Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
- Але ж, ма...
- Ну хопiць. Закрый рот i бярыся за што-небудзь. Не такая ты ўжо важная персона, не такая ты распусная, каб гасподзь бог за цябе вельмi хваляваўся. А калi не перастанеш без дай прычыны мучыць сябе, дык я табе так заляплю! - Мацi змяла попел у ямку пад ачагом i абмахнула камянi, пакладзеныя па краях. Тут яна ўбачыла, што па дарожцы да iх iдзе камiсiя. - Рабi што-небудзь, - сказала яна дачцэ. - Вунь жанчыны ўжо да нас iдуць. Што-небудзь рабi, каб я магла паганарыцца сваёй дачкой. - Яна больш не глядзела на дарожку, але адчувала, што камiсiя наблiжаецца да iх.
А што гэта камiсiя, сумненняў быць не магло. Тры дамы - чысценькiя, у прыгожых сукенках: адна сухарлявая, з прамымi валасамi, у акулярах у металiчнай аправе; другая нiзенькая, сiвая, кучаравая, з маленькiм далiкатным роцiкам; а трэцяя - вялiзная, як слон, грудастая, шыраказадая, з тоўстымi сцёгнамi, на выгляд уладная i ўпэўненая ў сабе. Камiсiя ступала мiж палатак з пачуццём уласнай годнасцi.
Мацi падгадала так, што, калi яны падышлi, яна стаяла да iх спiнай. Жанчыны спынiлiся, развярнулiся i выстраiлiся ў рад. I вялiзная дама прагула:
- Добрай ранiцы! Мiсiс Джоўд, гэта вы?
Мацi крутнулася да iх, быццам захопленая знянацку.
- Ага, так, так. Адкуль вам вядома маё прозвiшча?
- Мы - камiсiя, - абвясцiла велiканка. - Жаночая камiсiя санiтарнага аддзялення нумар чатыры. Нам паведамiлi ваша прозвiшча ў канцылярыi.
Мацi замiтусiлася:
- Мы яшчэ не паспелi як след прыбрацца. Вы пасядзiце, калi ласка, пакуль я згатую каву. Я пачастую вас - мне гэта вялiкi гонар.
Таўстушка сказала:
- Джэсi, адрэкамендуйце нас. Скажыце гаспадынi, як нас зваць. Джэсi - наша старшыня, - паяснiла яна.
Джэсi прамовiла афiцыйным тонам:
- Мiсiс Джоўд, гэта Энi Лiтлфiлд, гэта - Эла Самерс, а я - Джэсi Булiт.
- Вельмi радая пазнаёмiцца, - сказала мацi. - Вы, можа, прысядзеце? Хоць, праўда, сесцi няма на што, - спахапiлася яна. - Усё ж каву я прыгатую.
- Не, не, - цырымонна сказала Энi. - Не турбуйцеся. Мы зайшлi паглядзець, як вы тут уладкавалiся. Хацелася б, каб вы адчувалi сябе як дома.
Джэсi Сулiт строга спынiла яе:
- Энi, не забывайцеся, калi ласка, хто тут старшыня.
- Добра, добра. Але наступны тыдзень старшынёй буду я.
- Вось i чакайце наступнага тыдня. Мы кожны тыдзень мяняемся, растлумачыла Джэсi мацi.
- Можа, вы ўсё ж вып'еце кавы? - збянтэжана запыталася мацi.
- Не, дзякуй. - Джэсi цвёрда ўзяла ўладу ў свае рукi. - Спярша мы пакажам вам санiтарны блок, а потым, калi пажадаеце, запiшам вас у жаночы клуб, даручым якую-небудзь работу. Запiсвацца, канешне, неабавязкова.
- А за гэта... трэба шмат заплацiць?
- Нiчога плацiць не трэба, толькi працаваць. А калi з вамi тут пазнаёмяцца блiжэй, тады, магчыма, i ў камiсiю выберуць, - умяшалася Энi. - Вось, напрыклад, Джэсi - яна ўваходзiць у лагерную камiсiю. Яна - уплывовы член гэтай камiсii.
Джэсi горда ўсмiхнулася.
- Абралi аднагалосна, - паведамiла яна. - Ну дык, мiсiс Джоўд, зараз мы раскажам вам, якiя ў нас тут у лагеры парадкi.
