Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
Мацi паглядзела на сваю нячыстую ўжо сукенку.
- А мы яшчэ ў брудным ходзiм, - сказала яна. - Цяжка сачыць за сабой у дарозе.
- Хiба я не ведаю? - сказаў адмiнiстратар лагера i пацягнуў носам. Скажыце... гэта ў вас кава так смачна пахне?
Мацi ўсмiхнулася:
- Праўда, смачна? На паветры заўсёды ўсё лепш пахне. - I з пачуццём уласнай годнасцi прамовiла: - Мы палiчым за гонар, калi вы паснедаеце з намi.
Ён падышоў да вогнiшча, апусцiўся на кукiшкi i гэтым канчаткова абяззброiў мацi.
- Нам такi госць вялiкая пачэснасць, - сказала яна. - Снеданне ў нас, праўда, не надта каб, але сардэчна запрашаем.
Карантыш усмiхнуўся:
- Я паснедаў ужо, дзякуй. Але ад кубачка кавы не адмоўлюся. Цудоўны пах.
- Ага, ага, калi ласка.
- Вы толькi не ўвiхайцеся так праз мяне.
Мацi налiла ў алавянны кубак кавы з вялiкай кансервавай бляшанкi i сказала:
- Цукру мы яшчэ не дасталi. Сёння, можа, купiм. Калi вы п'яце з цукрам, вам будзе нясмачна.
- З цукрам я не п'ю, - сказаў Джым Роўлi. - Ён толькi смак добрай кавы перабiвае.
- А я люблю крыху з цукрам, - сказала мацi. Яна раптам пiльна паглядзела на яго, каб зразумець, чым ён так лёгка i хутка заваяваў яе прыхiльнасць. Яна шукала разгадкi ў яго на твары i не знаходзiла ў iм нiчога такога, акрамя прыязнасцi. Потым зiрнула на яго белы пiнжак з пасечанымi швамi i зусiм супакоiлася.
Ён папiваў каву з кубка дробнымi глыткамi.
- Жанчыны, напэўна, зойдуць да вас гэтым ранкам.
- Мы яшчэ не прыбралiся, - сказала мацi. - Добра было б, каб яны прыйшлi, калi мы ўжо крышачку спарадкуемся.
- Ну, яны ведаюць, як бывае, - адказаў адмiнiстратар. - Самi так прыехалi. Не, што вы, камiсii ў нас тут добрыя - усё разумеюць. - Ён дапiў каву i падняўся на ногi. - Мне трэба iсцi далей. Калi што вам спатрэбiцца, заходзьце ў кантору. Мяне там заўсёды знойдзеце. Цудоўная кава, дзякуй. - Ён паставiў свой кубак побач з iншымi на скрыню, памахаў рукой i пайшоў уздоўж палатак. Мацi чула, як ён загаворваў з людзьмi, што сустракалiся яму па дарозе. Яна апусцiла галаву, ледзь стрымлiваючы слёзы.
Бацька падышоў да палаткi, ведучы за сабой дзяцей. У вачах у iх яшчэ стаялi слёзыад перанесеных пакут - бацька няшчадна пацёр iм вушы. Яны iшлi прыцiхлыя i чысценькiя. Скура на асмаленым сонцам носе Ўiнфiлда аблупiлася.
- Вось, - сказаў бацька. - Разам з брудам саскроб яшчэ i два пласты скуры. Давялося крышачку патузаць iх - нiяк стаяць спакойна не хацелi.
Мацi акiнула дзяцей крытычным позiркам.
- Цяпер на iх i паглядзець прыемна, - прамовiла яна. - Ешце аладкi з падлiўкай. Трэба паспець яшчэ прыбраць i тут, i ў палатцы.
Бацька паставiў на скрыню талеркi, сабе i дзецям.
- Дзе гэта Том уладкаваўся на працу, хацеў бы я ведаць.
- Не магу сказаць.
- Ну раз ён знайшоў месца, дык i мы знойдзем.
Да палаткi вярнуўся радасна ўзбуджаны Эл.
- Вось гэта лагер! - усклiкнуў ён, узяў аладку i налiў сабе кавы. Ведаеце, чым тут адзiн чалавек займаецца? Прычэп сабе майструе пад жыллё. Вунь там, за тымi палаткамi. У прычэпе ў яго ложкi i печка - усё, што трэба. Жывi сабе ў iм. Вось гэта жыццё! Дзе спынiўся, там i жывi.
