Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
Скрыпач раструшчыў цыгарэту доўгiмi кастлявымi пальцамi. Раптам мне зрабiлася шкада яго. Я прапанаваў яму запалiць. Ён адмовiўся.
- Мне трэба паберагчы сябе, - сказаў ён сваiм адрывiстым голасам. - А гэны, - хiхiкаючы, працягваў ён i паказаў на расейца, - смалiць па пяцьдзесят штук.
- Адзiн так робiць, другi - гэтак, - адказаў я.
- Хоць яна зараз i не хоча танцаваць са мной, але я яе ўсё ж дамагуся...
- Каго?
- Рыты. У нас былi добрыя адносiны. Мы разам iгралi. А потым з'явiўся расеец i звёў яе ад мяне сваiмi тырадамi. Але я вярну яе.
- Вам трэба будзе прыкласцi намаганнi, - сказаў я. Ён мне не падабаўся.
Ён зарагатаў, быццам авечка забляяла.
- Намаганнi! Вы - наiўны анёл! Мне трэба толькi пачакаць.
- Тады чакайце.
- Пяцьдзесят цыгарэт, - шаптаў ён. - Кожны дзень. Я ўчора бачыў яго рэнтгенаўскi здымак. Каверна на каверне. Гатоў. - Ён зноў засмяяўся. Спачатку ў нас было аднолькава. Нашы здымкi можна было пераблытаць. Цяпер пабачыць бы вам рознiцу! Я паправiўся на два фунты. Не, мой мiлы, мне трэба толькi чакаць i берагчы сябе. Я ўжо з радасцю чакаю наступнага здымка. Сястра мне iх паказвае заўсёды. Калi яго не будзе, я займу яго месца.
- Вось такi метад, - сказаў я.
- Вось такi метад, - як папугай, паўтарыў ён. - Адзiны метад, дзiцятка вы маё! Калi б я паспрабаваў супернiчаць з iм цяпер, я нашкодзiў бы сабе на потым. Не, дарагi навiчок, трэба зычлiва, спакойна чакаць.
Зрабiлася душна i цяжка дыхаць. Пат закашлялася. Я заўважыў, што яна са страхам зiрнула на мяне, i я зрабiў выгляд, што нiчога не чуў.
Бабуля, абвешаная жэмчугам, сядзела, цiха паглыбiўшыся ў сябе. Час ад часу яна рэзка рагатала. Потым зноў iмгненна супакойвалася i сядзела нерухома. Шкiлет сварылася з суседам. Расеец палiў цыгарэты адну за адной. Скрыпач даваў яму прыпалiць. Нейкая дзяўчына раптам сутаргава каўтнула, паднесла да рота хусцiнку, глянула на яе i збялела.
Я глянуў у залу. Там стаялi сталы спартсменаў, там - здаровых грамадзян, там сядзелi французы, ангельцы, галандцы, у мове якiх працяглыя склады напамiналi пра лугi i мора. А памiж iмi ўсiмi прымасцiлася за столiкам маленькая калонiя хваробы i смерцi - лiхаманкавая, прыгожая, закiнутая.
Лугi i мора... Я зiрнуў на Пат... Лугi i мора... пена i пясок i курганне... ах, падумаў я, мой каханы вузкi лобiк! Мае каханыя рукi! Любiмае жыццё, якое можна любiць, а ўратаваць - нельга.
Я ўстаў i выйшаў за дзверы. Мне зрабiлася горача ад горычы i бяссiлля. Я паволi пайшоў па дарозе. Мяне працiнаў халодны вецер, што дзьмуў з-за дамоў. Я сцiснуў кулакi i доўга ўзiраўся ў нерухомыя белыя горы, мяне гнялi дзiкая бездапаможнасць, злосць i боль.
Па вулiцы, бомкаючы шаргункамi, праехалi санi. Я пайшоў назад. Насустрач мне выйшла Пат.
- Дзе ты быў?
- На свежым паветры.
- У цябе дрэнны настрой?
- Ды не!
- Каханы, весялiся! Весялiся сёння! Дзеля мяне. Хто ведае, калi я выберуся зноў на баль.
- Выберашся, i не адзiн раз.
Яна прыхiлiла галаву да майго пляча.
- Калi ты кажаш, то так i будзе. Хадзем, патанцуем. Мы ўпершыню танцуем з табой.
