Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
У гэтых пакоях, якiя сваiм мiгатлiвым святлом i дзiўным брацтвам прысутных, пародненых агульным лёсам, напамiналi блiндаж, панаваў вельмi своеасаблiвы настрой.
- Што будзеце пiць? - спытаў мяне расеец. У яго быў вельмi цёплы нiзкi голас.
- Што ёсць.
Ён прынёс бутэльку каньяку i графiн гарэлкi.
- Вы здаровы? - спытаў ён.
- Так, - адказаў я сарамлiва.
Ён прапанаваў мне папяросы. Мы выпiлi.
- Пэўна, вам тое-сёе тут здаецца дзiўным, праўда?
- Не вельмi, - адказаў я. - Я не прывык да нармальнага жыцця.
- Так, - сказаў ён i змрочным позiркам глянуў на гiшпанку. - Тут наверсе своеасаблiвы свет. Ён мяняе людзей. Незвычайная хвароба, - задумлiва дадаў ён. - Яна робiць людзей больш ажыўленымi. А часам лепшымi. Мiстычная хвароба. Яна выганяе шлакi. - Ён устаў, кiўнуў мне i пайшоў да гiшпанкi, якая ўсмiхалася яму.
- Пусты балбатун, праўда? - спытаў нехта за маёй спiной.
Твар без падбародка. Гузаваты лоб. Неспакойныя, лiхаманкавыя вочы.
- Я тут у гасцях, - сказаў я. - А вы?
- Так ён i ловiць жанчын, - працягваў той, не слухаючы. - Так ён iх i ловiць. Вось i гэтую дзяўчынку...
Я не адказаў.
- Хто гэта? - спытаў я Пат, калi той адышоўся.
- Музыкант. Скрыпач. Ён закахаўся ў гiшпанку. Так, як кахаюць тут наверсе. А яна i слухаць пра яго не хоча. Яна кахае расейца.
- I я на яе месцы зрабiў бы тое ж самае.
Пат засмяялася.
- Мне здаецца, што такога мужчыну толькi i кахаць, - сказаў я. - А ты таксама?
- Не, - адказала яна.
- Ты тут нi разу не закахалася?
- Моцна - не.
- Мне гэта было б усё роўна, -сказаў я.
- Цудоўныя прызнаннi. - Пат выпрасталася. - Але табе павiнна было б быць зусiм не ўсё роўна.
- Я не тое хацеў сказаць. Я нават не магу табе растлумачыць, што я меў на ўвазе. Не магу, таму што i цяпер яшчэ не ведаю, што ты ўва мне знаходзiш.
- Пакiнь гэта мне, - сказала яна.
- А ты ведаеш?
- Не дакладна, - адказала яна са смехам. - Iнакш не было б кахання.
Бутэлькi, прынесеныя расейцам, стаялi перада мной. Я налiў некалькi чарак i выпiў. Настрой, якi панаваў тут, прыгнятаў мяне. Мне не хацелася бачыць Пат сярод гэтых хворых.
- Табе тут не падабаецца? - спытала яна.
- Не вельмi. Мне трэба спачатку прывыкнуць.
- Мой бедны каханы... - яна пагладзiла мне руку.
- Калi ты побач, я не бедны, - сказаў я.
- А Рыта вельмi прыгожая?
- Не, - сказаў я. - Ты прыгажэйшая.
У маладой гiшпанкi на каленях ляжала гiтара. Потым яна пачала спяваць, i здавалася, што чорная птушка залунала ў пакоi. Яна напаўголаса спявала гiшпанскiя песнi. У яе быў нiзкi, ломкi голас хворага чалавека. Я не ведаю, што на мяне падзейнiчала - чужыя меланхалiчныя мелодыi, жахлiвы вечаровы голас дзяўчыны, ценi хворых, якiя сядзелi ў крэслах i на падлозе, буйны нахiлены цёмны твар расейца, - але мне раптам здалося, што ўсё гэта - рыдаючае цiхае закляцце лёсу, якi хаваўся за завешанымi вокнамi, чакаючы свайго, просьба, крык i страх, страх застацца адзiн на адзiн з небыццём, якое цiха паядае цябе.
...Назаўтра ранiцай Пат была вясёлая i гарэзлiвая. Яна займалася сваiмi сукенкамi.
