Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)
Пасьля чаго прафуз абвяшчае, што годзе пабожных слоў, i што ваенная юстыцыя i прагны да вiдовiшчаў люд хочуць таксама дастацца да свайго права. Два слугi становяць Агасфэра якраз на пачатку "вулiцы" тварам у яе, i прафуз камандуе, i голас яго гучыць далёка:
- Гатова да прабегу вулiцы - марш!
Агасфэр бачыць перад сабою бясконцую "вулiцу", справа жаўнеры, зьлева жаўнеры, вочы, вочы, вочы, два муры з вачамi, i ўсе глядзяць на яго, i паднятыя для ўдару дубцы, якiя далей здаюцца ўсё больш кароткiмi, пакуль усё, вулiца й жаўнеры й прылады, ня ўлiваецца ў адну чорную пропадзь, якая праглыне яго. Спачатку ён адчувае кожны ўдар так, быццам дубец апаясвае яго, i кожнага разу яму займае дух, i ён адчувае, як набухае й лопаецца скура й выступае кроў, густая i гарачая. Пасьля боль зьлiваецца ў хвалi, якiя пракочваюцца па iм i душаць, пакуль ён ня ўскрыквае, як зьвер, крык разьдзiрае горла, вочы лезуць з вачанiц, мяса на сьпiне лопаецца й рвецца, а канца вулiцы ўсё яшчэ няма. Мiласэрнасьцi, шэпча ён, i ведае, што нiхто яго ня чуе, а калi б i пачуў, не ўмiлажалiўся б, i хiстаючыся тупае далей, i зноў удары, зноў посьвiст дубцоў, кляск, якi ўжо ён чуе, быццам гэта не ягоная сьпiна, якая прымае ўдары, не свае мускулы, якiя разрываюцца валакно за валакном.
Вось, нарэшце, дайшоў. I ўсё яшчэ жыве. Ён дыхае з хрыпам, сэрца ў грудзях дзiка б'ецца, боль вакол яго ўсяго як палiто з жару. Але тут ужо паказваецца гер суб-прафуз i хапае яго пяцярнёй, паварочвае й высьпяткам пасылае назад у вулiцу. Ён спытыкаецца, падскоквае. Што ён яшчэ можа бачыць каменьне пад нагамi, зьдзiўляе яго самога, можа чуць глухое вiраваньне барабанаў, думаць можа, столькi крывi, колькi ж крывi ў чалавеку. Яго сьпiна суцэльнае чырвонае месiва: кашуля, скура, чырвонае мяса; скора аголяцца косьцi, ясна. Пасьля, калi падымае галаву, каб разгледзецца ў страшнай дарозе, ён бачыць Айцэна, чорнага й малюсенькага ў аддаленьнi, але ён робiцца ўсё большы й большы, з кожным крокам падрастае, з кожным ударам, рысы твару робяцца больш пазнавальныя, востры нос, сьцяты рот, маленькiя блiскучыя вочы. I калi ён падыходзiць да яго, апускаецца яшчэ апошнi ўдар на ягоныя плечы, ён падае на каленi перад iм i просiць, кусаючы губы:
- Дайце мне адпачыць крыху каля вас, бо я ў ранах i змогся да сьмерцi.
Словы гэтыя Айцэн ведае добра, i раптам яму зноў робiцца страшна i ўжо нiчога iншага ня хоча, як толькi адпусьцiць жыда з вачэй, з жыцьця, i ён выкрыквае:
- А што вы сказалi, калi наш Гасподзь Iсус прыйшоў да вас з крыжам на сьпiне й папрасiў у вас таго самага.
- Я, - кажа Агасфэр, спрабуючы ўсьмiхнуцца, - любiў рабi.
Айцэн крывiць твар; гнеў Госпада адолеў яго за такую жыдаву крамолу:
- Прэч, сказаў ты, i прагнаў нашага Госпада Iсуса ад тваiх дзьвярэй, i ён пракляў цябе...
I змаўкае, бо Агасфэр падняўся i стаiць перад iм, увесь у крывi, i падымае руку й кажа, тым часам як геры прафузы разьзяўляюць пашчы ад зьдзiўленьня:
- Будзьце ж праклятыя i Вы, Паўлюс фон Айцэн, i чорт возьме вас, гэта так жа пэўна, як i тое, што Вы цяпер тут бачыце мяне, i я буду пры тым, калi ён прыйдзе, каб забраць Вас.
