Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
Обзор книги Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
Стейнбек Джон
Гронкi гневу (на белорусском языке)
Джон Стэйнбек
Гронкi гневу
Раман
Пераклад: Сямён Дорскi
РАЗДЗЕЛ ПЕРШЫ
На чырвоныя землi i частку шэрых зямель Аклахомы апошнiя дажджы падалi мякка i не размылi сухую, патрэсканую глебу. Плугi ўдоўж i ўпоперак прайшлiся па канаўках - слядах дажджавых ручайкоў. Пасля дажджоў кукуруза хутка прарасла, на абочынах дарог сям-там вышугалi трава i бур'ян, i пад зялёным покрывам пачалi знiкаць шэрыя i цёмна-чырвоныя фарбы. У канцы траўня неба зрабiлася бялёсым, i аблокi, што ўсю вясну вiселi кучкамi высока ў небе, паступова расталi. З дня ў дзень сонца апякала гарачымi промнямi падрослую кукурузу, i па краях зялёных расткоў пачалi праступаць карычневыя беражкi. Хмары наплывалi i хутка знiкалi, а неўзабаве i зусiм перасталi збiрацца. Ратуючыся ад сонца, пустазелле набыло цёмна-зялёны колер i ўжо не перакiдвалася на новыя ўчасткi. Паверхня зямлi запяклася ў тонкую цвёрдую скарынку, i па меры таго як выцвiтала неба, выцвiтала i зямля - чырвоная ружавела, а шэрая выгарала да белiзны.
У размывах, што засталiся пасля дажджоў, зямля асыпалася сухiмi струменьчыкамi. Шмыгаючы па iх, суслiкi i мурашкаеды абрыналi маленькiя лавiны пяску. Дзень за днём жорстка палiла сонца, i лiсце маладой кукурузы трацiла пруткасць i прамiзну - спярша лiст крыху прагiнаўся пасярэдзiне, потым падоўжная жылка яго слабела i ён панiкаў долу. У чэрвенi сонца пачало пячы шалёна. Карычневыя палоскi па краях кукурузных лiстоў шырэлi, падбiралiся да галоўнай жылкi. Пустазелле зморшчылася, яго бадылiны панiклi верхавiнкамi да каранёў. Паветра зрабiлася празрыстае, неба зусiм злiняла, зямля таксама з кожным днём усё больш блякла.
На дарогах, - там, дзе па iх хадзiлi работнiкi, дзе зямлю крышылi колы павозак i рассякалi конскiя капыты, скарынка запечанай гразi ператваралася ў пыл. Усё, што рухалася па гэтых дарогах, падымала яго ў паветра - пешаход узнiмаў верхнi пласт пылу сабе па пояс, фургон вiхурыў пыл на вышыню агароджы, за аўтамашынай ён клубiўся воблакам i потым доўга не асядаў на зямлю.
Калi чэрвень ужо напалову прайшоў, з Тэхаса i Мексiканскага залiва насунулiся вялiкiя хмары - цяжкiя, навальнiчныя. Людзi на палях задзiралi ўгору галовы, уцягвалi носам паветра i выстаўлялi наслiненыя пальцы, каб праверыць, цi ёсць вецер. Конi трывожна пераступалi з нагi на нагу. Чорныя хмары крыху апырснулi зямлю i iмклiва паплылi далей, у iншыя краi. Пасля iх неба засталося такое ж бледнае, сонца па-ранейшаму моцна пякло. Дажджавыя кроплi прабiлi ў пыле маленькiя ямкi, сям-там абмылi кукурузнае лiсце - i толькi.
Услед за хмарамi павеяў мяккi ветрык, ён гнаў iх на поўнач i лёгка пагойдваў падвялы кiяшнiк. Мiнуў дзень, i вецер набраў сiлы, але дзьмуў роўна, без парываў. Пыл падняўся з дарог у паветра i апускаўся на пустазелле, што расло ўзбоч палёў, i ўскрай iх на кукурузу. Потым вецер падзьмуў моцна i рэзка, накiнуўся на ўжо засохлую глебу. Мала-памалу неба пацямнела ад вiрлiвага пылу, а вецер усё шастаў па зямлi, крышыў яе i зносiў з сабой. Неўзабаве ён яшчэ больш разгуляўся. Сухая скарынка зямлi пад яго напорам лопнула, i над палямi падняўся густы пыл, якi цягнуўся шэрымi, касматымi, як дым з комiна, пасмамi. Кукуруза змагалася з ветрам, шапочучы сухiм лiсцем. Тонкi пыл не асядаў на зямлю, а высока ўзнiмаўся i знiкаў у пацямнелым небе.
