалiся ў цябе позiркамi. Болей жорстка, чым тыя, хто збiраўся судзiць цябе.
Потым, у вясковым маёнтку, ты з'явiлася перада мной у вобразе маладой нервовай жанчыны, якой абрыдзелi клопаты старых сваякоў i прастадушнага мужа. А тыя даўмецца не маглi.
- Што гэта з ёю робiцца? Мы ж далi ёй усё, што трэба для шчасця!
Колькi разоў пасля таго зачаравана назiраў я, як ты прыкладвала да прыгожага твару сваю крыху велiкаватую руку! Колькi разоў глядзеў я праз жывыя краты клеткi, што завецца сям'ёй, як ты пакутуеш там, нiбы ваўчыца ў няволi. I я лавiў тады на сабе твой злосны, сумны позiрк.
Многiя будуць дзiвiцца, як мог я стварыць вобраз, яшчэ больш агiдны, чым мае астатнiя героi. Няўжо мне нiколi так i не давядзецца гаварыць пра людзей велiкадушных, дабрачынных, пра людзей з адкрытай душой. Аднак "душы наросхрыст" не маюць трагiчных гiсторый. А боль душ замкнутых, прыкаваных да грэшнага цела, мне добра вядомы.
Мне хацелася б, Тэрэза, каб твае пакуты, прывялi цябе да Бога, каб ты была вартая iмя святой Лакусты*. Але многiя з тых, хто верыць у падзенне i водкуп нашых змучаных, загубленых душ, пачалi б тады крычаць пра святатацтва...
* Лакуста (? - 68 - вядомая атручальнiца ў старажытным Рыме. Атруцiла iмператара Клаўдзiя i яго сына Брытанiка. (Тут i далей - заўвагi перакладнiка.)
Ва ўсякiм разе, я спадзяюся, што ты не адзiнокая на тым тратуары, дзе я развiтаўся з табой.
I
Адвакат адчынiў дзверы. Цёмны бакавы калiдор будынка суда напоўнiўся сырасцю. Тэрэза не спяшалася выходзiць i прагна ўдыхнула ў сябе свежае асенняе паветра. Яна баялася, што там, на дварэ, яе чакаюць. Чалавек з настаўленым каўняром адышоў ад платана: яна пазнала бацьку. Адвакат гучна сказаў яму: "Справа спынена. Саставу злачынства няма", i да Тэрэзы:
- Вы можаце выйсцi: тут нi адной душы.
Яна спусцiлася па мокрых прыступках. Сапраўды, на маленькай плошчы нiкога не было. Бацька не абняў яе i нават не паглядзеў у яе бок. Ён пачаў распытваць у адваката Дзюро. Той адказваў цiха, нiбы баяўся, што iх падслухаюць. Да Тэрэзы даляталi абрыўкi размовы:
- Заўтра я атрымаю афiцыйную пастанову суда.
- А што, нiякiх сюрпрызаў ужо не будзе?
- Не. Усё ў парадку.
- Я думаю, паказанне майго зяця выратавала становiшча.
- Выратавала... выратавала... У такiх справах нiколi не ведаеш...
- Але, раз ён сам прызнаўся, што нiколi не лiчыў кропель, прымаючы лякарствы...
- Ведаеце, Лярок, у падобных выпадках паказаннi ахвяры...
Пачуўся Тэрэзiн голас:
- Нiякай ахвяры не было!
- Я хацеў сказаць, мадам, ахвяры сваёй уласнай неасцярожнасцi.
Позiркi абодвух мужчын на нейкi момант спынiлiся на нерухомай фiгуры маладой жанчыны, зацiснутай у палiто, на яе бледным, абыякавым твары. Тэрэза папыталася, дзе стаiць iх экiпаж. Бацька сказаў, што загадаў фурману чакаць за горадам, на дарозе ў Бюдо, каб не прыцягваць да сябе лiшняй увагi.