- Занадта шырокiя сталi, зашмат, - мармытала яна, дапытлiва гледзячы на сябе ў люстэрка. Потым яна павярнулася да мяне.
- А ты ўзяў з сабой смокiнг, каханы?
- Не, - сказаў я. - Не ведаў, што ён тут спатрэбiцца.
- Тады схадзi да Антонiа. Ён пазычыць табе. У вас аднолькавыя фiгуры.
- Ён патрэбны яму самому.
- Ён апране фрак.
Яна зашпiлiла складку.
- А потым схадзi пакатайся на лыжах. Мне зараз трэба папрацаваць. А калi ты тут, я не магу.
- Я рабую гэтага Антонiа, - сказаў я. - Што б мы без яго рабiлi?
- Мне здаецца, ён добры хлопец.
- Згодны, - сказаў я. - Ты выбрала правiльнае слова. Добры хлопец.
- Не ведаю, што б я рабiла без яго, калi была адна.
- Давай пра гэта больш не думаць, - сказаў я. - Даўно мiнула.
- Добра. - Яна пацалавала мяне. - А цяпер iдзi катацца.
Антонiа ўжо чакаў мяне.
- Я ўжо падумаў, што ў вас, пэўна, няма смокiнга, - сказаў ён. - Памерце пiнжак.
Пiнжак быў вузкаваты, але сяк-так сядзеў. Антонiа свiснуў задаволена i дастаў увесь касцюм.
- Заўтра будзе весела, - заявiў ён. - На шчасце, заўтра вечарам у канторы дзяжурыць малая сакратарка. Старая Рэксрот не выпусцiла б нас. Афiцыйна ж усё забаронена. А неафiцыйна... мы, вядома, даўно не дзецi.
Мы пайшлi катацца. Я ўжо напрактыкаваўся, i вучэбная паляна нам больш не спатрэбiлася. Па дарозе нам сустрэўся мужчына з брыльянтавымi пярсцёнкамi на пальцах, у паласатых штанах. На шыi ў яго матляўся стракаты гальштук, якiя носяць артысты.
- Смешныя тыпы трапляюцца тут, - сказаў я.
- Гэта важны тып. Праважаты нябожчыкаў.
- Што? - спытаў я здзiўлена.
- Праважаты нябожчыкаў, - паўтарыў Антонiа. - Тут хворыя з усяго свету. Асаблiва шмат з Паўднёвай Амерыкi. Ну, а сем'ям, вядома, хочацца пахаваць сваiх блiзкiх на радзiме. Тады вось такi праважаты за добрую ўзнагароду едзе туды з цынкавай труной. Такiм чынам гэтыя людзi робяцца заможнымi i шмат вандруюць. Вось гэтага тыпа смерцi зрабiлi сапраўдным дэндзi, як бачыце.
Мы яшчэ нейкi час падымалiся ўгору, а потым прымацавалi лыжы i пакацiлiся. Белыя пагоркi гайдалi нас, а за намi з брэхам, нiбы рыжы мяч, раз за разам правальваючыся па грудзi ў снег, iмчаў Бiлi. Ён зноў прывык да мяне, хоць часта раптам вяртаўся з сярэдзiны дарогi i стралой iмчаў назад да санаторыя толькi вушы матлялiся.
Я практыкаваўся рабiць паварот "Крысцiянiя" i кожны раз, калi з'язджаў з гары i рыхтаваўся да скачка i расслабляўся, то думаў: калi ўдасца i я не ўпаду, Пат паправiцца. Вецер свiстаў мне ў твар, снег быў цяжкi i вязкi, але я зноў i зноў адштурхоўваўся, я шукаў усё больш крутыя адхоны, усё больш цяжкую мясцовасць, i калi мне зноў i зноў шанцавала, я думаў: "Выратавана!", хоць i ведаў, што гэта глупства, i ўсё ж радаваўся, як ужо даўно не радаваўся.
У суботу быў вялiкi тайны выхад. Антонiа падрыхтаваў санi, якiя чакалi ўнiзе ў баку ад санаторыя. Сам ён з вясёлай песняй з'язджаў з пагорка на лакiраваных туфлях, у расхрыстаным палiто, з-пад якога свяцiла белая манiшка.
- Ён звар'яцеў, - сказаў я.