Мацi сказала:
- Я хацела б лепш жыць у домiку. Як толькi ў нас будзе на што, адразу купiм домiк.
Бацька сказаў Элу:
- Скончым снедаць, возьмем грузавiк i паедзем шукаць працы - ты, я i дзядзька Джон.
- Ага, - сказаў Эл. - Вось каб устроiцца дзе-небудзь у гаражы, калi б знайшлося свабоднае месца. Нiчога мне больш не трэба. I каб дастаць яшчэ стары ўцэнены "фордзiк". Афарбую ў жоўты колер i буду сабе раз'язджаць прыпяваючы. Бачыў тут прыгожанькую дзяўчынку. Перамаргнуўся з ёю. Прыгожанькая, як чорт ведае што.
Бацька строга сказаў:
- Спярша ты на працу ўладкуйся, а потым ужо катом хадзi.
Дзядзька Джон выйшаў з туалета i паволi падыбаў да палаткi. Мацi зiрнула на яго i нахмурылася.
- Ты ж не памыўся... - пачала яна i раптам убачыла, што ён зусiм хворы, слабы, сумны. - Iдзi пад брызент, паляжы там, - сказала яна. - Ты нездаровы.
Дзядзька Джон пакруцiў галавой:
- Не. Я саграшыў, i гэта мне кара. - Ён паныла прысеў каля скрынi, налiў сабе кавы ў кубак.
Мацi зняла з патэльнi апошнiя аладкi i, нiбы мiмаходзь, сказала:
- Прыходзiў адмiнiстратар лагера, пасядзеў трохi, выпiў кавы кубак.
Бацька паволi падняў на яе вочы:
- Прыходзiў? А што было яму трэба?
- Проста так, час прабавiць, - манерна адказала мацi. - Прысеў, выпiў кавы. Сказаў, добрую каву нячаста даводзiцца яму пiць, а ў нашай вельмi смачны пах.
- Што ён хацеў? - дапытваўся бацька.
- А нiчога не хацеў. Прыйшоў глянуць, як мы тут.
- Нешта не верыцца, - буркнуў бацька. - Напэўна, выведвае, вынюхвае ўсё навокал.
- Ды не! - засердавала мацi. - Я адразу разбяру, хто чаго прыходзiць, мяне вучыць не трэба.
Бацька выплюхнуў на зямлю кававую гушчу з кубка.
- Ты пакiнь гэту прывычку, - выгаварыла яму мацi. - Глянь, якая тут чысцiня.
- Тут яшчэ такую чысцiню навядуць, што i жыцця не будзе, - прабурчаў бацька, зачэплены за жывое. - Ну канчай, Эл. Паедзем шукаць працу.
Эл выцер рот далонню.
- Я гатовы, - сказаў ён.
Бацька павярнуўся да дзядзькi Джона:
- Ты з намi едзеш?
- Еду.
- Табе ж нездаровiцца.
- Нездаровiцца, але я паеду.
Эл залез у кабiну.
- Трэба недзе гаручага дастаць, - сказаў ён i завёў матор. Бацька i дзядзька Джон селi побач з iм, i грузавiк пакацiўся па шырокiм праходзе мiж палатак.
Мацi правяла iх позiркам, потым узяла вядро i пайшла з iм да балеяў пад паветкай санiтарнага блока. Там яна налiла ў вядро гарачай вады i панесла да палаткi. I калi Ружа Сарона вярнулася з туалета, мацi ўжо мыла посуд у вядры.
- Вунь тваё снеданне, на талерцы, - сказала мацi i пiльна паглядзела на дачку. Валасы ў Ружы Сарона былi мокрыя i гладка прычасаныя, твар чысты, ружовы. На ёй была сiняя сукенка ў маленькiя белыя кветкi. На нагах - лодачкi, купленыя яшчэ да вяселля. Ад матчынага позiрку яна пачырванела.
- Ты, я бачу, прыняла душ, - сказала мацi.