Пасьля гэтых слоў ён паварочваецца не марудзячы, назад у вулiцу, i калi на яго падае ўдар, на небе разрываюцца хмары, i ляскае маланка, i падымаецца вецер, i многiя кажуць, што Бог даў азнаку, i лiхi будзе канец з Садомай i Гаморай на рацэ Шляi.
Пазьней, калi ўжо ўсё скончылася, пры восьмым праходзе вулiцы, гер прафуз пхнуў ботам труп лiхамысьнiка й такiм чынам пераканаўся, што той мёртвы да сьмерцi, пасьля чаго абвясьцiў:
- Атрад - увага! Кара закончана! - i жаўнеры памаршыравалi з трупам на драбiнах, i дождж змыў з бруку кроў Агасфэра, i былi спалены шпiцрутэны на вогнiшчы на рыначным пляцы, яны гараць дрэнна й дымяць i сьмярдзяць, думае Айцэн, яму здаецца кашмарным сном i ўсё гэта разам i тое, што хлопец быў толькi прахадзiмцам i махляром, бо сапраўдны Агасфэр нiколi ня мог бы памерцi насамрэч, нават пасьля восьмага праходу вулiцы.
РАЗЬДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ПЯТЫ
У якiм вентылюецца пытаньне пра тое, што можа крыцца за iнтэнсiўнымi заняткамi комплексам Агасфэра, i мы даведваемся праз вучоны абмен пiсьмамi памiж прафэсарамi Байфусам i Лёйхтэнтрагерам наконт вяртаньня рэбэ Ёшуа й ягоныя думкi пра Армагедон
Геру
праф. д-ру Dr. h. c. Зiгфрыду Байфусу
Iнстытут навуковага атэiзму
Бэрэнштрасэ 39а
108 Берлiн
4 верасня 1980
Дарагi таварыш Байфус!
З прычыны адпускнога перыяду многiх нашых супрацоўнiкаў наша рэагаванне на працу кiроўнага Табою Iнстытута "Рэлiгiйныя элементы ў сiянiсцкiм iмперыялiзме са спецакцэнтам на Агасфер-легендзе i Кумранскiм рукапiсе 9QRes", рэдакцыя якога па нашай iнiцыятыве была ў сакавiку гэтага года, запазнiлася. Пасля таго, як перад намi аказалiся многiя ацэнкi i меркаваннi i нават я сам меў магчымасць пазнаёмiцца з працай, я павiнен паведамiць Табе, што мы не разглядваем гэты ўзнос у яго iснуючай форме як дастаткова квалiфiкаваны, каб прадстаўляць яго ў наступным годзе на канферэнцыi ў Маскве.
Перш за ўсё не хапае галоўнага раздзела, якi праз адмысловае завастрэнне ўвагi на Агасфер-легендзе i рукапiсе 9QRes дэталёва прааналiзаваў iншыя важныя аспекты тэмы; i сацыяльныя i нацыянальныя сувязi распрацоўваюцца ў працы недастаткова ўсеабдымна i паглыблена. Так, напрыклад, не хапае базiснага аналiзу першага захопу Палестыны Iзраiлем, прычым выкарыстанне сакрэтна-службовых сродкаў нападаючымi заслугоўвала б спецразгляду, як i аналiз анексiянiсцкага характару другой яўрэйскай дзяржавы, як i яе саюзнiцкай палiтыкi з iмперыялiстычным Рымам, што магло б пралiць характэрнае святло на сённяшнюю практыку.
У сувязi з гэтай праблематыкай у нашым пiсьме Табе ад 8 лiпеня гэтага года мы рэкамендавалi дыстанцыраваць гераў праф. Лёйхтэнтрагера i яго прыяцеля Агасфера ад вiзiту ў сталiцу ГДР на канферэнцыю, маючую адбыцца ў панядзелак у 14 гадзiн.
З сацыялiстычным прывiтаннем
Вюрцнер
Кiраўнiк галоўнага аддзела,
Мiнiстэрства вышэйшай
i прафесiйнай школьнай адукацыi.
Геру
праф. Ёханаану Лёйхтэнтрагеру
Hebrew University
Jerusalem
Israel
10 верасня 1980
Дарагi, шаноўны калега Лёйхтэнтрагер!