Яны перайшлi цераз плошчу. На мокрых лаўках валялася апалае лiсце платанаў. Добра, што дзень стаў карацейшы i ўжо змяркалася. Дый прайсцi да экiпажа можна было непрыкметна: вулiцы ў гэтым раёне былi малалюдныя. Тэрэза iшла памiж мужчынамi. Яны вялi сваю размову, як быццам яе тут i не было. Часам яна заходзiла трохi наперад, i тады мужчыны адразу штурхалi яе локцямi, бо яна замiнала iм гаварыць. Нарэшце яна крыху адстала, зняла пальчатку з левай рукi i час ад часу зрывала пучкi моху, што нарос на старой каменнай сцяне, уздоўж якой яны iшлi. Яе абмiналi двухколкi, рабочыя на веласiпедах, i трэба было прыцiскацца да сцяны, каб не апырскала граззю адзежы. Змрок апускаўся на горад, i Тэрэза ўжо не баялася, што яе пазнаюць. Прывычны пах свежага хлеба, што iшоў з пякарань, пах туману Тэрэза ўспрымала цяпер нiбы водар жыцця, якое нарэшце зноў вярталася да яе. Тэрэза прыплюшчвала вочы, з асалодай смакуючы дыханне соннай зямлi i мокрай травы, i старалася не чуць гэтага маленькага чалавечка на кароткiх крывых ножках, якi нi разу не азiрнуўся на сваю дачку. Яна магла ўпасцi на гэтай дарозе: нi бацька, нi Дзюро гэтага не заўважылi б. Цяпер ужо не было патрэбы шаптацца, i яны гаварылi на ўвесь голас.
- Сапраўды, паказанне месьё Дэйскейру было цудоўнае... Але ж гэтая гiсторыя з рэцэптам... Па сутнасцi, там было фальшывае... Дый доктар Педмэ падаў скаргу...
- Але ж ён забраў яе назад...
- Тым не менш, вы паглядзiце, якое яна дала тлумачэнне: нейкi незнаёмы перадаў ёй рэцэпт...
Не так ад стомы, як ад жадання не чуць больш гэтых слоў, якiмi яе мучылi ўжо колькi тыдняў, Тэрэза пайшла памалей. Дарэмна. Немагчыма было не пачуць бацькавага фальцэту:
- Колькi разоў я ёй казаў: "Няшчасная, прыдумай ты што-небудзь другое..."
Што ж, супраць нiчога яму не скажаш: ён i праўда не раз гаварыў ёй гэта. Але чаму ж тады ён зноў хвалюецца. Тое, што ён лiчыць гонарам сям'i, выратавана. Да выбараў у сенат усё забудзецца, i нiхто не ўспомнiць пра гэтую гiсторыю. Так разважала Тэрэза, якой зусiм не хацелася даганяць сваiх спадарожнiкаў. Тыя, як на злосць, так захапiлiся размовай, што спынiлiся пасярод вулiцы:
- Паверце мне, Лярок, вам трэба апярэдзiць падзеi i перайсцi ў наступленне. Трэба змясцiць у нядзельным нумары "Сейбiта" артыкул з загалоўкам накшталт... "Агiдны паклёп..." Цi вам хацелася б, каб гэта я ўзяў на сябе?
- Не, дарагi, не. Дый цяжка напiсаць што-небудзь такое. Усе ведаюць, што следства вялося на скорую руку. Нават не падключылi экспертаў, каб высветлiць па почырку, хто напiсаў рэцэпт. Канешне, дзеля iнтарэсаў сям'i я гатоў пайсцi на ўсё, я буду дзейнiчаць. Але цяпер трэба заглушыць гэтую справу... замяць яе i маўчаць!