Ружа Сарона хрыплавата загаварыла:
- Я стаю там, раптам прыходзiць жанчына i пачынае мыцца. Ведаеш, як гэта робiцца? Заходзiш у такую загарадку, ну як стойла ў хляве, паварочваеш ручкi, i на цябе вада льецца - гарачая i халодная, якая хочаш. I я памылася!
- Я таксама зараз пайду, - ажывiлася мацi. - Толькi вось прыбяру тут. Ты мне пакажаш як.
- Я кожны дзень буду мыцца, - не змаўкала Ружа Сарона. - А жанчына гэтая... яна паглядзела на мяне, убачыла мой жывот... i ведаеш, што сказала? Сказала, што сюды кожны тыдзень медыцынская сястра прыходзiць. I што мне абавязкова трэба да яе схадзiць, i яна раскажа мне, што рабiць, каб дзiця было здаровае. Усе жанчыны, кажа, ходзяць да яе. I я таксама пайду. - Яна проста захлiпалася ад узрушэння. - I ведаеш яшчэ што? На мiнулым тыднi тут адна нарадзiла, i ўвесь лагер урачыста адзначаў гэта, нанеслi дзiцяцi бялiзны i розных падарункаў... нават калыску... такую плеценую. Не зусiм новую, але яе пафарбавалi ў ружовы колер, i яна стала як новенькая. I далi маленькаму iмя, торт спяклi. О госпадзi! - Уздыхнуўшы на поўныя лёгкiя, яна змоўкла.
Мацi сказала:
- Хвала богу, нарэшце мы зажылi сярод сваiх людзей. Зараз пайду прыму душ.
- О, там цудоўна, - сказала Ружа Сарона.
Мацi выцiрала алавяныя талеркi, ставiла iх адна на адну i гаварыла:
- Мы Джоўды. Нiкому ў вочы не зазiраем. Дзед нашага дзеда змагаўся ў рэвалюцыю. Мы былi фермеры, пакуль не запазычылiся банку. I тыя... тыя людзi... яны нядобрае рабiлi з намi. Кожны раз, як хто з iх прыходзiў, мне здавалася, быццам плёткай мяне б'юць... i нас усiх. А ў Нiдлсе той палiсмен?.. Ён нiбы што зрабiў са мною, я азлобiлася. Мяне самую сорам узяў. А цяпер мне няма чаго саромецца. Народ гэты - наш народ... наш. А адмiнiстратар... прыйшоў, пасядзеў, выпiў кавы... i ўвесь час кажа: "Мiсiс Джоўд тое, мiсiс Джоўд гэтае" i "Як вашы справы, мiсiс Джоўд?" - Мацi змоўкла i ўздыхнула. - Я сябе зноў чалавекам адчула. - Яна паставiла на горку талерак апошнюю, пайшла пад брызент i там, пакапаўшыся ў скрынi, дастала з яе свае туфлi i чыстую сукенку. Потым знайшла ў той жа скрынi папяровы пакецiк з завушнiцамi. Выйшаўшы з-пад брызенту, яна сказала Ружы Сарона: - Як прыйдуць жанчыны, скажы, я хутка вярнуся, - i знiкла за вуглом санiтарнага блока.
Ружа Сарона цяжка апусцiлася на скрыню i глянула на свае вясельныя туфлi лакiраваныя лодачкi з чорнымi банцiкамi з матэрыi. Яна працерла наскi лодачак пальцам i выцерла яго аб спод падола. Нагiнаючыся, яна адчула свой жывот, а калi выпрасталася, памацала яго i слаба ўсмiхнулася.
Па дарозе да пральнi iшла высокая поўная жанчына са скрынкай з-пад яблыкаў - у ёй ляжала нямытая бялiзна. Твар у жанчыны быў цёмны ад моцнага загару, вочы чорныя, пiльныя, дапытлiвыя. Паверх паласатай баваўнянай сукенкi на ёй быў прасторны фартух з мешкавiны, на нагах мужчынскiя паўчаравiкi са скуры двух колераў. Яна прыкмецiла, як Ружа Сарона пагладзiла сабе жывот, убачыла слабую ўсмешку на яе вуснах.
- Ну! - крыкнула жанчына i весела засмяялася. - Хто, ты думаеш, будзе?
Ружа Сарона зачырванелася i апусцiла вочы долу, потым глянула на жанчыну спадылба i злавiла на сабе позiрк яе блiскучых чорных вочак.