Мы пайшлi танцаваць. Цёплае мяккае святло было лiтасцiвае, яно скрадвала ўсе ценi, якiя паклала на твары глыбокая ноч.
- Як ты адчуваеш сябе? - спытаў я.
- Добра, Робi.
- Якая ты прыгожая, Пат.
Яе вочы загарэлiся.
- Цудоўна, што ты мне так гаворыш.
Я адчуў шчакой дотык яе цёплых сухiх вуснаў.
...Калi мы вярнулiся ў санаторый, было ўжо позна.
- Толькi зiрнiце на яго выгляд, - захiхiкаў скрыпач i неўпрыкмет паказаў на расейца.
- У вас выгляд гэткi ж самы, - злосна сказаў я.
Ён разгублена глянуў на мяне.
- Ну пэўна, вы ж здаравiла! - з'едлiва сказаў ён.
Я падаў расейцу руку. Ён кiўнуў мне i пяшчотна падтрымаў маладую гiшпанку, калi яна падымалася па лесвiцы. У слабым святле начных лямп здавалася, што яго шырокая прыгорбленая спiна i худзенькiя плечы дзяўчыны нясуць наверх цяжар усяго свету. Дама-шкiлет цягнула па калiдоры свайго сябра, якi нешта верашчаў. Антонiа пажадаў нам добрай ночы. Было нешта прывiднае ў гэтым амаль нячутным развiтаннi, прамоўленым шэптам.
Пат здымала сукенку праз галаву. Яна стаяла нахiлiўшыся i цягнула за плечыкi. Парча парвалася. Пат пачала разглядаць тое месца.
- Мусiць, ужо пара прыйшла, - сказаў я.
- Нiчога, - сказала Пат. - Мне ўжо, пэўна, не спатрэбiцца.
Яна паволi склала сукенку i не павесiла яе ў шафу. Яна паклала яе ў чамадан. На яе твары раптам адбiлася стома.
- Зiрнi, што ў мяне ёсць, -хутка сказаў я i з кiшэнi палiто выцягнуў бутэльку шампанскага.
- Цяпер мы крыху пасвяткуем адны.
Я прынёс фужэры i налiў. Яна ўсмiхнулася i выпiла.
- За нас, Пат.
- Так, мой каханы, за наша цудоўнае жыццё.
Як нязвыкла было ўсё гэта: пакой, цiшыня i наша журбота. Цi не жыццё панавала за дзвярыма, бясконцае, з лясамi, рэкамi i моцным дыханнем, цвiтучае i неспакойнае? Цi не сакавiк абуджае ўжо зямлю?
- Ты застанешся са мной, Робi?
- Так, пойдзем у пасцель. Мы будзем так блiзка, як толькi могуць быць людзi. А фужэры паставiм на коўдру i будзем пiць.
Вiно. Залацiста-смуглявае цела. Чаканне. Бяссонне. Цiшыня i цiхiя хрыпы ў грудзях каханай.
XXVIII
Зноў стала вiльготна i ветрана. Парывiсты iмжысты цёплы вецер шалеў у далiне. Снег размяк. Са стрэх пацякло. Крывая тэмпературы пайшла ўверх. Пат мусiла ляжаць. Лекар прыходзiў праз кожныя дзве гадзiны. Яго твар рабiўся ўсё больш заклапочаны.
Аднойчы я палуднаваў, калi з'явiўся Антонiа i сеў каля мяне.
- Рыта памерла, - сказаў ён.
- Рыта? Вы пра расейца?
- Не, Рыта, гiшпанка.
- Гэта неверагодна, - сказаў я i адчуў, як кроў застыла ў жылах. Становiшча Рыты было менш пагрозлiвае, чым у Пат.
- Тут не такое магчыма, - адказаў меланхалiчна Антонiа. - Яна памерла сёння ранiцай. Да ўсяго яшчэ дадалося запаленне лёгкiх.
- Запаленне лёгкiх... гэта iншая справа, - сказаў я з палёгкай.
- Васемнаццаць гадоў. I такая цяжкая смерць.
- А расеец?
- А, не пытайцеся. Не можа паверыць, што яна мёртвая. Сцвярджае, што гэта летаргiчны сон. Сядзiць каля яе ложка, i нiхто не можа вывесцi яго з пакоя.