Адказу Дзюро Тэрэза не пачула, бо мужчыны рушылi з месца. Яна зноў прагна ўдыхнула вiльготнае начное паветра, нiбы баялася прыпадку ўдушша. Нечакана ўспомнiлася Жулi Белад, невядомая ёй бабка па матчынай лiнii. Твару яе Тэрэза нiколi не бачыла. Дарэмна было б шукаць яе партрэта, дагератыпа, або фатаграфii ў Лярокаў цi ў Дэскейру - нiхто пра яе нiчога не ведаў, акрамя таго, што яна сышла з дому. Тэрэза ўявiла сабе, што i яна магла б вось так знiкнуць, пайсцi ў нябыт, i яе дачка, яе маленькая Мары, нiколi не знайшла б у сямейным альбоме аблiчча той, хто падараваў ёй жыццё. А цяпер Мары засынае ў сваiм пакойчыку ў Аржалузе. Тэрэза вернецца дадому позна вечарам. Яна падыдзе да калыскi, прыслухаецца ў цемры да соннага дыхання дзiцяцi, схiлiцца над галоўкай Мары i, нiбы ад моцнай смагi, прыпадзе губамi да гэтай спакойнай крынiчкi жыцця.
Каля прыдарожнай канавы стаяў экiпаж з апушчаным верхам. Лiхтар высвечваў два худыя конскiя азадкi. Уздоўж дарогi цёмнай сцяной узвышаўся лес. Хвойныя вершалiны спляталiся ў высокую арку, пад якой пралягала дарога ў таямнiчую цемру. Мiж густымi сасновымi галiнамi вiдаць было начное неба.
Фурман з несхаванай цiкавасцю пазiраў на Тэрэзу. Яна папыталася, цi паспеюць яны на станцыю Нiзан на апошнi цягнiк. Фурман сказаў, што паспеюць, але не трэба затрымлiвацца i лепш выехаць раней.
- Вам з-за мяне толькi клопат, Гардэр. Але гэта ўжо апошнi раз.
- Значыцца, спраў тут у мадам больш няма?
Яна кiўнула галавой, а фурман усё не адводзiў ад яе позiрку. Няўжо цяпер усё жыццё яе так будуць разглядаць?
- Ну што? Ты задаволена?
Бацька, здавалася, нарэшце заўважыў, што яна тут. Тэрэза глянула на яго злосны, зямлiсты твар; лiхтар экiпажа ярка асвятляў жаўтаватае, сiвое шчацiнне бакенбардаў. Яна цiха сказала:
- Я столькi адпакутавала... Я зусiм разбiтая...
I змоўкла: цi варта гаварыць? Ён усё роўна не слухае i ўжо нават не глядзiць на яе. Што яму да яе перажыванняў? Яму важна адно: барацьба за месца ў сенаце, якую давялося часова спынiць з-за скандалу. ("Усе бабы - калi не iдыёткi, то iстэрычкi!") Добра яшчэ, што яна хоць не носiць прозвiшча Лярок. Цяпер яна Дэскейру. З палёгкай уздыхнуў ён толькi тады, калi ўдалося пазбегнуць суда прысяжных. Але што зрабiць, каб сапернiкi не вярэдзiлi гэтай раны? Заўтра ж ён пойдзе да прэфекта. Дзякуй Богу, уладальнiк газеты "Ланд кансерватрыс" пагарэў на спакушэннi малалетак. Цяпер ён ужо не канкурэнт... Месьё Лярок узяў Тэрэзу за руку:
- Сядай, пара ехаць.
Тады адвакат - можа, наўмысна, а можа, каб хоць што-небудзь сказаць Тэрэзе на развiтанне, - папытаўся, цi сустрэнецца яна сёння вечарам з месьё Дэскейру. Яна адказала: "Вядома, муж чакае мяне..." - i толькi цяпер, упершыню пасля суда, уявiла сабе, як праз некалькi гадзiн пераступiць парог спальнi, дзе ляжыць яшчэ не зусiм здаровы муж, i што многа дзён i начэй давядзецца ёй жыць разам з гэтым чалавекам.