Я даўно павiнен быў бы адказаць Вам на Ваша змястоўнае пiсьмо ад 3 лiпеня, але важныя справы i нервозныя перажываннi, якiя мяне амаль штомесяца трымаюць далёка ад iнстытута, змусiлi мяне адкласцi такi намер. Але ўвесь гэты час тэма Агасфера не пакiдала мяне; мой урач нават выказаў падазрэнне, што маё здароўе можа быць у нейкай, хай нават аддаленай, сувязi з ёю, i сказаў пра фiксацыю, як яна ўжо была Вамi адзначана, i распытваўся, цi не з'яўляецца мне Вечны Жыд начамi ў снах цi як-небудзь iнакш. З чыстым сумленнем, праўда, я мушу гэта адмаўляць.
Тым не меней застаецца пытанне, чаму Вы, дарагi калега, i я ўжо працяглы час iнтэнсiўна займаемся комплексам праблем з Агасферам, бо калi ўжо можна гаварыць пра нейкую фiксацыю, маю зацыкленасць, як раней у Вас, калi Вы сцвярджалi пра рэальнае iснаванне перажылага стагоддзi цуда-чалавека i спрабавалi пераканаць у гэтым мяне. А цi нельга было паставiць гэта пытанне па-грамадску мякчэй? Адкуль гэтая заўсёды ў прыкметна павышанай меры цiкавасць да Агасфера, яго паходжання, яго гiсторыi, яго ўздзеяння?
Паколькi ў свеце не бывае спантаннага развiцця, а паводле законаў дыялектычнага матэрыялiзму адно заўсёды вынiкае з другога, варта было б прадумаць, што крыецца за цэлым i чыiм iнтарэсам яно ў дадзеным выпадку служыць. Больш дакладна па гэтым пункце Вы, паважаны гер прафесар Лёйхтэнтрагер, праўдападобна, нават не маючы намеру, прыслалi адказ, калi ў сваiм лiпеньскiм пiсьме ў кантэксце з магчымым вiзавым пытаннем да ўстановаў Германскай Дэмакратычнай Рэспублiкi пiсалi пра сябе як пра прадстаўнiка парадку i законнасцi, а Агасфера разглядалi як антытэзу да гэтага, як чалавека не-парадку i разбурэння, нецярплiвасцi i неспакою, як сiмвалiчны вобраз анархii, значыцца. Але такiя тыпы, падумайце толькi пра Троцкага i да яго падобных, зноў i зноў робяцца прыладамi ў руках самай цёмнай рэакцыi i iмперыялiзму, i пры ўсёй прыязнасцi да Вас, шаноўны гер калега, якую я, спадзяюся, прыдбаў праз нашу доўгую i змястоўную перапiску, я даю Вам параду, яшчэ раз падумаць i пры выпадку даследаваць, цi сённяшнi, вельмi рэальны Агасфер - ад яго самых розных папярэднiкаў я цяпер абстрагуюся - не мог бы быць нечым большым, чым толькi бяскрыўдным абутковым гандляром-камашнiкам.
У кожным разе я хацеў бы паставiць пад сумненне, што ён атрымае вiзу на ўезд у нашу Германскую Дэмакратычную Рэспублiку.
З добрымi пажаданнямi, асаблiва Вашаму здароўю
Ваш адданы
(праф. д-р Dr. h. c.)
Зiгфрыд Байфус
Iнстытут нав. атэiзму
Берлiн, сталiца ГДР
Геру
праф. д-ру Dr. h. c. Зiгфрыду Байфусу
Iнстытут навуковага атэiзму
Бэрэнштрасэ 39а
108 Берлiн
German Democratic Republic
10 верасня 1980
Дарагi прафесар Байфус!
Ваша доўгае маўчанне, апошнi раз я меў вестку ад Вас у лiпенi, занепакоiла мяне. Нават з улiкам непамерна зацягненай праз паштовую цэнзуру Вашай i маёй дзяржаў паштовай дарогi, я павiнен быў бы пры Вашай руплiвасцi ва ўсiх датычных Агасфера пытаннях даўно пачуць пра Вас; цi не былi Вы хворыя альбо цi не было ў Вас якiх-небудзь службова абумоўленых перашкодаў у Вашым навукова такiм патрэбным i карысным карэспандаваннi са мною?