Мацi сказала:
- А гэта дачка мая - Разашарна.
- Добрага здароўя, - прагаварылi ўсе тры жанчыны разам. - Хадзем i вы з намi.
Па дарозе велiканка Джэсi пачала тлумачыць, i ў голасе яе гучала годнасць i лагода. Яна загадзя адрэпецiравала сваю прамову.
- Не падумайце толькi, мiсiс Джоўд, што мы ўмешваемся ў вашы справы. У нас у лагеры шмат месцаў агульнага карыстання. I мы ўвялi некаторыя правiлы. Вось зараз мы зойдзем у санiтарны блок. У iм усе бываюць, i ўсе абавязаны захоўваць там чысцiню. - Яны падышлi да паветкi, дзе знаходзiлiся балеi - iх было дваццаць. Восем былi занятыя - схiлiўшыся над iмi, жанчыны мылi бялiзну, i на чыстай цэментавай падлозе кучкамi ляжалi выкручаныя рэчы. - Сюды можаце прыходзiць у любы час, - тлумачыла Джэсi. - Адно толькi - прыбiрайце за сабой.
Жанчыны каля балеяў з цiкаўнасцю паглядалi на iх. Джэсi голасна сказала:
- Гэта мiсiс Джоўд i Разашарна. Прыехалi да нас жыць.
Жанчыны хорам прывiталiся з мацi, i яна крыху прысела ў паклоне i прамовiла:
- Вельмi радая пазнаёмiцца.
Джэсi павяла камiсiю ў прыбiральню i душавую.
- Я ўжо тут была, - сказала мацi. - I памылася нават пад душам.
- Душы на тое i зробленыя, каб пад iмi мыцца, - прагаварыла Джэсi. - Тут такiя ж правiлы - трэба прыбiраць за сабой. Кожны тыдзень прызначаюцца новыя дзяжурныя, i яны наводзяць тут поўную чысцiню. Магчыма, i вам давядзецца падзяжурыць. Толькi трэба з сабой мыла браць.
- Прыйдзецца купiць, - сказала мацi. - У нас усё скончылася.
Голас Джэсi прагучаў амаль са свяшчэнным захапленнем:
- А гэтым вы калi-небудзь карысталiся? - Джэсi паказала на ватэрклазеты.
- Ага, мэм. Сёння ранiцай.
Джэсi ўздыхнула:
- Што ж, добра...
Загаварыла Эла Самерс:
- Тут у нас на мiнулым тыднi...
- Мiсiс Самерс, пра гэта раскажу я, - строга абарвала яе Джэсi.
Эла ўступiла:
- Добра, добра.
Джэсi сказала:
- На мiнулым тыднi, калi вы старшынствавалi, усё расказвалi вы. А цяпер я была б вам вельмi ўдзячная, каб вы памаўчалi.
- Добра, самi раскажыце пра тую жанчыну, - згадзiлася Эла.
- Уласна кажучы, - пачала Джэсi, - нашай камiсii не пасуе пляткарыць, але iмёнаў я называць не буду. На мiнулым тыднi сюды зайшла адна новенькая камiсiя не паспела яшчэ з ёю пагаварыць. Прыходзiць, упiхвае мужавы штаны ва ўнiтаз i кажа: "Нешта вельмi занiзка i зацесна. У тры пагiбелi гнешся. Няўжо не маглi прыладзiць вышэй?" - Члены камiсii ўсмiхнулiся з пачуццём уласнай перавагi.
Эла ўставiла:
- Кажа: "Сюды зараз шмат не ўлезе". - Эла стойка вытрымала суровы позiрк Джэсi.
Джэсi расказвала далей:
- У нас вечныя непрыемнасцi з туалетнай паперай. Па нашых правiлах, выносiць яе адсюль не дазваляецца. - Яна гучна прыцмокнула языком. - На туалетную паперу скiдаецца ўвесь лагер. - Памаўчаўшы момант, яна паведамiла: Блок нумар чатыры пераводзiць паперы больш за ўсiх. Яе, пэўна, нехта крадзе. Пра гэта на агульным сходзе жанчын гаварылi: "У жаночым аддзяленнi блока нумар чатыры пераводзяць занадта шмат паперы". I гэта пры ўсiх!
Мацi слухала стаiўшы дыханне.
- Крадуць паперу?.. Нашто?