А вецер усё мацнеў, шмыгаў пад камянi, выдзьмуваў усё - i салому, i леташняе лiсце, i камячкi зямлi, адзначаючы iмi свой шлях. Паветра i неба зусiм пазмрачнелi, сонца, што прабiвалася скрозь морак, здавалася чырванаватым. Ад пылу пяршыла ў горле. Ноччу вецер зусiм раз'ятрыўся, спрытна прабiраўся мiж каранёў кукурузы, якая адбiвалася ад яго аслабелым лiсцем, пакуль ён не вырваў яе з зямлi, i тады сцяблiны стомлена павалiлiся набок, вяршынямi паказваючы кiрунак ветру.
Пачало свiтаць, але не разаднела. У шэрым небе выплыла сонца мутна-чырвоны круг, якi свяцiўся сутонлiвым, кволым святлом; да вечара сутонне паступова зноў перайшло ў змрок, а над паваленым кiяшнiкам завываў i плакаў вецер.
Людзi сядзелi ў дамах, а калi даводзiлася выходзiць, яны закрывалi нос хусцiнкай i надзявалi акуляры, каб не засыпала вочы пылам.
Зноў настала ноч, апраметная цемра, бо зоркi не прабiвалiся скрозь заслону пылу, а святло з вокнаў толькi крыху разбаўляла цемрадзь каля самага жытла. Пыл перамяшаўся з паветрам, i ў гэтай завiсi з пылу i паветра было пароўну i таго, i другога. Дамы былi зачыненыя наглуха, дзвярныя i аконныя шчылiны заканапачаныя анучамi, але пыл непрыкметна пранiкаў у памяшканне i тонкi, быццам кветкавы пылок, клаўся на сталы, на посуд. Людзi счышчалi яго з плячэй. Вузенькiя палоскi пылу прымятала да парогаў.
Сярод ночы вецер пакiнуў гэты край, наступiла цiшыня. Змешанае з пылам паветра прыглушала гукi нават больш, чым туман. Лежачы ў ложках, людзi пачулi, што вецер сцiх, - яны прачнулiся, калi шум яго замёр удалечынi. Яны ляжалi, напружана ўслухоўваючыся ў цiшыню. Неўзабаве заспявалi пеўнi, але галасы iх гучалi глуха, i людзi нервова заварушылiся ў ложках, нецярплiва чакаючы ранiцы. Яны ведалi, што тонкi пыл асядзе не хутка. Ранiцой ён туманам вiсеў у паветры, сонца было ярка-чырвонае, як свежая кроў. Цэлы дзень неба сеяла пыл на зямлю i наступны дзень таксама. Зямля ўкрылася гладкай шэрай коўдрай. Пыл апусцiўся на кукурузу, асеў кучкамi на слупах агароджаў, на правадах, заслаў сабой дахi, траву, абсыпаў дрэвы.
