Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
- Дай нам, божа, хутчэй адпачыць. Дай нам, госпадзi, знайсцi сабе добры прыстанак!
Сонца хiлiлася да ламанай рысы абпаленых iм узгоркаў. Вада ў рондалi шалёна бурлiла. Мацi пайшла пад брызентавы навес, выйшла адтуль з поўным фартухом бульбы i ўсыпала яе ў вар.
- Дай, божа, хутчэй памыць бялiзну. Нiколi мы яшчэ такiя брудныя не хадзiлi. Бульбу i то нямытую вару. А чаму - не разумею. Быццам сэрца з мяне вырвалi.
Мужчыны купкай выйшлi з кустоў. Вочы ў iх былi сонныя, твары расчырванелыя, азызлыя ад сну сярод дня. Бацька папытаўся:
- Што тут у вас?
- Трэба ехаць, - адказаў Том. - Палiсмен прыходзiў, гонiць далей. Лепш хутчэй пераехаць пустыню. Выедзем чым раней i, можа, адолеем яе адразу. Нейкiх трыста мiль засталося.
Бацька сказаў:
- Эх, думаў, адпачнём тут добра.
- Нельга, трэба ехаць, та, - сказаў Том. - Ной з намi не едзе. Пакiраваў унiз па рацэ.
- Не едзе? Што яму, чорту, у галаву ўзбрыло? - сказаў бацька i запнуўся. Потым паныла прамовiў: - Мая вiна. Ной - гэта мая вiна.
- Ды кiнь ты, та.
- Няма чаго i гаварыць. Вiна мая.
- Трэба збiрацца, - сказаў Том.
Уiлсан, падыходзячы, пачуў апошнiя словы Тома.
- Мы ехаць не можам, - сказаў ён. - Сэйры зусiм знемаглася. Ёй патрэбен спакой. Жывая яна з гэтай пустынi не выберацца.
Яго выслухалi моўчкi; потым Том сказаў:
- Палiсмен гразiўся ўсiх нас у турму загнаць, калi мы да заўтра застанемся.
Уiлсан пакруцiў галавой. Вочы яго заслалiся пялёнкай трывогi, праз загар на твары праступiла бледнасць.
- Тады едзьце адны. Сэйры не можа. У турму дык у турму. Сэйры трэба адпачыць, набрацца сiлы.
Бацька сказаў:
- Можа, мы пачакаем вас? А тады ўсе i паедзем.
- Не, - адказаў Уiлсан. - Вы i так шмат нам зрабiлi. А тут заставацца вам нельга. Вам трэба ехаць, знайсцi работу, працаваць. Мы вас не хочам затрымлiваць.
Бацька ўсхвалявана сказаў:
- Але ж у вас нiчога няма.
Уiлсан усмiхнуўся:
- Калi мы з вамi стрэлiся, у вас таксама нiчога не было. Вас гэта не датычыць. Будзеце спрачацца са мной, я ўзлавацца магу. Вы едзьце, а то я сапраўды зазлую i пасваруся з вамi.
Кiўком галавы мацi паклiкала бацьку пад брызент i нешта шапнула яму.
Уiлсан павярнуўся да Кейсi:
- Сэйры прасiла вас зайсцi да яе.
- Добра, - адказаў прапаведнiк. Ён пайшоў да маленькай шэрай палаткi Ўiлсанаў, адхiнуў полкi i ўвайшоў. У палатцы было цёмна i душна. На зямлi ён убачыў матрац, астатнiя рэчы, як былi скiнуты з грузавiка, так i валялiся дзе папала. Сэйры ляжала на матрацы, шырока расплюшчыўшы блiскучыя вочы. Кейсi спынiўся, глянуў на яе, апусцiўшы сваю вялiкую галаву, i мускулы на яго жылiстай шыi напялiся. Ён зняў з галавы капялюш i стаяў, трымаючы яго ў руцэ.
Сэйры спыталася:
- Муж сказаў, што мы не едзем?
- Сказаў.
Зноў пачуўся нiзкi прыгожы голас Сэйры:
- Я хацела ехаць з вамi. Ведаю, мне з гэтай пустынi жывой не выбрацца, затое муж перабярэцца цераз яе. А ён не хоча. Ён не ведае. Думае, я папраўлюся. Ён не ведае.