Антонiа пайшоў. Я глядзеў у акно. Рыта памерла. А я сядзеў i думаў: "Не Пат, не Пат..."
Праз шкляную перагародку я ў калiдоры ўбачыў скрыпача. Не паспеў я ўстаць, як ён быў каля мяне. Выгляд у яго быў жудасны.
- Вы палiце? - сказаў я, каб толькi нешта сказаць.
- Вядома! А чаму не? Цяпер? Зараз усё роўна!
Я пацiснуў плячыма.
- Вам, мусiць, смешна, дабрадзею? - пакпiў ён.
- Вы звар'яцелi, - сказаў я.
- Звар'яцеў? Ды не, я хiбiў. - Ён налёгся на стол i дыхнуў мне ў твар каньяком. - Я хiбiў. Яны мяне ўхандохалi. Усе свiннi. I вы таксама, вы дабрачынная свiння.
- Калi б вы не былi хворы, я выкiнуў бы вас у акно, - сказаў я.
- Хворы? Хворы? - як папугай, запаўтараў ён. - Я здаровы, амаль здаровы! Вось чаму я i прыйшоў! Цудоўны выпадак нечаканага зажыўлення. Цi не анекдот?
- Радуйцеся, - сказаў я. - Варта вам толькi выбрацца адсюль, як вы таксама забудзецеся пра ўсе вашы нягоды.
- Вось як, - адказаў ён. - Вы так думаеце? Якая ж у вас разумная галоўка, вы - прагматык. Няхай бог беражэ вашу сыценькую душу!
Ён пайшоў, хiстаючыся, але вярнуўся.
- Хадзем, пабудзем разам, вып'ем. Я заплачу. Не магу быць адзiн.
- Няма часу, - сказаў я. - Пашукайце сабе iншага.
Я падняўся да Пат. Яна ляжала, цяжка дыхаючы, падклаўшы пад плечы падушкi.
- Ты не хочаш пакатацца на лыжах? - спытала яна.
- Снег дрэнны. Паўсюды тае.
- Дык, можа, пагуляеш з Антонiа ў шахматы?
- Не, - сказаў я. - Хачу пабыць тут, з табой.
- Бедны Робi! - Яна паспрабавала варухнуць рукой. - Прынясi хоць выпiць сабе.
- Гэта я магу.
Я пайшоў у свой пакой i прынёс каньяку i чарку.
- Крыху вып'еш? Табе можна, ты ж ведаеш.
Яна зрабiла маленькi глыток, неўзабаве - яшчэ адзiн. Потым яна аддала чарку мне. Я далiў яе i выпiў.
- Табе нельга пiць з адной чаркi са мной, - сказала Пат.
- Вось яшчэ! - Я налiў яшчэ адну i кульнуў яе.
- Не рабi так, Робi. I табе нельга больш цалаваць мяне. Табе нельга быць са мной. Ты не павiнен захварэць.
- Я буду цалаваць цябе, i мне ўсё - абы-што, - адказаў я.
- Не, табе нельга. Табе нельга таксама больш спаць у маёй пасцелi.
- Добра, тады ты спi ў маёй.
- Кiнь гэта, Робi. Табе трэба доўга жыць яшчэ. Я хачу, каб ты быў здаровы, каб у цябе была жонка i дзецi.
Нейкi час яна ляжала цiха.
- Мне хацелася б мець ад цябе дзiця, Робi, - сказала яна i прыхiлiлася тварам да майго пляча. - Раней мне гэтага нiколi не хацелася. Не магла сабе нават уявiць. А цяпер я часта думаю пра гэта. Добра было б, каб ад мяне штосьцi засталося. Тады дзiця часам пазiрала б на цябе i ты прыпамiнаў бы мяне. Тады я зноў была б з табой.
- У нас яшчэ будзе дзiця, - сказаў я. - Калi ты паправiшся. Мне хочацца мець з табой дзiця, Пат. Але няхай гэта будзе дзяўчынка, мы назавём яе Пат.
Яна ўзяла ў мяне з рукi чарку i зрабiла глыток.
- Магчыма, так лепей, што ў нас няма дзяцей, каханы. Не трэба цябе абцяжарваць. Ты павiнен забыць мяне. А калi ты будзеш думаць пра мяне, няхай табе думаецца, як нам было добра, - i больш нiчога. Мы ўжо нiколi не зразумеем, што ўсё мiнулася. I не журыся.