Людзi выходзiлi з дамоў i, удыхнуўшы пякучае, як жар, паветра, паспешлiва прыкрывалi чым-небудзь нос. Дзецi таксама выбягалi на двор, але не насiлiся з крыкам па iм, як гэта бывала пасля дажджу. Мужчыны застылi каля агароджаў i пазiралi на звялую кукурузу, якая хутка сохла i Толькi дзе-нiдзе вызiрала зелянiнай скрозь пласт пылу. Мужчыны маўчалi, амаль не адыходзячы ад агароджаў. I жанчыны выходзiлi з дамоў i стаялi каля мужоў, стараючыся вызнаць, цi хопiць сiлы ў мужчын вытрываць усё гэта. Жанчыны крадком прыглядалiся да iх твараў - кукуруза, што ж, няхай прападае, абы засталося ўсё астатняе. Дзецi стаялi побач, выводзячы пальцамi босых ног узоры на пыле, i таксама старалiся чуццём выведаць, цi хопiць сiлы ў гэтых мужчын i жанчын. Дзецi кiдалi косыя позiркi на дарослых i асцярожна чыркалi па пыле нагамi. Конi падыходзiлi да вадапойных карытаў i, матаючы мордамi, разганялi налёт пылу на паверхнi вады. Нарэшце з твараў мужчын сышла роспачная атарапеласць i ўступiла месца злосцi, лютасцi i ўпартасцi. I тады жанчыны зразумелi, што ўсё абышлося, што мужчыны не зламаюцца. Яны пыталiся ў iх: што ж цяпер рабiць? Мужчыны адказвалi: самi не ведаем. Але цяпер было ўжо не страшна, i дзецi таксама зразумелi - не так страшна. Жанчыны i дзецi цвёрда ведалi: няма такой бяды, якую нельга сцярпець, абы толькi мужчын яна не зламала. Жонкi вярнулiся да хатнiх спраў, дзецi занялiся гульнёй, але напачатку не вельмi дурэлi. На працягу дня сонца з кожнай гадзiнай рабiлася ўсё менш чырвоным. Яно палiвала спёкай укрытую пылам зямлю. Мужчыны сядзелi на ганках сваiх дамоў - хто круцiў у руках пруток, хто падкiдваў i лавiў далонню каменьчык. Сядзелi моўчкi... думалi... разважалi...
РАЗДЗЕЛ ДРУГI
Каля прыдарожнага рэстаранчыка-бара стаяў вялiзны грузавы аўтафургон. Вертыкальная выхлапная труба глуха вуркатала, над ёю слаўся ледзь бачны воку шызаваты дымок. Зусiм новенькi грузавiк паблiскваў свежай чырванню, футавыя лiтары па баках абвяшчалi: ТРАНСПАРТНАЯ КАМПАНIЯ АКЛАХОМА-СIЦI. Шыны на падвойных колах былi новыя, на засаўцы шырокiх заднiх дзверцаў стаяў тарчком медны вiсячы замок. За загароджанымi сеткамi дзвярыма i вокнамi бара iграла радыё - спакойная танцавальная музыка, уключаная зусiм цiха, як бывае, калi няма каму слухаць. Маленькi вентылятар бязгучна круцiўся ў круглым гняздзе над уваходам, мухi зласлiва гулi, б'ючыся аб металiчныя сеткi. У бары быў толькi адзiн наведнiк - вадзiцель грузавога фургона. Ён сядзеў на табурэце каля стойкi, абапершыся на яе локцямi, i паўзверх шклянкi з кавай глядзеў на хударлявую буфетчыцу, якая нудзiлася ад самоты. Ён вяла перакiдваўся з ёю словамi, пераскокваючы з аднаго на другое, - такiя гутаркi часта заводзяцца мiж людзьмi ў прыдарожных барах. Шафёр сказаў:
- Я стрэў яго месяцы тры назад. Пасля аперацыi. Яму там нешта выразалi. Запамятаваў што.
А яна:
- Толькi ж на тым тыднi яго бачыла. Здаровы быў з выгляду. Хлапец нядрэнны, пакуль не набярэцца.
Мухi раз-пораз з цiхiм гудзеннем наляталi на металiчную сетку дзвярэй. Кававы агрэгат за спiнай буфетчыцы запыхкаў парай, i жанчына, не азiраючыся, працягнула руку назад i выключыла яго.
Па абочыне шашы iшоў чалавек. Убачыўшы грузавiк, павярнуў да яго. Не спяшаючыся, падышоў, крануў рукой блiскучае крыло i зiрнуў на наклейку на ветравым шкле: "Пасажыраў браць забаронена". Ён намерыўся ўжо iсцi далей сваёй дарогай, але раптам перадумаў i сеў на падножку грузавiка, якая была схавана ад бара кабiнай. З выгляду яму было не болей за трыццаць. Цёмна-карыя вочы з жаўтаватымi бялкамi, рэзкiя шырокiя скулы, дзве глыбокiя маршчыны на шчоках i па кутках рота. Верхняя губа ў яго выцягнулася, бо зубы выдавалiся наперад, а ён стараўся трымаць рот закрытым. Рукi былi агрубелыя, з шырокiмi пальцамi i тоўстымi, цвёрдымi, як створкi ракавiнак, пазногцямi. На западзiне памiж вялiкiм i ўказальным пальцамi i на падушачках далоняў святлелi мазалi.