- Ён сказаў: не паедзем.
- Ага. Ён упарты. А вас я паклiкала, каб малiтву прачыталi.
- Я не прапаведнiк ужо, - цiха прамовiў Кейсi. - Малiтвы мае не памогуць.
Сэйры правяла языком па сасмяглых губах.
- Калi памёр iх дзед, я была ў палатцы. Тады вы прачыталi малiтву.
- Гэта была не малiтва.
- Малiтва, - сказала Сэйры.
- Не такая, якiя чытаюць прапаведнiкi.
- Малiтва была добрая. Прачытайце i мне такую.
- Я не ведаю, што гаварыць.
Сэйры заплюшчыла вочы i праз хвiлiну зноў паглядзела на Кейсi.
- Тады памалiцеся моўчкi. Без слоў. Мне большага не трэба.
- Ува мне няма бога, - сказаў Кейсi.
- У вас ёсць бог. Вы не ведаеце, якi ён, але гэта няважна. - Прапаведнiк схiлiў галаву. Сэйры баязлiва сачыла за iм. I калi ён падняў галаву, твар яе пасвятлеў. - Гэтага я i хацела. Адчуць, што ёсць нехта побач... i молiцца.
Кейсi матнуў галавой, быццам адганяючы сон.
- Я гэтага не разумею, - сказаў ён.
А Сэйры сказала:
- Але вы... вы ведаеце, праўда?
- Ведаю, - адказаў Кейсi, - ведаю, але не разумею. Можа, мiне некалькi дзён, вы адпачняце i паедзеце далей.
Сэйры паволi пакруцiла галавой:
- Ува мне ўжо нiчога не засталося, акрамя болю. Я ведаю, што гэта, толькi яму гаварыць не хачу. Ён вельмi засмуцiцца. А зрабiць усё роўна нiчога не зможа. Магчыма, ноччу, калi ён засне... Прачнецца, усё ж лягчэй.
- Хочаце, я не паеду, застануся з вамi?
- Не, - сказала Сэйры. - Не. Ведаеце, дзяўчынай я добра спявала. У нашых краях усе гаварылi, што я спяваю не горш за саму Джэнi Лiнд. Бывала, прыйдуць паслухаць мяне. I вось... пяеш, а людзi стаяць побач, i здаецца, быццам ты з iмi адно цэлае. Так мне рабiлася добра тады. Не кожнаму дадзена такое адчуць такую паўнату ў сэрцы i блiзкасць да людзей, што стаяць i слухаюць. Тады я ўсё думала, што некалi буду спяваць у тэатрах, ды не збылося. То i добра. Калi я спявала, нiкога памiж намi не было, нiчога. Вось чаму я папрасiла вас памалiцца. Захацелася яшчэ раз адчуць такую блiзкасць. Песня i малiтва - адно i тое. Шкада, што вы не чулi, як я спявала.
Кейсi заглянуў ёй у самыя вочы.
- Бывайце, - сказаў ён.
Яна кiўнула яму галавой i моцна сцяла губы. I прапаведнiк выйшаў з паўзмроку палаткi на сляпучае сонечнае святло.
Мужчыны рабiлi пагрузку. Дзядзька Джон стаяў на кузаве, а астатнiя падавалi яму рэчы. Ён акуратна расстаўляў iх, стараючыся, каб было як мага раўней. Мацi выняла салёную свiнiну з бочачкi i паклала ў рондаль, а Том з Элам схадзiлi да ракi i памылi абедзве бочачкi. Потым прывязалi iх да падножак грузавiка, налiлi вадой, якую прынеслi ў вёдрах. Зверху завязалi бачуркi парусiнай, каб вада не расплюхалася ў дарозе. Засталося яшчэ толькi ўкласцi брызент i матрац, на якiм спала бабка.
Том сказаў:
- З такiм грузам калымага наша моцна перагрэецца. Вялiкi запас вады трэба мець.
Мацi раздала ўсiм вараную бульбу, вынесла з-пад брызенту астатнiя паўмяха бульбы i паставiла яго ля рондаля са свiнiнай. Усе елi стоячы, пераступаючы з нагi на нагу i перакiдаючы з далонi на далонь гарачыя бульбiны, каб яны астылi.