- Ён так часта робiць, - адказала Пат. - Ён бязмежна легкадумны. Толькi гэтым ён трымаецца. Iнакш ён не быў бы ўвесь час у добрым настроi.
- Затое мы цябе добра спаўём.
Я ўхутаў яе ва ўсе коўдры i шалi, якiя ў нас былi. Потым санi паехалi ўнiз. Калона была доўгая. Усе, хто мог, уцяклi. Можна было падумаць, што ў далiну з'язджае вяселле - так святочна матлялiся ў месячным святле стракатыя султаны на конскiх галовах, так шмат было смеху i воклiчаў.
Медзала была ўбрана шыкоўна. Тут ужо танцавалi. Для санаторцаў быў пакiнуты куток, куды не траплялi скразнякi з вокнаў. Было цёпла, пахла кветкамi, парфумай i вiном. За нашым сталом сядзела шмат людзей: расеец, Рыта, скрыпач, нейкая бабуля, дама з тварам размаляванага шкiлета, з ёй яшчэ нейкi тып, Антонiа i хтосьцi яшчэ.
- Хадзем, Робi, - сказала Пат. - Патанцуем.
Пляцоўка паволi круцiлася вакол нас. Скрыпка i вiяланчэль выводзiлi пяшчотную плаўную мелодыю, якая плыла над аркестрам. Ногi танцораў шоргалi па падлозе.
- Дзiва, мой адзiны каханы, раптам выяўляецца, што ты цудоўна танцуеш, здзiўлена сказала Пат.
- Ну, цудоўна.
- Канечне. Дзе ты навучыўся?
- Мяне яшчэ Готфрыд навучыў, - сказаў я.
- У вашай майстэрнi?
- Там... i ў кавярнi "Iнтэрнацыяналь". Нам жа i дамы патрабавалiся для гэтага. Апошнi бляск наводзiлi Роза, Марыён i Валi. Я толькi баюся, што вынiк не вельмi элегантны.
- Што ты! - Яе вочы блiшчалi. - Мы ўпершыню танцуем з табой, Робi!
Побач з намi танцавалi расеец з гiшпанкай. Ён з усмешкай кiўнуў нам. Гiшпанка выглядала вельмi бледнай. Чорныя блiскучыя валасы, як вароняе крыло, спадалi ёй на лоб. Яна танцавала з нерухомай сур'ёзнай мiнай. На запясцi ў яе быў надзеты бранзалет з вялiкiх чатырохкантовых смарагдаў. ёй было васемнаццаць гадоў. Ад стала прагнымi вачыма за ёй сачыў скрыпач. Мы вярнулiся на месца.
- Хачу цыгарэту, - сказала Пат.
- Вось гэтага не варта было б, - асцярожна параiў я.
- Толькi пару зацяжак, Робi. Я так даўно не палiла.
Яна ўзяла цыгарэту, але зноў адклала.
- Не смачна, Робi. Проста ўжо не смачна.
- Так заўсёды бывае, калi доўга жывеш без нечага.
- А ты ж доўга жыў без мяне, i як? - спытала яна.
- Гэта датычыць толькi ядаў, - адказаў я. - Толькi алкаголю i табакi.
- Людзi - куды горшы яд, чым алкаголь i табака, каханы.
Я засмяяўся.
- Ты - разумнае дзiця, Пат.
Яна аблакацiлася на стол i паглядзела на мяне.
- Ты, шчыра кажучы, нiколi не прымаў мяне сур'ёзна?
- Я сам сябе нiколi не ўспрымаў усур'ёз, - адказаў я.
- Але ж i мяне. Скажы праўду.
- Не ведаю. Але нас дваiх я заўсёды ўспрымаў страшэнна ўсур'ёз, гэта я ведаю.
Яна ўсмiхнулася. Антонiа запрасiў яе на танец. Яны пайшлi ў кола. Я назiраў, як яна танцавала. Кожны раз, наблiжаючыся да мяне, яна ўсмiхалася. Яе срэбныя туфелькi амаль не датыкалiся да падлогi. Яна рухалася, як лань.
Расеец зноў танцаваў з гiшпанкай. Яны маўчалi. Яго буйны цёмны твар выказваў пяшчоту. Скрыпач зрабiў спробу запрасiць гiшпанку на танец. Яна толькi пахiтала галавой i пайшла з расейцам.