- Ну, такiя непрыемнасцi здаралiся i раней, - сказала Джэсi. - Апошнi раз яе ўзялi тры дзяўчынкi, каб выразаць з яе папяровыя лялькi. Што ж, мы iх злавiлi. Але куды прападае папера цяпер, невядома. Не паспееш павесiць рулон, а ўжо нiчога няма. Пра гэта на сходзе гаварылi. Адна жанчына прапанавала правесцi званок, каб ён званiў кожны раз, як крутнецца рулон. Тады можна было б прасачыць, хто колькi бярэ. - Джэсi пакруцiла галавой: - Проста не ведаю, як быць. Увесь тыдзень мне гэта спакою не дае. У блоку нумар чатыры нехта ўвесь час крадзе паперу.
З парога пачуўся жаласны голас:
- Мiсiс Булiт!.. - Члены камiсii павярнулi ў той бок галовы. - Мiсiс Булiт, я ўсё чула, што вы тут гаварылi. - У дзвярах стаяла жанчына, уся чырвоная i спатнелая. - На сходзе я не адважылася прызнацца, мiсiс Булiт. Ну не магла. Абсмяялi б цi яшчэ што.
- Пра што гэта вы? - Джэсi пайшла да яе.
- Ну, можа... мы... усё гэта мы... Але ж мы не крадзём, мiсiс Булiт. Джэсi падступала да яе ўсё блiжэй, i твар усхваляванай жанчыны, якая прызналася ў сваёй вiне, цяпер усыпалi буйныя кроплi поту. - А што нам было рабiць, мiсiс Булiт?
- Скажыце толкам, у чым справа, - патрабавала Джэсi. - Наш блок абняславiўся праз гэту туалетную паперу.
- Цэлы тыдзень, мiсiс Булiт. Цэлы тыдзень мы не ведаем, што з гэтым рабiць. А ў мяне, вы ж ведаеце, пяць дачок.
- Дык што ж яны з паперай робяць? - грозна запыталася Джэсi.
- Толькi карыстаюцца ёю. Слова гонару, толькi карыстаюцца.
- Як жа яны могуць! Чатырох-пяцi кавалкаў зусiм дастаткова за дзень. Што з iмi такое?
Жанчына прамямлiла:
- Панос. Ва ўсiх пяцi. Мы амаль зусiм без грошай. Яны наелiся няспелага вiнаграду. У iх страшэнны панос. Кожныя дзесяць хвiлiн бегаюць. - I заступiлася за сваiх дачок:- Але паперу яны не крадуць.
Джэсi перавяла дух.
- Дык трэба было адразу нам сказаць. Проста вы абавязаны былi сказаць. Праз ваша маўчанне ганьба лягла на блок нумар чатыры. А панос можа быць у кожнага.
Жанчына жаласна заныла:
- Не слухаюцца - ядуць яшчэ зялёны вiнаград. А панос з дня на дзень робiцца ўсё мацнейшы.
Эла Самерс выпалiла:
- Медпункт. Ёй трэба звярнуцца ў медпункт.
- Эла Самерс, - прамовiла Джэсi, - я вам апошнi раз нагадваю - вы не старшыня. - Яна зноў павярнулася да маленькай разгубленай жанчыны: - У вас грошай няма, мiсiс Джойс?
Жанчына засаромлена апусцiла вочы:
- Няма. Але мы, магчыма, хутка знойдзем працу.
- Чаго вы галаву апусцiлi? Нiчога процiзаконнага тут няма, - супакойвала яе Джэсi. - Збегайце ў Уiдпэтчскую краму i вазьмiце сабе прадуктаў. Лагер мае там крэдыт на дваццаць даляраў. Можаце ўзяць на пяць. А калi атрымаеце працу, вернеце доўг у цэнтральную камiсiю. Вам гэта было вядома, - строга прамовiла яна. - Як жа вы давялi да таго, што дочкi вашы галадаюць?
- Дабрачыннасцю мы нiколi не карысталiся, - адказала мiсiс Джойс.
- Гэта не дабрачыннасць, вы добра ведаеце, - угневалася Джэсi. - Ужо не раз было гаворана. У нашым лагеры дабрачыннасцi няма. Мы яе не пацерпiм. Дык збегайце ў краму i вазьмiце сабе прадуктаў, а рахунак прынясiце мне.