Мацi пайшла ў палатку Ўiлсанаў, прабыла там хвiлiн дзесяць i цiхенька выйшла.
- Пара ехаць, - сказала яна, падышоўшы да мужчын.
Мужчыны зайшлi пад брызентавы навес. Бабка спала з шырока раскрытым ротам. Яны асцярожна паднялi матрац i паклалi яго на самы верх грузавiка. Бабка падабрала свае кашчавыя ногi, але не прачнулася.
Дзядзька Джон з бацькам перакiнулi брызент цераз верхнюю перакладзiну так, што атрымалася нешта накшталт стрэшкi, i прывязалi яго да бакавых планак бартоў. Цяпер усё было гатова. Бацька дастаў з кiшэнi кашалёк i выняў з яго дзве пакамечаныя паперкi. Ён падышоў да Ўiлсана i падаў яму грошы.
- Вось, прымiце ад нас i... - ён паказаў на рондаль са свiнiнай i мяшок з бульбай, - i гэта.
Уiлсан панурыўся i рашуча пакруцiў галавой.
- Не, я гэтага не зраблю, - сказаў ён. - У вас у самiх мала.
- На дарогу нам хопiць, - сказаў бацька. - Не апошняе аддаём. А прыедзем на месца, у нас работа будзе.
- Не, я гэтага не зраблю, - паўтарыў Уiлсан. - Лепш не ўгаворвайце, зазлую.
Мацi ўзяла з рук бацькi абедзве паперкi, акуратна перагнула iх напалам i паклала на зямлю, а зверху паставiла рондаль са свiнiнай.
- Вось дзе яно будзе, - сказала яна. - Не возьмеце вы, возьмуць iншыя.
Уiлсан павярнуўся, не падымаючы галавы, i пайшоў да сваёй палаткi, i за iм захiнулiся полкi.
Джоўды пачакалi яшчэ некалькi хвiлiн, i тады Том сказаў:
- Трэба ехаць. Цяпер ужо, пэўна, каля чатырох.
Усе забралiся на грузавiк, мацi наверх - блiжэй да бабкi. Том з Элам i бацькам селi ў кабiну, Уiнфiлд - на каленi да бацькi. Конi i Ружа Сарона прымасцiлiся каля пярэдняй сценкi. Прапаведнiк, дзядзька Джон i Руцi паселi хто дзе сярод паклажы.
Бацька крыкнуў:
- Мiсiс Уiлсан, мiстэр Уiлсан, бывайце!
З палаткi не адказалi. Том завёў матор, i грузавiк цяжка зрушыў з месца. I калi яны папаўзлi па разбiтай дарозе, што вяла да Нiдлса i да шашы, мацi азiрнулася. Уiлсан стаяў з капелюшом у руцэ i пазiраў iм услед. Сонца бiла яму проста ў твар. Мацi памахала яму рукой, але ён не адказаў ёй.
Том вёў грузавiк на другой скорасцi, каб не папсаваць рысоры. На ўскраiне Нiдлса ён спынiўся каля заправачнай станцыi, праверыў, цi не спускаюць камеры i цi моцна прывязаны запасныя шыны. Заправiў гаручым бак, купiў яшчэ дзве пяцiгалонавыя канiстры бензiну i адну двухгалонавую бляшанку масла. Ён залiў у радыятар вады, папрасiў даць яму карту i пачаў яе вывучаць.
Малады чалавек у белай форме прыкметна нерваваўся, абслугоўваючы Тома, i супакоiўся толькi тады, калi яму заплацiлi па рахунку.
- Храбры вы народ, - сказаў ён.
Том адарваў вочы ад карты.
- Гэта чаму ж?
- Праз пустыню ў такiм драндулеце?
- А ты сам праз яе пераязджаў?
- I не адзiн раз, толькi не ў гэтакай скрынi.
Том сказаў:
- Калi будзе паломка, хто-небудзь нас, думаю, выручыць.
- Што ж, можа, i выручыць. Але сярод ночы людзi баяцца спыняцца. Я нiзашто б не спынiўся. Храбрасцi не хапiла б.
- Думаеш, мы храбрыя? Нам проста нiчога больш не застаецца. Ну, дзякуй табе. Пацягнемся далей. - Том сеў у кабiну i паехаў ад станцыi.
